Horasan’dan Küresin’e Bir Sözcüğün İzinde

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 611 - 628, 20.04.2021

Süleyman Eratalay

Öz

Sözcükler dilde anlam taşıyan en küçük yapı taşlarıdır. Ancak anlam çoğu zaman ses değişmeleri altına gizlenir. Zamanla sözcüğün anlamla birlikte taşıdığı diğer bilgiler kaybolabilir. Kaybolan bilgilere yeniden ulaşmak oldukça kapsamlı bir araştırma ve inceleme gerektirebilir. Fakat doğru verilere ulaşılırsa geçmişle gelecek arasında bir köprü işlevi kazanır. Van’da yaşayan ve Azerbaycan lehçesi konuşan bir topluluğun adı olan ‘Küresin’ sözcüğünün kökeni ve anlamıyla ile ilgili bazı açıklamalar ve varsayımlar bulunmaktadır. Bu konuda topluluğa ait kişiler bile bir görüş birliği sağlayabilmiş değildir. Ancak bu topluluğun Türk kökenli olduğu, Azerbaycan Türkçesi konuştuğu ve İran’dan geldikleri tartışmasız olarak kabul edilmektedir. İran topraklarına ve hatta Türkiye’nin çeşitli kentlerine yıllar boyunca çeşitli göçler olmuştur. En eski göçler Orta Asya kaynaklıdır. Orta Asya’dan gelenler bazı cazibe merkezlerine yerleşmiş oraları yurt edinmişlerdir. Bu merkezlerin en önemlilerinden biri Horasan’dır. Büyük bölümü İran coğrafyasında bulunan bu kadim bölge dini, siyasi ve tarihi birçok özelliğinden dolayı ülkemize yönelen göçlerin kaynağı konumundadır. Horasan ve Küresin sözcükleri ilk bakışta fark edilmeyen bir ilişki ile birbirlerine bağlıdırlar. Çalışmada iki sözcüğün ilgisi, tarihsel ve dilbilimsel veriler ışığında açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Horasan, Küresin, etimoloji

From Khorasan to Küresin in Search of a Word

Öz

Words are the smallest building blocks of meaning in language. However, the meaning is often hidden under sound changes. The information that a word carries with its meaning may be lost gradually. Retrieving lost information may require extensive research and investigation. When the correct data is reached, it becomes a bridge between the past and the future. There are some explanations and assumptions about the origin and meaning of the word "Küresin", which is the name of a community living in Van and speaking an Azerian dialect. Even people belonging to the community have not reached a consensus on this issue. However, it is undisputed that this community is of Turkish origin, that they speak Azerian Turkish and that they come from Iran. There have been several migrations to various cities of Turkey and Iran over the years. The oldest migrations originate from Central Asia. Those coming from Central Asia settled in some attraction centers which became and their homeland. One of the most important of these centers is Khorasan. This ancient region, mostly located in Iranian geography, is the source of immigration to our country due to many religious, political, and historical features. The words Khorasan and Küresin are connected by a relationship that is not noticed at first sight. The relevance of the two words will be explained in this study in the light of historical and linguistic data.

Anahtar Kelimeler

Khorasan, Küresin, etymology

Kaynakça

• Aktay, S. (2020). Rus Yeradbiliminde Geliştirilen İnceleme Yöntemleri ve Rus Toponimlerinde Uygulanabilirliği. Turkish Studies, 15 (3), 1033-1046.
• Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı Lugatı Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Bala, M. (1977). Hoy. MEB İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 5.1, ss. 571-573). Ankara: İslam Ansiklopedisi.
• Çetin, O. (1998). Horasan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 18, ss. 234-241), İstanbul: İslam Ansiklopedisi.
• Ebinç, S. Y. (2008). Doğu Anadolu Düzeninde Aşiret-Cemaat-Devlet (1839-1950). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Emecen, F. (1996). Giresun. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 14, ss. 78-84). İstanbul: İslam Ansiklopedisi.
• Eratalay, S. (2020). Sümerce ve Türkçe Bir Altay Dili Tartışması. İstanbul: Arvana Yayınları.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Horn, P. (2019). Grundriss der neupersischen Etymologie (Vol. 4). Walter de Gruyter GmbH&Co KG.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Azerbaycan, (Erişim Tarihi: 18.01.2021).
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Türk_halkları (Erişim Tarihi: 23.01.2021)
• Johanson, L. (2014). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. Demir, N. (Çev.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (2016). Türk Milli Kültürü. İstanbul: Ötüken Neşriyat AŞ.
• Kara, M. (2011). Ayrı Düşmüş Kelimeler. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü (Vol. 919). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2014). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
• Kurtuluş, R. (2003). Mâkû. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (Cilt. 27, ss. 458-459). İstanbul: İslam Ansiklopedisi.
• Levendoğlu, M. F. (2006) Küresinliler Örneğinde Kültürel Kimlik (Küresinliler'in Sosyo-Kültürel Yapısı). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Mahmud, K. (2007). Divan-ü Lugat-it Türk. Yurteser, S. T. ve Erdi, S. (Çev.) İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Minorsky, V. (1977). Kürtler. MEB İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 6, ss. 1089-1114). Ankara: İslam Ansiklopedisi.
• Özlük, D. (2019). Türkiye Türkçesinde Farsça Kökenli Kelimeler. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öztürk, S. (2008). İsmet Paşa’nın Kürt Raporu. İstanbul: Doğan Kitap.
• Paşa, Y. Z., Bozarslan, M. E. (1978). Kürtçe-Türkçe Sözlük. Ankara: Çıra Yayınları.
• Ruhlen, M. (2006). Dilin Kökeni Ana Dilin Evriminin İzinde. Ulutaş, İ. (Çev.) Ankara: Hece Yayınları.
• Sarıkaya, B. (2019). Tercüme-i Aca'ibü'l-Mahlukat. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Yayınları.
• Sevinçli, E. (2009). Özel/Gizli Bir Dil: Çepni Dili Türkçenin Yurdunda Gizli Bir Dil: Çepni Dilcesi. XXII. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri Tam Metni içinde (s. 151-168).
• Sultanova, R. A. (2002). Makı Hanlığı. Türkler Ansiklopedisi. (Cilt. 7, ss. 168-184). İstanbul: Türkler Ansiklopedisi.
• Tan, A. (2015). Türkçede Ortak Köklü Kelimelerde Anlam Farklılaşması: Tavan ve Taban Örneği. Turkish Studies, 10 (4), 865-876.
• Yücebaş, F. (2019). Millî Şuurun Sağlam Bir Vesikası: Küresünni Türkleri. Türk Dünyası Araştırmaları, 123 (242), 73-88.