Özel Eğitime İhtiyacı Olan Bireyler İçin (0-36 ay) Erken Çocukluk Özel Eğitim Öğretim Programı: Ebeveynlerin Program ve Sürece Yönelik Deneyimlerin İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 304 - 331, 17.04.2023

Ezgi Türkkent Merve Özer

https://doi.org/10.33711/yyuefd.1184757

Öz

Erken çocukluk dönemi, çocukların öğrenmeye özellikle yatkın oldukları ve yüksek duyarlılık gösterdikleri kritik dönemlerden biri olmakla birlikte erken müdahale uygulamalarının da temelini oluşturmaktadır. Ülkemizde erken müdahale hizmetlerinin verilmesine yönelik çalışmalar son yıllarda artış gösterse de yeterli olmadığı bilinmektedir. Bu araştırmanın amacı; 2018 yılında MEB tarafından geliştirilen ve 0-36 aylık özel eğitime ihtiyacı olan çocuklara yönelik hazırlanan erken çocukluk özel eğitim öğretim programından faydalanan ebeveynlerin görüşlerini belirlemek, deneyimlerini ortaya çıkarmaktır. Olgubilim olarak desenlenen bu araştırmada; halen programdan yararlanan üç ebeveyn ile programdan ayrılmak zorunda kalan üç ebeveyn olmak üzere toplam altı ebeveynle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiş ve görüşmeler olgubilim analizi ile analiz edilmiştir. Araştırma sonucunda ebeveynlerin erken müdahalenin önemi hakkında bilgi sahibi olmalarına rağmen ülkemizdeki erken müdahale programları hakkında çok fazla bilgi sahibi olmadıkları görülmektedir. Ebeveynler yararlanmış oldukları Erken Çocukluk Özel Öğretim programının olumlu yönleri olarak çocuklarının gelişim alanlarını desteklediklerini, gelişimi takip ettiklerini, ebeveyn- çocuk etkileşimini arttırarak evde kaliteli vakit geçirdiklerini belirtmiştir. Ancak bazı ebeveynler, pandemi koşulları, programın faydalı olmadıklarını düşünme gibi çeşitli sebeplerle programdan ayrılmıştır. Programın geliştirilmesi gereken yönleri ise verilen eğitim süresinin az olması, sürekliliğinin olmaması, materyal desteğinin olmaması ve eğitim sürecinde farklı disiplinlerden uzmanların yer almaması şeklinde belirtmiştir. Buradan yola çıkarak erken müdahale hizmetlerine yönelik çeşitli öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Erken çocukluk, erken müdahale, ebeveyn

Early Childhood Special Education Curriculum for Individuals with Special Education (0-36 months): Examination of Parents' Experiences with the Program and Process

Öz

Early childhood is one of the critical periods when children are particularly disposed to learning and exhibit high sensitivity, and it is also the foundation of early intervention. Although studies on the provision of early intervention in Turkey have increased in recent years, it is known that the number of studies is not sufficient. The present study aims to determine the views and experiences of the parents who participated in the early childhood special education program developed by the Ministry of National Education in 2018 for 0-36 months old children with special needs. In the study designed with the phenomenological approach, semi-structured interviews were conducted with six parents; three of which were current attendants of the program, and 3 of which had to leave the program, and the interviews were analyzed with the phenomenological method. The findings revealed that although parents knew the significance of early intervention, they were not aware of the available early intervention programs in Turkey. Parents stated that the positive aspects of the Early Childhood Special Education program included support for children's development, monitor of their development, and the improvement in quality time at home by increasing parent-child interaction. However, certain parents left the program for various reasons such as the pandemic and the ideation that the program was not beneficial. They stated that the program had certain aspects that needed improvement such as the short duration, the lack of continuity and material support, and the absence of experts in various disciplines. Based on these comments, various recommendations are presented for early intervention services.

Anahtar Kelimeler

Early childhood, early intervention, parent

Kaynakça

• Akman, B., Karlıdağ, İ. ve Özen, Z.Z. (2018). Okul öncesi öğretmen adaylarının erken müdahale kavramına ilişkin algıları. Elementary Education Online, 17(3), 1631-1643. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2018.466406
• Akman, B. ve Kardeş, S. (2020). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin ve kurum yöneticilerinin erken müdahale programlarına ilişkin algılarının incelenmesi. Van Yüzüncü Yıl Eğitim Fakültesi Dergisi, 17 (1), 295 - 317. https://doi.org/10.33711/yyuefd.691590
• Akoğlu, G. ve Şipal, R. F. (2012). Düşük sosyoekonomik düzeydeki çocuklara yönelik erken müdahale yaklaşımları: Dünyadan ve Türkiyeden uygulamalar. Toplum ve Sosyal Hizmet, 23(1), 173-184.https://dergipark.org.tr/tr/pub/tsh/issue/48532/616005
• Anderson, M.L. (2012). Multiple inference and gender differences in the effects of early intervention: A reevaluation of the Abecedarian, Perry Preschool and Early Training Projects. Journal of the American Statistical Association, 103 (484), 1481-1495, DOI: 10.1198/016214508000000841
• Aytekin, Ç. (2014). Ev temelli erken müdahale programının geliştirilmesi: Bir vaka çalışması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Aytekin, Ç. (2016). Türkiye’de erken müdahale kavramına yönelik yapılmış lisansüstü tezlerin incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 4(2), 115-128.
• Bakkaloğlu, H., (2013). Ebeveynlerin gözüyle özel gereksinimli çocukların erken müdahaleden okul öncesi programlara geçiş süreci. Eğitim ve Bilim, 38(169), 311- 327.
• Baltacı, A. (2017). Nitel veri analizinde Miles-Huberman modeli. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(1), 1-14.
• Bailey, D., Duncan, G.J., Odgers, C.L. & Yu, W. (2017). Persistence and fadeout in the impacts of child and adolescent interventions. Journal of Research on Educational Effectiveness, 10(1), 7–39. pmid:29371909
• Basu, S., Salisbury, C. L. & Thorkildsen, T. A. (2010). Measuring collaborative consultation practices in natural environments. Journal of Early Intervention, 32(2), 127-150. https://doi.org/10.1177/105381511036299
• Baş, T. ve Akturan, U. (2017). Sosyal bilimlerde bilgisayar destekli nitel araştırma yöntemleri. (3.baskı). Seçkin Yayıncılık. Bayhan, P. ve Taştekin, E. (2015). Avrupa’da erken müdahale modelleri. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1(2), 20-29.
• Bertulies-Esposito, B., Iyer, S. & Abdel-Baki, A. (2022).The impact of policy changes, dedicated funding and implementation support on early intervention programs for psychosis. The Canadian Journal of Psychiatry,67(8),585-597. doi:10.1177/07067437211065726
• Belsky, R. H., Vandell, D. L., Burhinal, M., Clarke-Stewart, K. A., Mccartney, K. and Owen, M. T. (2007). Are there long-term effects of early child care? Child Development, 78(2), 681–701. doi:10.1111/j.1467-8624.2007.01021.x
• Benito- Gomez, M., Carrera, P., Zablah, F., Roben, C. & Dozier, M. (2022). Enhancing parental sensitivity in families with an evidence-based early intervention. Papeles del Psicólogo, 43 (2) 110-116.
• Bick, J., Palmwood, E. N., Zajac, L., Simons, R. & Dozier, M. (2019). Early parenting intervention and adverse family environments affect neural function in middle childhood. Biological Psychiatry, 85(4), 326-335.https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2018.09.020
• Blackman, J. A. (2002). Early intervention: A global perspective. Infants Young Children, 15(2), 11–19.
• Bricker, D. D., Felimban, H. S., Lin, F. Y., Stegenga, S. M., & Storie, S. O. (2022). A Proposed Framework for Enhancing Collaboration in Early Intervention/Early Childhood Special Education. Topics in Early Childhood Special Education, 41(4), 240–252. https://doi.org/10.1177/0271121419890683
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2017). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Bywater, T., Hutchings, J., Whitaker, C., Evans, C. & Parry, L. (2011). The Incredible Years Therapeutic Dinosaur Programme to build social and emotional competence in Welsh primary schools: Study protocol for a randomised controlled trial. Trials, 12(1), 39.https://doi.org/10.1186/1745-6215-12-39
• Camarata, S. (2014). Early identification and early intervention in autism spectrum disorders: Accurate and effective?, International Journal of Speech-Language Pathology, 16(1), 1-10. https://doi.org/10.3109/17549507.2013.858773
• Cepdibi, S., Çetingöz, D. ve Yıldırım- Doğru, S. (2018, 30 Ekim- 3 Kasım). Yetersizliği olan çocuklar ve ailelerinin gereksinimleri. IV. Intertanional Academic Research Congress, Antalya, Türkiye.
• Conner, J., Kelly-Vance, L. & Ryalls, B.(2014). A play and language ıntervention for two-yearold children: Implications for ımproving play skills and language. Journal of Research in Childhood Education, 28(2), 221-237. http://dx.doi.org/10.1080/02568543.2014.883452
• Currie, J. (2000). Early childhood intervention programs: What do we know?. Joint Center for Poverty Research. Canada. Christensen, L., Burke- Johnson, R. and Turner, L. (2015). Research methods, design and analysis. Pearson Yayıncılık.
• Creswell, J. (2014). Nitel yöntemler. S.B. Demir (Ed.), Araştırma deseni nitel, nicel ve karma yöntem yaklaşımları içinde (s. 183-213). Eğiten Kitap.
• Çelebioğlu- Morkoç, Ö. (2011). 4-5 yaş grubu çocuklarına yönelik hazırlanan erken müdahale programının etkililiğinin belirlenmesi: Çanakkale ili örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Çanakkale 18 Mart Üniversitesi.
• Çelik, S., Diken, H.İ., Çolak, A., Arıkan, A., Aksoy, F. ve Tomris, G. (2016). Effectiveness of the preschool version of the First Step to success early intervention program for preventing antisocial behaviors. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 16(2), 511-535.https://doi.org/10.12738/estp.2016.2.0317
• Diken, İ, Bayhan, P., Turan, F., Sipal, F., Sucuoglu, B. ve Ceber-Bakkaloglu, H.(2012). Early childhood intervention and early childhood special education in Turkey within the scope of the developmental system approach. Infants and Young Children, 25(4), 346-353. DOI: 10.1097/IYC.0b013e318268541d
• Dirks, E. & Szarkowski, A. Family-centered early intervention (FCEI) involving fathers and mothers of children who are deaf or hard of hearing: Parental involvement and self-efficacy. Journal of Clinical Medicine,11, 492. https://doi.org/ 10.3390/jcm11030492
• Detraux, J. J. & Thirion, A.F. (2010). Early childhood ıntervention in Belgium (French speaking community): family needs, standards and challenges. International Journal of Early Childhood Special Education, 2 (2), 87-96.
• Dunst, C.J., Hamby, D., Trivette, C.M., Raab, M. & Bruder, M.B. (2000). Everyday family and community life and children’s naturally occurring learning opportunities. Journal of Early Intervention,23,151–164. https://doi.org/10.1177/10538151000230030
• Doğan, H. (2012). Özel öğrenme güçlüğü riski taşıyan 5-6 yaş çocukları için uygulanan erken müdahale eğitim programının etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi.
• Doğan, A. ve Baykoç, N. (2015). Hastanede çocuk gelişimi birimine yönlendirilen çocukların değerlendirilmesi. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1 (2), 101-113.
• Ersoy, F. (2017). Fenomenoloji. A. Saban ve A. Ersoy (Ed.), Eğitimde nitel araştırma desenleri içinde (s.82-138). Anı Yayıncılık.
• Doğaroğlu, T. ve Bapoğlu- Dümenci, S. (2015). Sınıflarında kaynaştırma öğrencisi bulunan okul öncesi öğretmenlerin kaynaştırma eğitimi ve erken müdahale hakkındaki görüşlerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 460-473.
• Gianni, M.L., Picciolini, O., Ravasi, M., Gardon, L., Vegni, C., Fumagalli, M. & Mosca, F. (2006). The effects of an early developmental mother—child intervention program on neurodevelopment outcome in very low birth weight infants: A pilot study. Early Human Development, 82, 691-695. https://doi.org/10.1016/j.earlhumdev.2006.01.011
• Glesne, C. (2013). Nitel araştırmaya giriş. (Çev: A.Ersoy ve P.Yalçınoğlu). (5.baskı). Anı Yayıncılık.
• Glynne- Owen, R. (2010). Early intervention and autism: The impact of positivism and the call for change. International Journal of Children’s Rights, 18, 405–416.https://doi.org/10.1163/157181810X497431
• Guralnick, M.J. (2011). Why early intervention works: A systems perspective. Infants Young Child, 24(1), 6–28. doi:10.1097/IYC.0b013e3182002cfe.
• Heckman, J. & Karapakula, G. (2019). Intergenerational and intragenerational externalities of the Perry Preschool Project. Nber Working Paper Series, https://www.nber.org/papers/w25889
• Hayta, S., Kunt, M. ve Avcı, N. (2019). Okul öncesi öğretmen adaylarının “erken müdahale programları” ile ilgili görüşlerinin incelenmesi. 14. Ulusal Okul Öncesi Öğretmenliği Öğrenci Kongresi: Çocuğun Ekolojik Dünyası Özet Kitapçığı, Maltepe Üniversitesi.
• İncesoy-Özdemir, S. (2005). Erken çocukluk döneminde gelişimsel sorunları olan çocukların özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine ulaşmalarını etkileyen etmenlerin ve ulaştıkları hizmetlerin niteliğinin değerlendirilmesi. (Tıpta uzmanlık tezi). Ankara Üniversitesi.
• Kahraman, Ö. G., Ceylan, Ş. ve Korkmaz, E. (2016). 0-3 yaş arası çocukların gelişimsel değerlendirmelerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(2), 60-69. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mersinsbd/issue/24537/259938
• Kalek, D. (2008). The effectiveness of a family-centered early intervention program for parents of children with developmental delays ages 0 through 3. (Unpublished doctoral thesis).Pepperdine University.
• Karaaslan, Ö (2010). Etkileşime dayalı erken eğitim programının (EDEP) gelişimsel yetersizliğe sahip çocuklar ve anneler üzerindeki etkililiği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Karaaslan, Ö., Diken, İ. H. ve Mahoney, G. (2011). The effectiveness of the responsive teaching parent mediated developmental intervention programme in Turkey A pilot study. International Journal of Disability, Development and Education, 58(4), 359-372. https://doi.org/10.1080/1034912X.2011.626611
• Karaaslan, Ö., Diken, İ.H. ve Mahoney, G. (2013). A randomized control study of responsive teaching with young Turkish children and their mothers. Topics in Early Childhood Special Education, 33(1), 18-27.https://doi.org/10.1177/02711214114297 Karahisar, S. ve Değirmenci, G. Y. (2015). Erken müdahalede doğal çevre. Hacettepe University Faculty of Health Sciences Journal, 1(2), 705-708.
• Karaoğlu, M. (2011). Başarıya İlk Adım erken müdahale programının 5-6 yaş grubu çocuklarının problem davranışlarına, sosyal becerilerine ve akademik etkinliklerle ilgilenme sürelerine olan etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi.
• Kardeş, S. ve Akman, B. (2020). Okul öncesi eğitim öğretmenlerinin ve kurum yöneticilerinin erken müdahale programlarına ilişkin algılarının incelenmesi. YYÜ Eğitim Fakültesi Dergisi (YYU Journal of Education Faculty), 17(1), 295-317.https://doi.org/10.33711/yyuefd.691590
• Kartal, H. (2007). Erken çocukluk eğitimi programlarından Anne-Çocuk Eğitim Programı’nın altı yaş grubundaki çocukların bilişsel gelişimlerine etkisi. Elementary Education Online, 6(2), 234-248.https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilkonline/issue/8604/107171
• Kasari, C. (2002). Assessing change in early intervention programs for children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 32 (5), 447- 461.https://doi.org/10.1023/A:1020546006971
• Kauffman, J. M., Hallahan, D. P., Pullen, P. C. & Badar, J. (2018). Special education: What it is and why we need it. Routledge. Keleş, O. (2019). Okul öncesi dönemde erken müdahale programları kapsamında bir kaynaştırma/bütünleştirme uygulamasına ilişkin durum çalışması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Çukurova Üniversitesi.
• Kılıç, Ç. (2018). Amerika’da anne-baba eğitiminde uygulanan erken müdahale programları. Researcher: Social Science Studies, 6(1), 85-96.
• Korstjens, I. & Moser, A. (2018) Series: Practical guidance to qualitative research. Part 4: Trustworthiness and publishing, European Journal of General Practice, 24(1), 120-124, https://doi.org/10.1080/13814788.2017.1375092
• Lien- Thorne, S. & Kamps, D. (2005). Replication study of the First Step to success early intervention program. Behavioral Disorders, 31 (1), 18–32.https://doi.org/10.1177/019874290503100104
• Majnemer, A. (1998). Benefits of early intervention for children with developmental disabilities. Seminars in Pediatric Neurology, 5(1), 62-69.
• Muthukaruppan, S. S., Cameron, C., Campbell, Z., Krishna, D., Moineddin, R., Bharathwaj, A., ... & Srinivasan, S. R. (2022). Impact of a family-centred early intervention programme in South India on caregivers of children with developmental delays. Disability and Rehabilitation, 44(11), 2410-241. https://doi.org/10.1080/09638288.2020.1836046.
• Meral, B.F., Özbey, F. ve Sola, C. (2011). Küçük Adımlar erken eğitim programının aile görüşlerine göre değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 25-40.
• Merriam, S. (2015). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çev: S. Turan). Nobel Yayıncılık. Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). An expanded sourcebook: Qualitative data analysis (2nd ed.). Sage Publications.
• McWilliam, R. A. (2018). Birth to age 3: Early intervention. In B. Reichow, B. A. Boyd, E. E. Barton, & S. L. Odom (Eds.), Handbook of early childhood special education (pp. 75-88). Springer International Publishing.
• MEB. (2018). Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için (0-36 Ay) Erken Çocukluk Özel Eğitim Öğretim Programı.Ankara. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2018_10/09145213_Erkencocukluk.pdf (Erişim tarihi: 15.03.2022)
• Moustakas, C. E. (1994). Phenomenological research methods. Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications.
• Mustafayev, R. (2019). Gelişimi izleme ve destekleme rehberi uluslararası standardizasyon çalışmasının Türkiye örnekleminde gelişimsel risklerin belirlenmesi. (Tıpta uzmanlık tezi). Ankara Üniversitesi.
• Myers, R. (1992). The twelve who survive. London: Routledge.
• Odom, S. L. & Wolery, M. (2003). A unified theory of practice in early intervention/early childhood special education: Evidence-based practices. The Journal of Special Education, 37(3), 164-173. https://doi.org/10.1177/00224669030370030601
• Oran, I., Kemaloğlu, Y. K., Gökdoğan, Ç., Gündüz, B. ve Bilgin, C. (2014). İşitme kayıplı çocukların gelişimsel alanlardaki performans düzeylerinin Gazi Erken Çocukluk Değerlendirme Aracı ile incelenmesi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34 (3), 563-582. https://doi.org/10.17152/gefad.85597
• Özen- Tuncer, Z.Z. (2022). Dil gelişimi açısından risk altında olan çocukların ailelerine yönelik oluşturulan müdahale programının etkisinin incelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Özer, M. (2021). 2-6 yaş arasında otizm spektrum bozukluğu tanılı çocuğu olan annelerin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde sunulan hizmetlere ilişkin deneyimleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel araştırma ve değerlendirme yöntemleri. (Çev: M. Bütün ve S.B. Demir). Pegem Akademi.
• Ramey, C. T. (2019). The Abecedarian Approach to full development in early childhood. In B. H. Wasik & S. L. Odom (Eds.), Celebrating 50 years of child development research: Past, present, and future perspectives (pp. 141–162). Paul H. Brookes Publishing Co.
• Sabuncuoğlu, M. E. ve Diken, İ. H. (2010). Early childhood intervention in Turkey: Current situation, challenges and suggestions. International Journal of Early Childhood Special Education, 2 (2), 149-160.https://doi.org/10.20489/intjecse.107966
• Sapiets, S. J., Hastings, R. P., Stanford, C., & Totsika, V. (2022). Families’ access to early intervention and supports for children with developmental disabilities. Journal of Early Intervention, 0(0). https://doi.org/10.1177/10538151221083984 Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim kuramdan uygulamaya. (26.baskı). Anı Yayıncılık.
• Schelling, B. (2022). Early intervention access and use: The impact on outcomes. Communication Sciences and Disorders: Student Scholarship & Creative Works. https://digitalcommons.augustana.edu/csdstudent/9
• Sucuoğlu- Nimet, B., Sarıca- Ayşe, D., Bakkaloğlu, H.ve Keçeli- Kaysılı, B. (2014). Paraprofesyoneller için Küçük Adımlar Erken Eğitim Programı kursu: Kursiyerler ne söylüyor?. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences, 47(1), 377-39.https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001331
• Temiz, N. ve Akman, B. (2015). Erken çocukluk döneminde erken müdahale konusunda bilim insanlarının bilgi, tanımlama ve rolleri ile ilgili değerlendirmeleri. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1(2), 30-47.
• Tomris, G. (2019). Down sendromlu çocuğu olan ebeveynlere yönelik geliştirilen doğal öğretime dayalı erken müdahale (DÖDEM) programının ebeveyn ve çocukları üzerindeki etkililiği. (Yayımlanmamış doktora tezi). Anadolu Üniversitesi.
• Tomris, G. ve Çelik, S. (2021). Erken çocukluk özel eğitimi: Kuramsal ve yasal temeller, Dünya’daki ve Türkiye’deki son eğilimler. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 23(1), 243-269. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.748893
• Tufan, M., Yıldırım, Y. (2013). Okul öncesi öğretmenlerinin erken müdahale ve kaynaştırma kavramları hakkındaki bilgi düzeylerinin ve özel gereksinimli çocuklar için yaptıkları öğretimsel uyarlamaların incelenmesi. Cumhuriyet International Journal of Education-CIJE, 2 (4), 1-13.http://cije.cumhuriyet.edu.tr/tr/pub/issue/4277/57633
• Turnbull, A. & Turnbull, R. (2001). Families, professionals, and exceptionality: Collaborating for empowerment (4th Ed.). Upper Saddle River, NJ: Merrill/Prentice Hall.
• Tripathi, I., Estabillo, J.A., Christine T. MoodY, C.T. & Laugeson, E. A.(2022). Long‑Term Treatment Outcomes of PEERS® for Preschoolers: A parent‑mediated social skills training program for children with autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 52,2610–2626.https://doi.org/10.1007/s10803-021-05147-w
• Watts, T.W., Gandhi, J., Ibrahim, D.A., Masucci, M.D. & Raver, C.C. (2018) The Chicago School Readiness Project: Examining the long-term impacts of an early childhood intervention. PLoS ONE, 13(7), https://doi.org/10.1371/ journal.pone.0200144
• Webster-Stratton, C., Reid, M. J. & Beauchaine, T. P. (2013). One-year follow-up of combined parent and child intervention for young children with ADHD. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 42(2), 251–261. https://doi.org/10.1080/15374416.2012.723263
• Welterlin, A. (2009). The home teaching program: A study of The efficacy of a parent training early intervention model. (Unpublished doctoral thesis). NJ:Rutgers University.
• Xu, Y. & Filler, J. W. (2005). Linking assessment and intervention for developmental/functional outcomes of premature low-birth-weight children. Early Childhood Education Journal, 32(6), 383-389. https://doi.org/10.1007/s10643-005-0008-4
• Yalçın, H. (2021). Developmentally Focused and home-based early intervention program: A case report. OPUS–International Journal of Society Research, 18(Eğitim Bilimleri Özel Sayısı), 3929-3947. https://doi.org/10.26466/opus.898096
• Yazıcı, D. N. (2018). Keyhole erken müdahale programının ebeveyn ve çocuk çıktıları üzerindeki etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım-Doğru, S.S. (2019). Erken Çocuklukta Özel Eğitim.(1. baskı). Vize Akademik.
• Yumuş, M. ve Tanju, E. H. (2015). Öğretmen adaylarının erken çocuklukta erken müdahaleye ilişkin görüşlerinin incelenmesi. Başkent University Journal of Education, 2(1), 68-76. http://buje.baskent.edu.tr/index.php/buje/article/view/25
• Yücesoy- Özkan, Ş. ve Sucuoğlu, B. (2011). Retrospective evaluation of mothers' opinions related to the small steps early intervention program in Turkey. International Journal of Early Childhood Special Education, 3(1), 88-110. https://doi.org/10.20489/intjecse.107945