CEVAT DURSUNOĞLU’NUN ŞARK RAPORU (ÖNERİLER, FARKLILIKLAR, BENZERLİKLER)

Yıl 2019, Sayı: 46, 383 - 405, 31.12.2019

Mehmet Pınar

Öz

Cumhuriyet’in Osmanlı bakiyeleri üzerine kurguladığı yeni ulus-kimlik modeli rejimin gerekliliğine uygun politikalar üretmeyi beraberinde getirdi. Yeni rejim kuruluşundan itibaren bu yeni kimlik inşasını topluma yerleştirmek için önemli çalışmalar yaptı. Yeni rejimin bu kimlik inşasında zorlandığı yerlerin başında Doğu ve Güneydoğu bölgesi yer almaktaydı Devletin önde gelen isimleri bu kimlik inşasının yerleşmesiyle ilgili bölgeye yönelik önemli raporlar hazırladılar. Raporlar, isyan sonrası bölgede ortaya çıkan hareketlilik ve asayişsizliğin yansımalarıydı. Raporların ortak yönü Şeyh Said isyanının bölgedeki etnik hareketliliği beslediği ve tetiklediği yönünde ortak bir görüşün varlığıydı. İçişleri Bakanı Cemil Uybadın’dan Abdülhalik Renda’ya kadar ilk dönemlerde hazırlanan raporlar isyanlar nedeniyle güvenlik kaygılarıyla hazırlandığı için Türkleştirme politikaları rejimin birinci öncelikleri arasında yer aldı. Bu dönemde rapor hazırlayanlardan Kars Milletvekili Cevat Dursunoğlu kendi dönemine yakın tarihte hazırlanan raporlardan farklı olarak Kürtleri kendi kimlikleri içinde değerlendirmeyi tercih etti. Dursunoğlu’nun raporu erken Cumhuriyet döneminde hazırlanan raporlarla bazı noktalarda paralellik gösterse de kendi içinde bir özgünlüğü barındırmaktaydı. Kürtler ile ilgili ülke dışına çıkarılmaları seçeneği radikal, fakat gerçekçi olmayan bir yanılsamanın ürünüydü.

Anahtar Kelimeler

Arap, Cevat Dursunoğlu, Kürt, Türkçe, rapor

ORIENT REPORT OF CEVAT DURSUNOĞLU (SUGGESTIONS, DIFFERENCES, SIMILARITIES)

Öz

The new nation-identity model that the Republic built on the Ottoman balances brought along policies that were appropriate to the necessity of the regime. Since its inception, the new regime has made significant efforts to place this new identity in society. The east and southeast regions were at the top of the places where the new regime had difficulty in building identity. Leading names of the state prepared important reports about the establishment of this identity. The reports were reflections of mobility and lack of security in the region after the rebellion. The common point of the reports was that there was a common view that the Sheikh Said rebellion fed and triggered ethnic mobility in the region. Turkification policies were among the top priorities since the reports prepared in the early periods from Interior Minister Cemil Uybadın to Abdülhalik Renda were prepared with security concerns due to the rebellions. Kars deputy Cevat Dursunoğlu, prepared reports during this period, chose to evaluate the Kurds in their own identities unlike the reports prepared recently. Although Dursunoğlu’s report showed some parallelism with the reports prepared in the early Republican period, it had an originality in itself. The option of expulsion with the Kurds was the product of a radical but unrealistic illusion.

Anahtar Kelimeler

Arab, Cevat Dursunoğlu, Kurd, Turkish, report

Kaynakça

• Arşivler
• Cumhurbaşkanlığı Arşivi
• Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi
• Rusya Federasyonu Dışişleri Bakanlığı Arşivi- АВПРИ, Ф. 151 ПОЛИТАРХИВ
• TBMM Arşivi Cevat Dursunoğlu’nun Tercüme-i Hal Dosyası
• TTK Arşivi
• Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi
• Resmi Yayınlar
• Türk Ocakları 1927 Senesi Kurultay Zabıtları. (1928). Ankara: Ankara Türk Ocakları Merkez Heyeti Matbaası.
• 1926 Türk Ocakları Zabıtları. (1927). İstanbul: Kader Matbaası.
• Umumi Müfettişler Konferansında Görüşülen ve Dahiliye Vekaletini İlgilendiren İşlere Dair Toplantı Zabıtları ile Rapor ve Hülasası. (1937). Hazırlayan M. Bülent Varlık, Ankara: Başvekalet Matbaası.
• Kitap ve Makaleler
• Bayar, C. (2006). Şark Raporu. Bayramoğlu, N. (Haz.). İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Dersim Raporu. (2011). Çalışlar, İ. (Haz.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gökalp, Z. (2011). Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Karabekir, K. (2004). Kürt Meselesi. Özergin, F. (Haz.). İstanbul: Emre Yayınları
• Mumcu. U. (1993). Kürt Dosyası. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Obuz, Ö. (2017). Siirt’in Cumhuriyet Serüveni (1923-1950) Gelenek, Modernite, Milli Kimlik. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları.
• Öztürk, S. (2012). İsmet Paşa’nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap.
• Renda. M.A. (2018). Hatırat. Demirci, A. ve Sayarı, S. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Sekban, M.Ş. (1998). Kürt Sorunu. Vedat, Ş. (Haz.). İstanbul: Kamer Yayınları.
• Sılan, N.S. (2010). Doğu Anadolu’da Toplumsal Mühendislik Dersim-Sason (1934-1946). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sılan, N.S. (2010). Doğu Sorunu Necmeddin Sahir Sılan Raporları (1939-1953). Akekmekçi, T. ve Pervan, M. (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sılan, N.S. (2011). Doğu Anadolu ve Cumhuriyet Bürokrasisi (1939-1951). Akekmekçi, T. ve Pervan, M. (Haz.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Yayman, H. (2011). Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası. Ankara: Seta Yayınları.