I. ve II. Dünya Savaşı Arası (1914-1945) Van'da Nüfus Hareketleri ve Demografik Yapı

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 99 - 132, 20.04.2021

Bekir Koçlar Uğur Bozkurt

Öz

Bu çalışmada zaman itibariyle oldukça kozmopolit bir yapıdan homojen bir toplum yapısına geçen Van’ın yaşamış olduğu değişimin neden ve nasıl olduğunu tespit etmek amaçlandı. Bu amacı gerçekleştirirken Van’ın nüfus yapısıyla ilgili hem Osmanlı hem de başta Rusya olmak üzere dış devletlerin çalışmaları değerlendirilmeye alındı. Özellikle Rus Dış İşleri Arşivi’nden elde edilen raporların Osmanlı verileriyle mukayesesi sonucunda ortaya çıkan olgular titizlikle incelenmekle beraber bu dönemde meydana gelen siyasi ve politik olaylar da göz önünde bulundurularak nesnel verilere ulaşılmaya çalışıldı. Resmi yayınların da kullanıldığı bu çalışmada, dış devletlerin daha çok etnisite üzerinden Van’ın demografik yapısını değerlendirmesine karşın Osmanlı Devleti’nin din üzerinden nüfus yapısını irdelediği görüldü. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte daha detaylı çalışmalarla oransal bazda Van’ın demografik yapısı tespit edilmeye çalışıldı. Van’ın toplum yapısından kaynaklı olarak elde edilen verilerle kesin rakamlara ulaşma zorluğu ön planda tutuldu. Cinsiyet, medeni hal, yaş dağılımı, meslekler, din ve etnik unsurlar bakımından çok yönlü olarak yaptığımız çalışmada Van toplumunun 1914-1945 yılları arasında oldukça fazla değişkenliğe uğradığı gözlemlendi. Özellikle Merkez Kaza’da yaşanan değişmelerin tam anlamıyla yeniden doğuş şeklinde yaşandığını söylemek yanlış olmaz diye düşünmekteyiz. Bu bakımından yapılacak okumaların yaşanan toplumsal değişmenin ne denli keskin olduğunu Van özelinde okuyucuya aktarmayı umut ediyoruz.

Anahtar Kelimeler

Van, Nüfus, Demografi, Göç, Ermeniler, Rusya

Destekleyen Kurum

Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SBA-2017-5967

Population Movements and Demography in Van Between the First and Second World War (1914-1945)

Öz

In this study, it was aimed to determine why and how the changes that Van has gone through from a very cosmopolitan structure to a homogeneous social structure over time. While achieving this goal, the studies of both the Ottoman and foreign states, especially Russia, regarding Van's population structure were taken into consideration. In particular, the facts that emerged as a result of comparing the reports obtained from the Russian Foreign Affairs Archive with the Ottoman data were carefully examined and objective data were tried to be reached by taking into account the political and political events that took place in this period. In the study in which official publications were also evaluated, it was seen that while foreign states evaluated the demographic structure of Van through ethnicity, the Ottomans mostly evaluated the population structure over religion. With the declaration of the Republic, more detailed studies were tried to determine the demographic structure of Van on a proportional basis. The difficulty of transmitting the data obtained due to the social structure of Van to exact figures was emphasized. In our multi-dimensional study in terms of gender, marital status, age distribution, professions, religion, and ethnic elements, it was observed that there were many variables between the Van society in 1914 and the Van society in 1945. We think that it would not be wrong to say that especially the changes experienced in the Central County are experienced in the form of rebirth. In this respect, we hope to convey to the reader how sharp the social change is in Van’s private readings.

Anahtar Kelimeler

Van, Population, Demography, Migration, Armenians, Russia

Proje Numarası

SBA-2017-5967

Kaynakça

• АВПРИ, Ф. 151 ПОЛИТАРХИВ, О. 482, Д. 719, Г. 1911-1914, ГОРАД ВАН, С. 246. АВПРИ, Ф. 151 ПОЛИТАРХИВ, О. 482, Д. 4333, Г. 1914-1917, С. 12. Memalik-i Osmaniye’de tahriri icra edilmiş vilayatdaki milletlerin yerli yabancı olarak 332 senesi ibtidasında tahakkuk eden mikdar-ı nufüsunu irae eden icmali umumidir. s. 1-17.
• TBMM Zabıt Ceridesi, I. Dönem, XXIV, 125. Birleşim, s. 116.
• 28 Teşrinievvel 1927 Umumi Nüfus Tahriri, (1929). Fasikül III, Yayın No: 7, Ankara: Başvekâlet Müdevvenat Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü Genel Nüfus Sayımı, (1937). Van Vilayeti, Cilt: 56, 20 İlkteşrin 1935, Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Genel Nüfus Sayımı, (1940). 20 İlkteşrin 1940, Ankara.
• Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü Genel Nüfus Sayımı, Cilt 65, 21 Ekim 1945, Ankara 1950, s. 9.
• Van Vilayet Salnamesi, Birinci Defa, 1315, s. 204.
• Arvas, T. Z. (2018). Sultan II: Abdülhamid Döneminde Van Vilayeti. Van: Van Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Başkanlığı Yayınları.
• Bardakçı, M. (2009). Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi. İstanbul: Everest Yayınları.
• Çiçek, K. (2012). Ermenilerin Zorunlu Göçü (1915-1917). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ermeni Komitelerinin Amal ve Harekat-ı İhtilaliyesi, 1332 (1916). İstanbul: Matbaa-ı Amire
• Karpat, K. H. (1985). Ottoman Population 1830-1914 Demographic and Social Characteristics. England: The University Of Wisconsın Press.
• Öğün, T. (2004). Vilayat-ı Şarkiye Mültecileri (1915-1923). Ankara: Babil Yayınları.
• Öğün, T. (2015). Kafkas Cephesi’nin I. Dünya Savaşı’ndaki Lojistik Desteği. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sakin. O. (2008).Osmanlı’da Etnik Yapı ve 1914 Nüfusu. İstanbul: Ekim Yayınları.
• Uras, A. Esat. (1976). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yayınları.
• Günay, N.-Çaykıran, G. (2020). Rusların 1915 Yılında Van Vilayeti ve Çevresinden Ermenileri Kafkasya’ya Göç Ettirmesi. Akademik Bakış, (14) 27, 133-150.
• İpek, N. (1999). Birinci Dünya Savaşı Esnasında Karadeniz ve Doğu Anadolu’da Cereyan Eden Göçler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (12) 1, 167-254.
• Kılıç, O. (2012). Van. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. XLII, 505-510).
• Öğün, T. (20019). Van’da Ermeni Komiteleri ve Faaliyetleri. Türk Kültürü, C. XXXIX, 462, 590-606.
• Sarı, M. (2012). Milli Mücadele Başlarında Bir Devlet Adamı Van Valisi Haydar (Vaner) Bey. Hıstory Studıes, 4/1, 449-488.
• Yücebaş, F. (2019). Milli Şuurun Sağlam Bir Vesikası: Küresünni Türkleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 73-88.