Tur Abdin Bölgesi’nde Beth Sluto/Slutho (Yazlık Kilise/Dua Evi) Geleneği

Yıl 2020, Sayı: 49, 175 - 206, 30.09.2020

Ufuk Elyiğit Tahsin Korkut

Öz

Süryaniler açısından kutsal sayılan Tur Abdin Bölgesi, Midyat merkez alındığında kuzeyde Hasankeyf, kuzeydoğuda Siirt, doğuda Cizre, güneyde Nusaybin, batıda Mardin ve kuzeybatıda Savur İlçesi ile çevrili bir coğrafi bölge olarak ele tanımlanabilir. Tur Abdin Bölgesi, Süryani dini mimarisine ait birçok yapıyı bünyesinde barındırmaktadır. Hristiyanlığın erken dönemlerine ait bu yapılar, manastırlar ve buna bağlı olarak gelişen yapılar ile kiliselerden meydana gelmektedir. Tur Abdin Bölgesi, İnziva geleneği ve buna bağlı olarak gelişen birçok manastır yapılanmasına da ev sahipliği yapmaktadır. Çeşitli amaçlar için kullanılmak üzere inşa edilmiş bu yapılar, bölgenin inanç ve kültür değerlerinin gelişimine büyük bir katkı sağlamıştır. Yaşanan bütün bu gelişmeler neticesinde; bölgenin sahip olduğu coğrafi konum ve dini ritüeller ile kilise gelenekleri, farklı işlevlere sahip birtakım yapıların zaman içerisinde şekillenmesine olanak sağlamıştır. Süryani kilise geleneği kapsamında şekillenmiş olan ve beth slutho (Yazlık Kilise/Dua Evi/Yazlık Apsis) olarak adlandırılan yapılar araştırma konumuzu teşkil etmektedir. Bu yapılar, bulundukları kiliselere bitişik ya da ayrı şekilde, genelde yaz mevsiminde kilise cemaatinin ibadetini gerçekleştirmesi için inşa edilmişlerdir. Beth slutho kavramının daha detaylı bir şekilde ele alınabilmesi amacıyla günümüze kadar sağlam gelebilmiş olan ve Midyat’ın Bağlarbaşı (Arnas) Köyü’nde yer alan Mor Kuryakos Kilisesi özelinde genel bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Beth Slutho, Yazlık Kilise, Dua Evi, Mor Kuryakos Kilisesi, Mardin

Kaynakça

• Akay, V. (2006). 201 Numaralı Mardin Şer‘iyye Sicili (Değerlendirme, Metin Transkripsiyonu ve Dizin. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul.
• Akyüz, G. (1998). Mardin İli’nin Merkezinde Civar Köylerinde ve İlçelerinde Bulunan Kiliselerin ve Manastırların Tarihi. Mardin: Resim Yayıncılık.
• Barsavm, İ. (2005) Saçılmış İnciler (Süryanilerin yazınsal Tarihi). Demir, Z. (Çev.) İstanbul: Resim Ofset.
• Berchem, M. V. ve Strzygowski, J. , Bell, G. L. (2015). Amida. . Aygün, F. Özçelik, B. Türkseven, H.
• Erdem Türközü, S. (Çev.) Ankara: Orient Yayınları. (Eserin orijinali 1910’da yayımlanmıştır).
• Bell, G. ve Mango, M. M. (1982). The Churches and Monasteries of the Tur Abdin, With an Introduction and Notes By Marlia Mundell Mango, London: The Pindar Press.
• Bilge, Y. (2012, 7-9 Ekim). Turabdin: Süryani kilise ve Kültürünün Beşiği. Uluslararası Midyat Sempozyumu, Mardin.
• Courtois, D. S. (2014). Süryaniler. Topraktepe, E. (Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Çevik, A. (2007). İlkçağlardan Ortaçağın Sonuna Kadar Midyat ve Yöresi (Tur Abdin)’in Tarihi
• Coğrafyası. Ş. Gündüz. (Editör). Makalelerle Mardin I Tarih-Coğrafya. İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi.105-140.
• Çelik, T. ve Aksoy, S. (2013). Mezopotamya Uygarlığında Süryani Tarihi. (İkinci Baskı). Ankara: Nika Yayınevi.
• Demir, Z. (2015). Süryani Ortodoks Kilisesi Gelenekleri ve Yedi Gizi, (İkinci Baskı). İstanbul: Anadolu Ofset.
• Durak, N. (2010). Süryani Ortodoks Kilisesi’nde İbadet. (Yayınlanmış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Durmaz, R. (2010). TurAbdin at Close: The Church Complex at Zaz, Mardin its Archıtecture, History an Contemporary Revitalization Process, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Koç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gül, E. (2019). Midyat Süryani Dini Mimarisinde Süsleme, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Van.
• Hollerweger, H. (1999). Canlı Kültür Mirası Turabdin. Gülçur, S. (Çev.) Linz: Österreich. (Eserin orijinali 1999’da yayımlanmıştır).
• Keser, E. (2002). Tur Abdin Süryani Ortodoks Dini Mimarisi, (Birinci Baskı). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• İnternet: Keser, E. (2017). The Monastery of Mor Barṣawmo in the Ṭur ʿAbdin: Artistic Continuities and Encounters. Studies in Byzantine History and Civilization 11, Web:
• https://www.academia.edu/38124673/ adresinden 6 Nisan 2019’da alınmıştır.
• İnternet: Keser, E. (2019). Church Building in the Ṭur’Abdin in the First Centuries of the Islamic
• Rule. Authority and Control in the Countryside From Antiquity to Islam in the Mediterranean
• and Near East (Sixth–Tenth Century). Web: https://www.academia.edu/37947649/ adresinden 2 Mart 2020’de alınmıştır.
• İnternet: Palmer, A. (1990). Monk and Mason on the Tigris Frontier: The Early History of Tur Abdin. Web: https://archive.org adresinden 10 Mart 2019’da alınmıştır.
• Koch, G. (2007). Early Christian Art. Aydın, A. (Çev.) İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. (Eserin orijinali 1995’de yayımlanmıştır).
• Kul, N. (2015). Geçmişten Günümüze Midyat ve Tur Abdin Süryanileri. (Birinci Baskı). İstanbul: Yeni Anadolu Yayıncılık.
• Ödekan, A. (2008). “Namazgah”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi C.II, İstanbul, 1127.
• Özmen, A. (2006). Tur Abdin Süryanileri Örneğinde Etno-Kültürel Sınırlar, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2014). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, (On Beşinci Baskı). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Top, M. ve Koç, E. İslamoğlu, H. (2005, 30 Mayıs- 3Haziran). Hakkâri ve Şırnak İlleri ve İlçeleri Yüzey Araştırması, 2004, 23. Araştırma sonuçları Toplantısı 2. Ankara.
• Uygur, K. H. (2015). Kültürel Doku İçinde Mardin Süryanilerinin Kutsal Mekân Efsaneleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.