Zihin Yetersizliği Olan Ergenlerin Cinsel Gelişim Özelliklerinin Ebeveyn Bildirimleri Üzerinden İncelenmesi

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 3, 801 - 825, 26.12.2023

Özlem Çelik , Sümeyye Yücel

https://doi.org/10.33711/yyuefd.1235813

Öz

Cinsel gelişim; bir bireyin fiziksel, sosyal, duygusal, bilişsel vb. gelişim alanları gibi oldukça önemli ve gerekli bir süreçtir. Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinsel gelişimi hakkında bilgi sahibi olmanın hem bu farklılıklara olabildiğince duyarlı olmak hem de gerektiği durumlarda bireyin kendisine ve yakın çevresine destek verebilmenin önemli olduğu düşünülmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, zihinsel yetersizliği olan ergenlerin cinsel gelişim özelliklerini ebeveyn görüşleri yardımıyla değerlendirmektir. Araştırma, İstanbul Küçükçekmece’de yaşayan, zihinsel yetersizlik tanısı almış 9-19 yaş arası çocuğu olan 282 ebeveynin bildirimleri üzerinden gerçekleştirilmiştir. Veriler Ergenlik Dönemi Zihinsel Yetersizliği Olan Çocukların Cinsel Gelişim Özellikleri Ölçeği ile toplanmış, verilerin analizinde bağımsız örneklemler için t-testi ve tek yönlü varyans analizi kullanılmıştır. Katılımcıların verdikleri bildirimlere bağlı elde edilen sonuçlara göre zihinsel yetersizliği olan ergenlerin cinsel gelişim özellikleri; ebeveynin cinsiyeti, eğitim durumu ve özel eğitime gereksinim duyan ergenin zihinsel yetersizlik derecesi açısından anlamlı farklılık oluşturmaktadır. Bunun yanı sıra ebeveynin birlikte yaşayıp yaşamama durumu ve ergenin cinsiyeti açısından anlamlı bir farklılık tespit edilmemiştir. Elde edilen sonuçlar alan yazındaki çalışma sonuçları ile karşılaştırıldığında benzer ve farklı bulguların olduğu ortaya konulmuş olsa da konuyla ilgili daha fazla çalışmaya ihtiyaç olduğu düşünülmektedir. Sonuçlardan yola çıkarak araştırmacılara ve zihinsel yetersizliği olan bireylerle birlikte olan ebeveyn ve alan uzmanlarına önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Cinsel gelişim, cinsellik, ergenlik, özel eğitim, zihinsel yetersizlik, Sexual development, sexuality, adolescence, special education, intellectual disability

Teşekkür

Araştırmaya katılım gösteren tüm katılımcılara teşekkürlerimizi sunarız. İngilizce yazımda geribildirimleri ile katkı sunan Dr. Öğr. Üyesi Aybars Erözden’e ve veri toplama sürecindeki desteğinden ötürü Veysi Hoca’ya teşekkür ederiz.

Examination of Sexual Development Characteristics of Adolescents with Intellectual Disabilities Based on Parental Reports

Öz

: Sexual development; physical, social, emotional, cognitive, etc. of an individual. It is a very important and necessary process, such as development areas. It is thought that it is important to have information about the sexual development of individuals with intellectual disabilities, to be as sensitive as possible to these differences and to be able to support the individual and his/her immediate environment when necessary. In this direction, the aim of the study is to evaluate the sexual development characteristics of adolescents with intellectual disabilities with the help of parental views. The research was carried out based on the reports of 282 parents who have children between the ages of 9-19, who live in Istanbul and have been diagnosed with intellectual disability. The data were collected with the Scale of Sexual Development Characteristics of Children with Adolescent Mental Disabilities, t-test for independent samples and one-way analysis of variance were used in the analysis of the data. According to the results obtained from the statements given by the participants, the sexual development characteristics of adolescents with intellectual disabilities; There is a significant difference in terms of parent's gender, educational status and the degree of intellectual disability of the adolescent who needs special education. In addition, no significant difference was found in terms of whether the parents live together or not and the gender of the adolescent. When the results obtained are compared with the results of the studies in the literature, it is thought that there is a need for more studies on the subject, although it has been revealed that there are similar and different findings. Based on the results, suggestions were made to researchers and parents and field experts who work with individuals with intellectual disabilities.

Anahtar Kelimeler

Sexual development, sexuality, adolescence, special education, intellectual disability

Kaynakça

• Abalı, O. (2018). Ergenlik dönemi & ruhsal yaklaşım. Adeda.
• Akdemir, B., & Taymaz Sarı, O. (2019). Zihinsel yetersizliği olan bireylerle çalışan öğretmenlerin cinsel eğitime yönelik tutumları ve etik durumlarının karşılaştırılması. Eğitimde Kuram & Uygulama, 15(3), 267-282. https://doi.org/10.17244/eku.425276
• Akrami, L., & Davudi, M. (2014). Comparison of behavioral and sexual problems between intellectually disabled and normal adolescent boys during puberty in Yazd, Iran. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences, 8(2), 68–74. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25053959/
• Alptekin, A., &Tepeli, K. (2019). Examination of sexual development in children with 48-72 months of age. Ankara University Faculty of Educational Sciences Journal of Special Education, 20(4), 737-762. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.526557
• Aybak, T. & İpek, M. (2021). Ergenlik dönemindeki çocuğa sahip ebeveynlerin yaşadıkları sorunlar. Aydın Sağlık Dergisi, 7(2), 141-165. https://doi.org/10.17932/IAU.ASD.2015.007/asd_v07i2004
• Aydın, Ş. (2016). Fiziksel ve/veya zihinsel engelli çocuk annelerinin depresyon düzeylerinin incelenmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Üsküdar Üniversitesi.
• Banasch, M. (2002). Behinderte sexualität – verhinderte lust? zum grundrecht auf sexualität für menschen mit behinderung. München: AG SPAK.
• Baysan, M. (2020). 3-6 yaş döneminde çocuklara sahip anne babaların cinsel gelişim ve eğitim hakkındaki bilgi düzeyleri ve tutumları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Medipol Üniversitesi.
• Bernert, D.J., & Ogletree, R.J. (2013). Women with intellectual disabilities talk about their perceptions of sex. Journal of Intellectual Disability Research, 57(3), 240–249. https://doi.org/10.1111/j.1365-2788.2011.01529.x
• Bilge, A., & Baykal, Z. (2008). Zihinsel engelli bireyler ve cinsellik. Özveri Dergisi, 5(2), 1310-1325. https://www.aile.gov.tr/media/2630/10sayi-2008-cilt-5sayi2.pdf
• Bilge, A., Çeber E., Demirelöz, M. & Baykal Akmeşe, Z. (2013). Effectiveness of sexual and reproductive health education for the parents of individuals with developmental disability. Journal of Medicinee Science, 33(3), 648-655. https://doi.org/10.5336/medsci.2012-30037
• Bilgiç, E. (2015). Zihinsel engelli ergenlerin annelerinin cinsel eğitimle ilgili görüşleri [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Nişantaşı Üniversitesi.
• Bosch, E. (2006). Sexualität und beziehungen bei menschen mit einer geistigen behinderung (Ein Hand- und Arbeitsbuch. 2. Auflage). Tübingen: dgvt- Verlag.
• Boyacıoğlu, N. E., Karaçam, Z. D., Özcan, N. K. & Sert, O. (2021). Zihinsel yetersizliği olan ergene sahip ebeveynlerin çocuklarının cinselliği hakkındaki görüşleri: Niteliksel bir çalışma. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(3), 216-226. https://doi.org/10.14744/phd.2021.60251
• Brown, M., & McCann, E. (2017). Mediated pathways, negotiated identities: a critical phenomenological analysis of the experience of sexuality in the context of intellectual disability. Journal of Research in Nursing, 22(8), 615-617. https://doi.org/ 10.1177/1744987117735619
• Cangöl, E., Karaca, P. & Aslan, E. (2013, 1 Ocak). Engellilerde cinsel sağlık. Contraception for People With Disabilities Methods of Contraception. http://www.outsiders.org.uk/leaflets/contraception-with-disabilities.
• Cihangir Çankaya, Z. & Meydan, B. (2018). Happiness and hope in adolescence. Electronic Journal of Social Sciences, 17(65), 207-222. https://doi.org/10.17755/esosder.316977
• Çelik, Ö. (2017a). Zihinsel yetersizliği olan bireylerin cinselliği ile ilgili çalışmalar yapan uzman görüşleri. Turkish Studies, 12(17), 113-132. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.11830
• Çelik, Ö. (2017b). Zihinsel yetersizliği olan çocukların cinselliği hakkında annelerinin görüşleri. Turkish Studies, 12(18), 211-234. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12106
• Davis, T. N., Barnard-Brak, L., Dacus, S. & Pond, A. (2010). Aided aacsystems among individuals with hearing loss and disabilities. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 22(3), 241-256. https://doi.org/10.1007/s10882-009-9180-6
• Duran, S., & Barlas, G. Ü. (2014). Zihinsel engelli bireylerin ebeveynlerinin öznel iyi oluş, öz duyarlık ve tükenmişlik düzeylerinin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 69-79. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mersinsbd/issue/19537/208011
• Düşgör. B., Kalem, E., Koç, K. & İkiz,T. (2021). 14-19 yaş aralığındaki ergen örnekleminde savunma düzenekleri & ergen ruhsal gelişimi üzerine TAT ile bir araştırma. AYNA Klinik Psikoloji Dergisi, 8 (2), 272-294. https://doi.org/10.31682/ayna.756401
• Eastgate, G., Scheermeyer, E., van Driel, M.L. & Lennox, N. (2012). Intellectual disability, sexuality and sexual abuse prevention: A study of family members and support workers. Australian Family Physician, 41(3), 135–139. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22396927/
• George, D. & Mallery, M. (2010). SPSS for windows step by step: A simple guide and reference, 17.0 update. Boston: Pearson.
• Gravetter, F. & Wallnau, L. (2014). Essentials of statistics for the behavioral sciences. Belmont, CA: Wadsworth.
• Gürbüz, S. (2018). Ergenlik dönemindeki zihin yetersizliği olan bireylerin cinsel gelişim özelliklerinin ebeveyn görüşleri ile değerlendirilmesi: Bir ölçek geliştirme çalışması [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi
• Gürbüz, S., & Eratay, E. (2020). Ergenlik dönemindeki zihin yetersizliği olan çocukların cinsel gelişim özellikleri ölçeğinin geliştirilmesi. Abant İzzet Baysal University Journal of Faculty of Education, 20 (2), 1206-1221. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2020..-656106
• Gürol, A, Polat, S. & Oran, T. (2014). Views of mothers having children with intellectual disability regarding sexual education: A qualitative study. Sexuality and Disability, 32(2), 123–133. https://doi.org/10.1007/s11195-014-9338-8
• Holzer, İ. (2021). Beginnt die Pubertät bei Mädchen immer früher? Journal Für Gynäkologische Endokrinologie, 31, 77–78. https://doi.org/10.1007/s41974-021-00182-y
• Isler, A., Beytut., D., Tas, F. & Conk, Z. (2009). A study on sexuality with the parents of adolescents with intellectual disability. Sexuality and Disability, 27(4), 229–237. https://doi.org/10.1007/s11195-009-9130-3
• Karasar, N. (2017). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar ilkeler teknikler. Ankara: Nobel.
• Kijak, RJ. (2011). A desire for love: Considerations on sexuality and sexual education of people with intellectual disability in Poland. Sexuality and Disability, 29(1), 65–74. https://doi.org/10.1007/s11195-010-9184-2
• Kök, G. (2010). Zihinsel engelli çocuğun cinsel sağlığına yönelik ebeveynlere verilen sağlık eğitiminin etkinliğinin incelenmesi [Yayınlanmamış doktora tezi]. T.C. Genelkurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi.
• Krenner, M. (2003). Sexualbegleitung bei menschen mit geistiger behinderung. Marburg: Tectum Verlag Kulaksızoğlu, A. (2014). Ergenlik Psikolojisi (15. baskı). Remzi.
• Leue-Käding, S. (2004). Sexualität und partnerschaft bei jugendlichen mit einer geistigen behinderung. Probleme und möglichkeiten einer enttabuisierung. Heidelberg: Winter. Mendle, J., Rona Carter, R. & Dorn, L. (2019). Understanding puberty and its measurement: Ideas for research in a new generation. Journal of Research on Adolescence, 29(1), 82–95. https://doi.org/10.1111/jora.12371
• Menghini, A. (2012). Sexualität von frauen und männern mit lernschwierigkeiten in vollbetreuten wohneinrichtungen. http://bidok.uibk.ac.at/library/menghini-sexualitaetdipl.html#idp10353888
• Mermer, G. (1993). Zihinsel engelli ergenlerin cinsel eğitim gereksinimleri hakkında anne, baba ve eğitimcilerin görüşlerinin değerlendirilmesi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Anadolu Üniversitesi.
• Michielsen, K., & Brockshmidt, L. (2021). Barriers to sexuality education for children and young people with disabilities in the WHO European region: A scoping review. Sex Education, 21(6), 674-692. https://doi.org/10.1080/14681811.2020.1851181
• Mohnike, K., Palm, K. & Richter-Unruh, A. (2021). Aktualisierte handlungsempfehlung nach der leitlinie pubertas praecox. Monatsschr Kinderheilkd, 169, 1171-1173. https://doi.org/10.1007/s00112-021-01224-7
• Murphy, G.C., & Young, A.E (2005). Employment participation following spinal cord injury: Relation to selected participant demographic, injury and psychological characteristics. Disability and Rehabilitation, 27 (21), 1297-1306. https://doi.org/10.1080/09638280500164644
• Muslu G. K., & Aygün Ö. (2017). Ergenlerin riskli sağlık davranışlarının etkileyen faktörlerin belirlenmesi. E-Journal of Dokuz Eylul University Nursing Faculty, 10(4), 242-250. https://dergipark.org.tr/tr/pub/deuhfed/issue/46787/586703
• Ortland, B. (2008). Behinderung und Sexualität: Grundlagen einer behinderungsspezifischen sexualpädagogik. W. Kohlhammer Verlag.
• Öncü, E., Aktaş., Vayısoğlu, S.K. & Karakuş, E. (2019). Zihinsel engelli ergenlerin gelişim özellikleri: Özellikleri & ailelerin yerleşimleri tanımlayıcı çalışma. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 12 (3), 413-425. https://doi.org/10.26559/mersinsbd.553739
• Özteke Kozan, H.İ., & Hamarta, E. (2019). Engelli ergenlik: Engelli çocuğa sahip annelerin ergenliğe bakışı & yaşadıkları problemler. Elementary Education Online, 18(3), 977-989. https://doi.org/10.17051/ilkonline.2019.609600
• Pownall, J.D., Jahoda, A. ve Hastings R.P. (2012). Sexuality and sex education of adolescents with intellectual disability: mothers' attitudes, experiences, and support needs. Intellectual and Development Disability, 50 (2), 140-154. https://doi.org/ 10.1352/1934-9556-50.2.140.
• Saka, A. & Ceylan, Ş. (2018). Ergenlerin psikolojik dayanıklılık düzeylerinin aile yapılarına göre incelenmesi. Journal of Research in Education and Society, 5(1), 68-86. https://dergipark.org.tr/tr/pub/etad/issue/37928/376231
• Schaafsma, D., Kok, G., Stoffelen, J. M., & Curfs, L. M. (2015). Identifying effective methods for teaching sex education to individuals with intellectual disabilities: A systematic review. The Journal of Sex Research, 52(4), 412-432. https://doi.org/10.1080/00224499.2014.919373
• Schaafsma, D., Kok, G., Stoffelen, J.M.T. & Curfs, L.M.G. (2017). People with intellectual disabilities talk about sexuality: Implications for the development of sex education. Sexuality and Disability, 35(1), 21-38. https://doi.org/ 10.1007/s11195-016-9466-4
• Sertel, M., Şimşek, T.T., Yümin, E.T. & Bayraktaroğlu, F. (2016). Kronik engelli çocuğa sahip annelerde vücut algısı, depresyon düzeyi ve yaşam memnuniyeti arasındaki ilişkinin incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 37, 33-50. https://dergipark.org.tr/tr/pub/spcd/issue/27089/283158
• Siebelink, E. M., De Jong, M., Taal, E. ve Roelvink, L. (2006). Sexuality and people with intellectual disabilities: Assessment of knowledge, attitudes, experiences, and needs. Mental Retardation 44(4), 283-94. https://doi.org/ 10.1352/0047-6765
• Taleporos, G., & McCabe, M.P. (2002). The impact of sexual esteem, body esteem, and sexual satisfaction on psychological well-being in people with physical disability. Sexuality and Disability, 20, 177–183. https://doi.org/10.1023/A:1021493615456
• Teddlie, C., & Yu, F. (2007). Mixed methods sampling a typology with examples. Journal of Mixed Methods Research, 1(1), 77-100. https://doi.org/10.1177/1558689806292430
• Treiber, I. (2011, 1 Aralık). Menschenrechte trotz behinderung: Zur sexualität, partnerschaft, und sterilisationsproblematik geistig behinderter menschen. http://bidok.uibk.ac.at/library/treiber-menschenrechte.html
• Trochim, W. M., & Donnelly, J. P. (2006). The research methods knowledge base. Cincinnati, OH:Atomic Dog.
• Tutar Güven, Ş., & İşler Dalgıç, A. (2015). Sex education and its importance in children with intellectual disabilities. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 6(3),143-148. https://doi.org/10.5505/phd.2015.64936
• Uphoff, G., Kauz, O. & Schellong, Y. (2010). Junge menschen mit geistiger behinderung am übergang zum erwachsenwerden - bildungsprozesse und pädagogische bemühungen. Zeitschrift für Inklusion, 01(10). https://www.inklusion-online.net/index.php/inklusion-online/article/view/146.
• Uzel, B., Dönmez, D. & Otrar, M. (2018). Orta ergenlik dönemindeki öğrencilerin benlik algılarının mükemmeliyetçilik düzeylerini yordama gücü. HUMANITAS -International Journal of Social Sciences, 6(12), 235-254. https://doi.org/10.20304/humanitas.445913
• Walter, J. (1992). Zur sexualität geistig behinderung (3. Erweiterte Auflage). HVA/ Edition Schindele Verlag.
• Walter, J. (2002). Vom tabu zur selbstverwirklichung – akzeptanzprobleme und lernprozesse in der arbeit mit behinderten menschen. Praxis der Kinderpsychologie und Kinderpsychiatrie, 51(8), 587-597. https://doi.org/10.23668/psycharchives.11456
• Yıldız, G. (2020). En az konuşulan en çok merak edilen: zihin yetersizliği olan yetişkinlerde cinsellik. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 10 (1), 827-855. https://doi.org/10.18039/ajesi.682164