“İSTİRAHAT-I RAİYYET VE TE’YİD-İ RABITA-I PAYİTAHT” BAĞLAMINDA OSMANLI DEVLETİNDE AŞİRET VE MEKTEP İLİŞKİSİ (1880-1908)

Yıl 2018, Sayı: 42, 345 - 358, 30.12.2018

Ercüment Topuz

Öz

Eğitim
ve öğretim faaliyetlerinin kurumsal tezahürlerini teşkil eden mektepler,
müesses nizamın mevcudiyetini muhafaza edip müstakbele taşıma misyonu ile
mükellef müesseseler olarak teşkilatlandırılmışlardır. Osmanlı Devleti, bu tür
bir teşkilatlanmayı mensubu olduğu medeniyet havzasından tevarüs ederek mekânın
ve zamanın kıymetleri üzerinden güncellemiş ve bahse konu yapıları kendi
mukadderatının muvazzaf müesseseleri haline getirmiştir. XIX. yüzyılın ikinci
yarısında mekteplerin farklı formasyonlar üzerinden yeniden anlamlandırılarak
yaygınlaştırılması bu tespitin bir tezahürüdür.

XIX. yüzyılda
siyasi hafızasının hafakanlarını teşkil eden ideolojik jargonlar Osmanlı
Devleti gibi ittihad-ı anasıra istinat eden teşekkülleri tehdit etmiştir.
Yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren azınlıkların rahatsızlıklarını
ifade eden bağımsızlık mücadelelerine benzer homurdanmaların yüzyılın son çeyreğinde Müslim aşiretlerden gelmesi, devleti uzun
vadeli çözümler üretmeye sevk etmiştir. Bu bağlamda kendi dindaşlarından gelen
tehditleri tedib ve tenkil etmek maksadıyla payitaht odaklı siyasi, içtimai, askeri ve iktisadi enstrümanlar
geliştirilmiştir. Zikredilen enstrümanlardan biri de mektepleri, aşiretlerin
yoğunlaştığı yerlerde yaygınlaştırmak olmuştur. Maarif merkezli bu politik tavır, arşiv vesikaları başta olmak üzere ikinci
el kaynaklar üzerinden anlamlandırmaya çalışmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Mektep, Aşiret, Merkeziyetçilik

Kaynakça

• 1.Başbakanlık Osmanlı Arşivleri (BOA. BEO. 3894/292031) (BOA. BEO. 3552/266387) (BOA. DH. MKT. 1028/46) (BOA. DH. MUİ. 23/20) (BOA, İ.DH., 353/23335) (BOA. İ.DH. 1231/96384) (BOA. İ.HUS. 6/60) (BOA. İ. MMS. 33/1363) (BOA. A. MKT. MHM. 94/42) (BOA. A. MKT. MHM. 419/77) (BOA. A. MKT. MHM. 448/53) (BOA. MF. MKT. 147/54) (BOA. MF. MKT. 81/108) (BOA. MF. MKT. 83/84) (BOA. MF.MKT. 1163/20) (BOA. MF..MKT. 1196/61) (BOA. MV. 35/49) (BOA. MVL. 845/37) (BOA. ŞD. 209/11) (BOA. ŞD. 2546/36) (BOA. Y.EE. 10/53) (BOA. Y.MTV. 49/17) (BOA. Y.MTV. 89/130) 2.Araştırma Eserler Aziz B. Erdeşir-i Esterabadi. (1990). Bezm u Rezm. Mürsel, Ö. (Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Devellioğlu, F. (2016). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi. Kodaman, B. (1991). Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Salname-i Nezaret-i Maarif-i Umumiye. (1317). Matbaa-i Amire, Darü’l-Hilafetü’l-Aliyye . Tekin, T. (2006). Orhon Yazıtları. Ankara: TDK Yayınları. Yasin, Y. (2014). 8-13. Yüzyıllarda Uygurlarda Eğitim. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 4 (152), 151-159.