Periodic Analysis of the Housing Problem in Turkey Through the Mass Housing Phenomenon

Yıl 2023, Cilt: 28 Sayı: 2, 745 - 761, 31.08.2023

Mustafa Gülen

https://doi.org/10.53433/yyufbed.1182714

Öz

Housing contains functional volumes that respond to human needs (shelter, sleeping, eating, drinking, etc.) and social and psychological needs. For this reason, it has continued as one of the most important problems of people of every age throughout history. Housing, which is one of the most basic research subjects of architectural practice, is in the XIX. and XX. century, it has been one of the important topics of discussion both in many developed countries and in Turkey. Because with these centuries, the production style of the house has changed, and it is observed that the houses that are produced individually for individuals are started to be mass-produced together with the social, economic and political dynamics. The mass housing construction process, which started to solve the housing problem of the workers with the industrial revolution in the world, is one of the important housing production models that is still used today. The housing requirement of the population increasing day by day in Turkey, high rental prices, and unplanned, unplanned constructions that are increasing in the city periphery are interpreted as important signs showing the existence of the housing problem. From the late Ottoman to the 2000s, different housing policies were discussed and tried to be implemented in 20-30 years. After the 2000s, mass housing production plays an important role in solving the housing problem in Turkey; The culture of collective housing has also become widespread in rapidly growing cities where the population is rapidly increasing. In this study, the housing problem in Turkey has been compiled chronologically from the late Ottoman period to the present through the mass housing phenomenon. The study also focuses on the scope and target of mass housing practices over a century and the roles of the actors involved in these processes.

Anahtar Kelimeler

Housing, Housing problem, Public housing administration, Social housing

Türkiye’de Konut Sorununun Toplu Konut Olgusu Üzerinden Dönemsel Olarak İncelenmesi

Öz

Konut, insanın beşerî gereksinimleri (barınma, uyuma, yeme, içme vb.) ile sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarına cevap veren fonksiyonel hacimleri barındırır. Bu sebeple tarih boyunca her çağda insanların en önemli sorunlarından birisi olarak süregelmiştir. Mimarlık pratiğinin de en temel araştırma konularından birisi olan konut, XIX. ve XX. yüzyıldan bu yana hem gelişmiş birçok ülkede hem de Türkiye’de önemli tartışma başlıklarından birisidir. Çünkü bu yüzyıllar ile birlikte konutun üretim biçimi değişmiştir. Tekil olarak, kişilere özgü üretilen konutların toplumsal, ekonomik ve siyasal dinamiklerle birlikte kitlesel olarak üretilmeye başlandığı izlenmektedir. Dünyada Endüstri Devrimi ile işçilerin barınma problemini çözmeye yönelik başlayan toplu konut inşa etme süreci günümüzde hala başvurulan önemli konut üretim modellerinden birisidir. Türkiye’de günden güne artan nüfusun barınma gereksinimi, yüksek kira bedelleri, kent çeperlerinde artış gösteren imara aykırı, plansız yapılaşmalar konut sorununun varlığını gösteren önemli emareler olarak yorumlanmaktadır. Geç Osmanlı Dönemi’nden 2000’li yıllara kadar geçen süreçte her 20-30 yılda bir farklı konut politikaları yürütülerek uygulamaya geçirilmiştir. 2000’li yıllardan sonra ise Türkiye’deki konut sorununun çözümünde toplu konut üretimi önemli bir rol oynamakta; toplu barınma kültürü de nüfusun hızla arttığı ve hızlı büyüyen kentlerde yaygınlaşmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’deki konut sorunu toplu konut olgusu üzerinden kronolojik bir şekilde Geç Osmanlıdan başlayarak günümüze kadar dönemsel olarak derlenmiştir. Çalışmada ayrıca bir asırlık süreçte toplu konut uygulamalarının kapsamı, hedefi ve bu süreçlerde yer alan aktörlerin rolleri üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Konut, Konut Sorunu, Toplu Konut, Toplu Konut İdaresi

Kaynakça

• Akalın, M. (2016). Sosyal konutların Türkiye’nin konut politikaları içerisindeki yeri ve tokinin sosyal konut uygulamaları. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 107-123.
• Alkan, L., & Uğurlar, A. (2015). Türkiye’de konut sorunu ve konut politikaları (Rapor No. 1). Ankara, Türkiye: Kent Araştırmaları Enstitüsü.
• Alkışer, Y., & Yürekli, H. (2004). Türkiye’de “devlet konutu”nun dünü, bugünü, yarını. İTÜ Dergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, 3(1), 63-74.
• Altınay, A., & Nalçakan, M. (2021). Kişisel tanıklıklar bağlamında mekansal okumalar ve değerlendirmeler: Bir bellek mekânı olarak Ankara Saraçoğlu mahallesi. Ankara Araştırmalar dergisi, 9(1), 1-34. doi:10.5505/jas.2021.54210
• Anonim. (2002). Ataköy 9.10 kısım. https://tr.wikipedia.org/wiki/Atak%C3%B6y,_Bak%C4%B1rk%C3%B6y#/media/Dosya:Atak%C3%B6y_9.10_k%C4%B1s%C4%B1m_-_panoramio.jpg Erişim Tarihi: 13 Kasım 2021.
• Anonim. (2017). Toki Van'da 250 konut inşa edecek! https://www.yeniemlak.com/toki-vanda-250-konut-insa-edecek-13618-toki Erişim Tarihi: 8 Aralık 2021.
• Anonim. (2018). İstanbul’da dar gelirliye konut satışı devam ediyor. https://istanbultokikonutlari.com/istanbulda-dar-gelirliye-konut-satisi-devam-ediyor.html Erişim Tarihi : 09.04.2022.
• Anonim. (2019). Osmanlı'nın ilk toplu konut projesi. https://www.insaatderyasi.com/osmanlinin-ilk-toplu-konut-projesi-11961h.htm Erişim Tarihi: 11.05.2021.
• Anonim. (2021). Toplu konutlar. Kentli Dergisi, 42, 53-57.
• Anonim. (2023a). Bursa depreme hazırlanıyor. https://www.bursamuhalif.com/bursa-depreme-hazirlaniyor/ Erişim Tarihi: 10.08.2023.
• Anonim. (2023b). Tamamlanan projeler. https://www.egekoop.org.tr/tamamlanan-projeler Erişim Tarihi: 16.05.2022.
• Anonim. (2023c). Soyak Göztepe projesi. https://www.soyak.com.tr/soyak-goztepe/ Erişim Tarihi: 19.05.2021.
• Aydın, S. (2019). Konut sorununa devletin müdahale aracı olarak Emlak Bankası. Eğitim Bilim Toplum Dergisi, 17(66), 74-107.
• Bakar, S. & Yamaçlı, R. (2017). İşçi evlerinin tarihsel gelişimi bağlamında Eskişehir Tülomsaş İşçi Evleri üzerinden bir değerlendirme. Düzce Üniversitesi Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(1), 34-49.
• Batuman, B. (2022). Ev sahipliği arzusunun sömürüsü üzerine inşa edilen TOKİ konutları. https://www.gazeteduvar.com.tr/ev-sahipligi-arzusunun-somurusu-uzerine-insa-edilen-toki-konutlari-makale-1582029 Erişim Tarihi: 17 Ocak 2023.
• Bayraktar, E. (2006). Gecekondu ve kentsel yenileme. Ankara, Türkiye: Ekonomik Araştırmalar Merkezi Yayını.
• Baysal, M. (2015). Ankara’da apartmanlar ve kapalı-güvenlikli toplu konutlar mekânsal konfigürasyonu sentaktik analizi. (Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
• Bilgin, İ. (1998). Toplu konut mimarisi ve ATK lojmanları. Arredamento Mimarlık, 108, 86-93.
• Bingöl, Ö. (2015). Mimari bir tipoloji olarak toplu konut. https://xxi.com.tr/i/mimari-bir-tipoloji-olarak-toplu-konut Erişim Tarihi: 12.03.2022.
• Clemente, C., & De Matteis, F. (2010). Housing for Europe: Strategies for quality in urban space, excellence in design, performance in building. Roma, Italy: Tipografia del Genio Civile.
• Corbusier, L. (1999). Bir mimarlığa doğru. İstanbul, Türkiye: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları.
• Çoban, N. A. (2012). Cumhuriyet’in ilanından günümüze konut politikası, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 67(3), 75-108. doi:10.1501/SBFder_0000002256
• Demirtaş, E. (2020). Hem pahalı hem güvensiz. Gazete Kadikoy https://gazetekadikoy.com.tr/gundem/hem-pahali-hem-gvensiz Erişim Tarihi: 12.05.2022.
• Düzenli, H. İ., & Düzenli, E. (2019). 100 yıl önce - 100 yıl sonra Mardin: Birinci cadde ve halkevi binası üzerinden bir modern kent okuması. Megaron, 14(1), 103-121. doi:10.5505/MEGARON.2018.46704
• Engels, F. (1992). Konut sorunu. Çev. Tekin Genç, Ankara, Türkiye: Alter Yayıncılık.
• Eryıldız, S. (1995). “Konut sorunu” ve toplu konut “çözümleri”. Mimarlık Dergisi, 261, 18-36.
• Güldehan Atay, F. (2011). Mimari üretimde kullanıcının yeri. (Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Gülen, M. (2019). Dar gelirliler için toplu konut üretiminde mimari tasarım süreci ve kullanıcının rolü üzerine bir model önerisi Van kenti örneği. (Doktora Tezi), Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Gülen Türker, S. (2021). Modern Türk mimarlığında dönemsel bir tasarım deseni incelemesi: Ankara İsrail evleri (1955-1960). Kentli Dergisi, 42, 77-82.
• Hasol, D. (1995). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul, Türkiye: YEM Yayınları.
• Kara, M., & Palabıyık, H. (2009, Eylül). 1980 sonrası Türkiye’de konut politikaları: Toplu konut idaresi başkanlığı (TOKİ) gecekondu dönüşüm uygulamaları. Uluslararası Davraz Kongresi, Isparta.
• Karasu, M. A. (2005). Türkiye’de konut sorununun çözümünde farklı bir yaklaşım; belediye-toplu konut idaresi-konut kooperatifleri işbirliği modeli. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 56-87.
• Kartal, H. B., & Kartal, A. N. (2020). Mimar kemaleddin ve harikzedegan (tayyare) apartmanları üzerine bir deneme. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, 3(6), 318-341.
• Keleş, R. Y. (1966). Sosyal konut politikası kavramı üzerinde bir deneme ve Türkiye’de sosyal konut politikası. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 21(2), 167-234. doi:10.1501/SBFder_0000000440
• Keleş, R. (1978). Konut Sorunları ve Politikası. In F. Yavuz, R. Keleş, & C. Geray (Eds.), Şehircilik (pp. 587-721). Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi.
• Keleş, R. (2007). İnsan Hakkı Olarak Barınma Hakkı ve Kentsel Dönüşüm. In B. Ceylan-Ataman (Ed.), Cahit Talas Anısına: Güncel Sosyal Politika Tartışmaları (pp. 429-443), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Keleş, R. (2013). Kentleşme Politikası. Ankara: İmge Kitapevi.
• Koca, D. (2015). Türkiye’de çağdaş konut üretiminin yeniden okunması. Tasarım ve Kuram, 11(19), 19-36.
• Koç, H. (2022). Kentsel konut sunumunda giderek unutulan bir organizasyon: Konut yapı kooperatifleri. İdealkent, 13(37), 2002-2026. doi:10.31198/idealkent.1117042
• Koyuncu, P. (2011). Modern mimarlığın öldüğü gün. https://www.arkitera.com/haber/modern-mimarligin-oldugu-gun/ Erişim Tarihi: 12.05.2021.
• Kömürlü, R. (2006). Ülkemizde toplu konut üretimine yönelik kaynak oluşturma model yaklaşımları. (Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Özcan, Z. (2007). Anadolu konut yerleşim deseninde ikili oluşum Ankara Batıkent- Ergazi örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 22(2), 295-306.
• Paşaoğlu, A. (2018). Paranın üzerindeki mimardan: Tayyare apartmanları. https://www.art-his.com/paranin-uzerindeki-mimardan-tayyare-apartmanlari/ Erişim Tarihi 10 Mayıs 2021.
• Pulat, G. (1992). Dar Gelirli Kentlilerin Konut Sorunu ve Soruna Sosyal İçerikli Mekansal Çözüm Arayışları. Ankara: Kent-Koop Yayınları.

• Sağdıç, Z. (1999). Sıraev kavramının incelenmesi ve Osmanlı mimarisinde Akaretler sıraev grubunun yeri ve önemi. (Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, Türkiye.
• Sey, Y. (Ed.). (1998). Cumhuriyet Döneminde Konut. In 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (pp. 273-300). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sönmez, B. (1979). Konut sorunu ve yeni yerleşmeler. Mimarlık Dergisi, 160, 11-12.
• Şener, H., & Yıldız, D. (2000). Dünden bugüne koşuyolu. Mimarlık, 291, 26-37.
• Tekeli, D. (2008). TOKİ projelerinde mimariyi etkileyen kurallar. In M. S. Işık (Ed.), Anadolu’da Konut ve TOKİ Mimarlığı, Teknik İnceleme, Panel-Forum, 8-9 Ağustos 2008 (pp. 54-58). TMMOB Mimarlar Odası Konya Şubesi.
• Tekeli, İ. (1979). Türkiye kentlerinde apartmanlaşma sürecinde iki aşama. Çevre Mimarlık ve Görsel Sanatlar Dergisi, 4, 79.
• Tekeli, İ. (2010). Konut Sorununu Konut Sunum Biçimleriyle Düşünmek. İstanbul, Türkiye: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tuğaç, Ç. (2021). Tarihsel gelişim süreci içinde Anadolu’daki yerleşimler ve konut tipolojileri üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi, 6(1), 223-248. doi:10.26835/my.892537
• Turan, N. (1993). Konut sorununun çözümünde belediye, kooperatif ve toplu konut idaresi’nin rolü. Anadolu Üniversitesi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(1), 45-57.
• Türkoğlu, H. (2021). Türkiye’de konut ve toplu konut üretimi. Kentli Dergisi, 42, 58-64.
• Yolcu, F. (2021). Türkiye’de kentsel dönüşümün yasalar ve aktörler üzerinden dönemsel olarak değerlendirilmesi. Planlama, 31(3), 393-401. doi:10.14744/planlama.2021.46504