OSMANLI BATILILAŞMA DÖNEMİNE AİT ÖDEMİŞ’TE BULUNAN DUVAR RESİMLİ İKİ CAMİİ

Yıl 2019, Sayı: 46, 227 - 260, 31.12.2019

Mehmet Top , Gülcan Özbek

Öz

19. yüzyılda bir gelenek halinde devam eden cami duvarlarının benzer süslemeler kullanılarak kalem işi süslemelerle zenginleştirilmesinin İzmir İli’nin Ödemiş İlçesi’nde de sürdürüldüğü görülmektedir. İzmir İli Ödemiş İlçesi Bademli Mahallesi’nde bulunan Kılcızade Mehmet Ağa Camii; harim kapısının üzerinde yer alan kitabesine göre H.1226/M.1811 tarihlidir. Lübbey Camii, ise tarihi bilinmemekte olup, XIX. yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir. Her iki yapı da Osmanlı dönemine ait olup, ait olduğu dönemin sanatsal özelliklerini bünyesinde barındırmaktadırlar. Duvar resimleri, her iki camide de son cemaat mekânlarında, mihrap nişlerinde, pencere açıklıklarının aralarında, harimde, kapı ve pencere aralarında, üst katta mahfil bölümlerinde bulunmaktadır. Kompozisyon çeşitliliği gösteren bu duvar resim örnekleri, döneminin estetik beğenisine göre düzenlenmiş olup, geçmiş dönemlerde gerçekleştirilen yeni eklemeler ve onarımların izini de bünyesinde taşımaktadırlar. Osmanlı Devleti’nin geç dönemlerine tarihlenen söz konusu yapılarda görülen duvar resmi örnekleri; ağırlıklı olarak stilize bitkisel, geometrik, yazı, natürmort, Mekke, Medine ve Kâbe tasvirleri, günlük kullanım eşyalarından verilen kesitleri içermektedir. Anadolu’nun diğer illerinde söz konusu dönemler arasına tarihlenen yapılarda görülen süsleme unsurlarına ender de olsa karşılaşmak olasıdır.
Bu makalede; 19. Yüzyıl Osmanlı Geç dönemine ait; Kılcızade Mehmet Ağa Camii (H.1226/M.1811) ve Lübbey Camii’ne ait yapılarda bulunan duvar resmi örnekleri; konu, üslup ve malzeme açısından sanat tarihi disiplini içinde detaylı olarak ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

batılılaşma dönemi, Ödemiş, duvar resimleri, Kılcızade Mehmet Ağa Camii, Lübbey Camii

THE TWO MOSQUES WITH WALLPAPER BELONGING TO OTTOMAN WESTERNIZATION PERIOD IN ÖDEMİŞ

Öz

It is observed that the enrichment of the walls of the mosque, which has continued as a tradition in the 19th century, with pencil ornaments by using similar ornaments, was continued in Ödemiş District of İzmir Province. According to the inscription on the gate of the sanctuary Kılcızade Mehmet Ağa Mosque located in Bademli Neighborhood of Ödemiş District of İzmir Province; dates back to a.h.1226 / a.d 1811. Lübbey Mosque, whose date is unknown, is predicted to belong to XIX. Century. Both buildings belong to the Ottoman period and contain the artistic features of the period. The wall paintings are found in both mosques in the last congregation spaces, in the chancels, between the window openings, in the sanctuary, between the doors and windows and in the upstairs sections. These wall paintings, which show a variety of compositions, are arranged according to the aesthetic taste of the period and carry the traces of new additions and repairs carried out in the previous periods. The examples of wall paintings seen in these buildings dated to the late periods of the Ottoman Empire, mainly contain stylized vegetative, geometric, writing, still life, depictions of Mecca, Medina and Kaaba, and cross-sections of daily use items. It is possible to come across the ornamental elements seen in the buildings dated between these periods in other provinces of Anatolia.
In this article; the wall paintings belonging to late 19th century Ottoman and found in the buildings of Kılcızade Mehmet Ağa Mosque (A.H.1226 / A.D.1811) and Lübbey Mosque have been discussed in detail in art history discipline from the perspective of the subject, style and material.

Anahtar Kelimeler

westernization period, Ödemiş, wall paintings, Kılcızade Mehmet Ağa Mosque, Lübbey Mosque

Kaynakça

• Arık, R. (1975). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• ______. (1999). Osmanlı Sanatında Duvar Resimleri. Osmanlı-Kültür ve Sanat, XI, 423-435.
• Bağcı, S. ve Çağman, F. (2006) Osmanlı Resim Sanatı. İzmir: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü.
• Cezar, M. (1971). Sanatta Batıya Açılış ve Osmanlı Hamdi. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Çağlıtütüncügil, E. (2012). Eski Mordoğan İzmir Köyü Camii Süslemeleri. Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, 25, 139-162.
• Çakmak, Ş. (1995). Boğaziçi Kasabası Eski Camii (Baklan/Denizli). 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, 1, 529-540.
• ______. (2013). Muğla Cami ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları.
• Erzen, J. (1997). Duvar Resmi. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (Cilt, I, 488-490). İstanbul.
• İbrahimgil, M, Z. (2007). Bulgaristan’daki Türk Eserlerinde Duvar Süslemelerinden Örnekler. Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Dergisi, 43, 107-115.
• Karaaziz, Ş, D. (2014). Soma Hızır Bey (Çarşı) Camii Duvar Resimleri Üzerine Bir Değerlendirme. Electronic Turkish Studies, 10, 715-738.
• Kaya, K. (2007). Tanzimat'tan Önce Belediye Hizmetleri ve Voyvodalar. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 26, 101-113.
• Kılıç, O. (2002). Klasik Dönem Osmanlı Taşra Teşkilatı: Beylerbeylikler/Eyaletler, Kaptanlıklar, Voyvodalıklar, Meliklikler (1362-1799). Yeni Türkiye Yayınları Dergisi, 9, 887-897.
• Kuban, D. (1954). Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme. İstanbul: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Kuyulu, İ. (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi, 24, 147-158.
• ______. (1988). Geç Dönem Anadolu Tasvir Sanatında Yeni Bir Örnek: Soma Damgacı Camii. Arkeoloji Sanat Tarihi Dergisi, IV, 767-78.
• ______. (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi, 24, 147-156.
• ______. (1998). İzmir ve Çevresinde Bir Grup Duvar Resminin Düşündürdükleri. 2.Uluslararası İzmir Sempozyumu içinde, 1, 59-78.
• ______. (1997). Batı Anadolu’da Resimli Bezemeler, Ege Üniversitesi Araştırma Fon Saymanlığı VII, 11-133.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma Dönemi’nde Türk Resim Sanatı 1700-1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınevi.
• ______. (1985). 19.Yüzyılda Kalem İşi Nakış-Duvar Resmi, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. (Cilt. 6, 1350-1354 ).
• ______. (1975). Türk Resminde Manzara Geleneği Üzerine, Sanat Edebiyat Dergisi, 3, 36-39.
• Ülkü, O. (2016). Osmanlı Mimarisinde Manzara Resimleri Süslemeciliği Bağlamında Koçarlı-Cincin Köyü Cihanoğlu Hacı Abdülaziz Efendi Camii Duvar Süslemelerinin
• Değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Dergisi, XXV, 277-293.
• Yavuz, B. G. (2007). Ödemiş’in Tarihi, Ödemiş, İzmir: Atatürkçü Düşünce Derneği Yayınları.
• Yıldırım, S. (2013). Burhaniye Şahinler Köyü Cami Duvar Resimleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 29, 281-284.