FROM RESIDENTIAL TAVERNS TO INTOXICATING DRINKS FROM THE BALL TO THE “BALOZ”: TRANSFORMATION OF ENTERTAINMENT PLACES, VIOLATIONS AND MEASURES IN OTTOMAN

Yıl 2019, Sayı: 46, 407 - 426, 31.12.2019

Ercüment Topuz

Öz

The fact that the taverns, which were inhabited for the use of the forbidden drink, provided an environment for improper behavior caused the states of Islamic civilization to carefully inspect and restrict these places. In the Ottoman Empire, which is one of the representatives of the mentioned civilization, it was seen that it developed a control mechanism over the attitudes towards the taverns. It has been seen that the mechanism is shaped according to the possibility of space, the mercy of time and reality itself and this mechanism is hardened or stretched against economic and political preferences and threats, provided that certain principles are kept constant.
An important reason why the ambiguous parameters of policies implemented by the state against the taverns stemmed from their own weaknesses and this kind of entertainment places were opened in informal every damp and dirty corner with the disadvantages of lack of cleanliness and courtesy. Since the second half of the nineteenth century, the emergence of “Baloz” with the inclusion of women in such entertainment centers led the state to more elaborate arrangements.
In this study, sample behaviors related to the state's attitude towards taverns were shared, and then especially the emergence and multiplication of Balos in the second half of the XIX. century, the reasons that lead to the inspection and limitation of taverns and their derivatives have been interpreted on the ground, time and subject.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, tavern, baloz, forbidden, Non-Muslim

MÜSKİRATA MESKEN MEYHANEDEN, BALODAN BOZMA BALOZA: OSMANLI’DA EĞLENCE MEKÂNLARININ DÖŞÜMÜ, İHLALLER VE TEDBİRLER

Öz

Haram olan müskiratın kullanımına mesken olan meyhanelerin müstekreh davranışlara ortam hazırlaması, İslam medeniyetine mensup devletlerin buraları titiz bir şekilde teftiş ve tahdid etmelerine ortam hazırlamıştır. Mezkûr medeniyetin temsilcilerinden olan Osmanlı Devleti’ninde meyhanelere karşı belirtilen tavırlar üzerinden bir kontrol mekanizması geliştirdiği müşahade edilmiştir. Mekânın imkânına, zamanın insafına ve kendisinin de gerçekliğine göre şekillendirilmiş bu mekanizmanın belli ilkeleri sabit tutulmak kaydıyla iktisadi ve siyasi tercih ve tehditler karşısında yer yer sertleştirildiği veya esnetildiği zaman zaman görülmüştür.
Devletin meyhanelere karşı yürürlüğe koyduğu politikaların ikircikli parametrelerden oluşmasının önemli bir sebebi, kendi zaafiyetlerinden ileri geldiği gibi bu tür eğlence yerlerinin nezafet ve nezaketten yoksun olmasının getirdiği avantajlarla gayr-i resmi bir şekilde her izbe köşede açılıyor olmasından da kaynaklanmıştır. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kadınların bu tür eğlence yerlerinde görünür olmasının adı olan “Baloz” ve benzerlerinin de zuhuru, devleti daha tafsilatlı kanunlar hazırlamasına yöneltmiştir.
Bu çalışmada öncelikle meyhanelere karşı devletin tutumuna ilişkin örnek davranışlar paylaşılmış akabinde özellikle balozların ortaya çıktığı ve çoğaldığı XIX. yüzyılın ikinci yarısı dikkat-i nazara alınarak meyhanelerin ve türevlerinin teftiş ve tahdidine sebebiyet veren nedenler zemin, zaman ve özne üzerinden anlamlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, meyhane, baloz, yasak, Gayrimüslim

Kaynakça

• Arşiv
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (Osmanlı Arşivi)
• Resmi Yayınlar
• 6 Numaralı Mühimme Defteri (972 / 1564–1565). (1995). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• 85 Numaralı Mühimme Defteri (1040-1041 (1042)/ 1630-1631 -1632). (2002). Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı.
• Kitap ve Makaleler
• Altınay, A.R. (1987), Onuncu Asr-ı Hicride İstanbul Hayatı, Uysal, A. (Haz.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Abdülhak Molla (2013). Tarih-i Liva (Sultan II.Mahmud Portresinden Farklı Bir Kesit). Yıldız, M. (Haz.). Ankara: TTK.
• Ahmet Cevdet Paşa. (?), Tarih-i Cevdet. II, Günday, D. (Haz.). İstanbul: Hikmet Neşriyat.
• Akgündüz, A. (1990). Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri (I. Kitap). İstanbul: Fey Vakfı Yayınları.
• Alus, M. S. (1972). Eski Galata’nın Eğlece Yerleri: Bu Şehr-i İstanbul ki (İstanbul Üzerine Anılar, Gözlemler, İzlenimler, Sohbetler), Kutlu, Ş. (Haz.). İstanbul: Milliyet Yayınları.
• _______. (1958). Alafranga Baloz. İstanbul Ansiklopedisi içinde. İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi Neşriyat.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704). (2000). Özcan, A. (Haz.). Ankara: TTK.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. (1995). Zübde-i Vekayiât. Özcan, A. (Haz.). Ankara: TTK.
• D’ohsson, M.D.M. (1971). XVIII. Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler. Yüksel, Z. (Çev.). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Evliya Çelebi. (2003). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi-İstanbul. I. Kahraman, S.A. ve Dağlı, Y. (Haz.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ferwerda, F. F. (1992). Michel Baudier, DİA içinde. (Cilt. V, ss. 211-212). İstanbul: TDV. Yayınları.
• Goffman, D. (2004). Osmanlı dünyası ve Avrupa 1300-1700. Tansel, Ü. (Çev). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• İbn-İ Kemal. (1991). Tevarih-i Al-i Osman I. Defter. Turan, Ş. (Haz.). Ankara: TTK.
• İsâ-Zade Tarihi. (1996). Yılmazer, Z. (Haz.). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Karagöz, C.M. (2016). Eğlenirken Modernleşmek (Meyhaneden Baloza, İmparatorluk’tan Cumhuriye İstanbul). İstanbul: Heretik Yayınları.
• Kenanoğlu, M. M. (2009). Osmanlı İmparatorluğu’nda Dinlerarası İlişkiler (14-20. Yüzyıllar). Milel ve Nihal, 6 (2). 103-164.
• Koçu, E.R. (2002). Eski İstanbul'da Meyhaneler ve Meyhane Köçekleri. İstanbul: Doğan Kitap.
• Kömürciyan, E. Ç. (1988). İstanbul Tarihi (XVII. Yüzyılda İstanbul). Andreasyan, H.D. ve Pamukciyan, K. (Haz.). İstanbul: Eren Yayınları.
• Latifi. (1977). Evsâf-ı İstanbul. Suner, N. (Haz.). İstanbul: Baha Matbaası.
• Naîmâ Mustafa Efendi. (2007). Târih-i Naîmâ (Ravzatü’l-Hüseyn Fî Hulâsati Ahbârit-Hâfîkayn). İpşirli, M. (Haz.). C.I-II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Obuz, Ö. (2017). Cumhuriyet Döneminin “Çılgınlık Gecesi”: Yılbaşı Eğlenceleri ve Eleştiriler. Tarih Okulu Dergisi, 30, 419-442.
• Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa. (1928). Silahtar Tarihi I, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Şem’dâni-Zâde. (1976). Fındıklılı Süleyman Efendi Târihi I,II, III (Mür’i’t-Tevârih). Aktepe, M.M. (Haz.). İstanbul: İstanbul Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Tekin, R. (2014). İstanbul’da Gayrimüslimlerin Gündelik Yaşamı. Ankara: Birleşik Yayınları.
• Topuz, E. (2017). Tanzimat Sonrası Osmanlı’da Otelcilik Teşebbüsleri ve Osmanlı Oteller Kumpanyası. International West Asia Congress of Tourism Research Tam Metni İçinde, (s. 119-128)
• Tezler
• Kurnaz, G.İ. (2000). Osmanlı İmparatorluğu Döneminde İstanbul’da Eğlence Hayatı (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özcan, A. (1999). Kethüda Said Efendi Tarihi ve Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.