XVI-XIX. Yüzyıllarda Van Mimarisi

Yıl 2021, Sayı: Van Özel Sayısı, 703 - 746, 20.04.2021

Şahabettin Öztürk

Öz

Van İli, taşıdığı stratejik konumdan dolayı doğu ile batı ticaret ve kervan yolları üzerinde yer almaktadır. Son derece önemli bir coğrafi konuma sahip olan Van İli ve çevresine hakim olan her uygarlık başta dini eserler olmak üzere, sivil ve askeri mimari yapılar inşa etmiştir. Birer tarihi belge niteliğinde olan mimari yapılar, inşa edildikleri dönemin ekonomik, siyasi, kültürel ve mimari seviyesi hakkında önemli ipuçları vermektedir. Van İli ve çevresi Osmanlı hâkimiyetine XVI. yüzyılın ortalarında girmiştir. XVI. ve XIX. yüzyıl içerisinde inşa edilen Osmanlı Devleti’ndeki siyasi, ekonomik ve kültürel gelişmelerin bir yansıması olarak, özellikle Van Kalesi ve Eski Van Şehri’nde gelişerek devam etmiştir. Bölge mimarisinin gelişmesinde yerel kaynaklar ve iklim koşulları dışında doğu sınır komşusu İran Büyük Selçuklu mimarisinin izlerini görmek mümkündür. Eski Van Şehri’nin doğu, batı ve güneyi çift sıra surlarla kuzeyi ise tarihi Van Kalesi’nin sarp kayalıkları ile çevrelenmiştir. Kale ve şehirde oluşan mimari yapılar form, fonksiyon ve yapım özellikleri bakımından farklı ve homojen olmayan bir şekilde inşa edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Van şehri, Van Kalesi, kent mimarisi

The Architecture in Van Between the XVI-XIX. Centuries

Öz

The city of Van located on the east and west trade and caravan routes is strategically positioned at the intersectionof major geopolitical interests. Each civilization that had dominated the significant Van City and its environs had built religious, civic and military structures. These structures give important clues about economical, political, cultural and architectural milieu that they were built in. The city of Van was conquered by Ottomans in the mid-XVI. century. The built environment created between XVI. and XIX. centuries bears the political, economical and cultural reflections of Ottoman State. Also, Iran's Great Seljuk state's architecture affected the architecture in Van enormously besides local sources. Surrounded with walls from east, west and north, ancient Van City's northern part had been endowed with Van Castle built on natural bedrock. Architectural heritage of Van consisting of the Castle and other structures were built diversely and non-uniformly regarding form, function and construction qualities.

Anahtar Kelimeler

Old city of Van, Van Castle, urban architecture

Kaynakça

• Akşener, H. S. (1996). Van’dan Vaniköy’e. İstanbul: Mapsan Matbaacılık.
• Akşener H. S. (2010). Van'dan Vaniköy'e 2. İstanbul: Gökyüzü Yayınları.
• Aslanapa, O. (1973). Kazısı Tamamlandıktan Sonra Van Ulu Camii. Sanat Tarihi Yıllığı, (5), 1-25. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34603/382120.
• Aslanapa, O. (1999). Türk Sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Bachman, W. (1913). Kırchen und Moscheen in Armennıen und Kurdistan. Leipzig: J.C. Hinrichs.
• Belli, O. (2007). Tarih Boyunca Van. İstanbul: Fener Lok. Turizm Denizcilik.
• Demiroğlu, F. (1951). Van Abideleri. Tarih Hazinesi 1/11, Van: (Yayınevi Yok).
• Erzen, A. (1986). Doğu Anadolu ve Urartular. Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi.
• Eyice, S. (1999). İstanbul'da Son Devir Bizans Mimarisi. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 19, ss. 49-51). https://islamansiklopedisi. org.tr/müellif/semavi-eyice
• Evliya Çelebi. (1993). Seyahatname. C. III-IV. İstanbul: Üç Dal Neşriyat.
• Günel, M. (1993). Eski Van Kent Dokusu Üzerine Bir Deneme. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Güzeloğlu, S. (1996). Van Çevresine Tarihi ve Arkeolojik Açıdan Bir Bakış. İstanbul: Biber Tanıtım.
• Hovannısıan, R. G. (2016). Tarihi Kentler ve Ermeniler VAN. İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Kal’a-i Seng-i Van, Topkapı Sarayı Arşivi, E. 9487.
• Kılıç, O. (1997). XVI. ve XVII. Yüzyıllarında Van (1548-1648). Van: Van Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü.
• Köker, O. (2005). 100 Yıl Önce Türkiye’de Ermeniler. İstanbul: Bir Zamanlar Yayıncılık.
• Kuban, D. (2008). Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Kuran, A. (1986). Mimar Sinan. İstanbul: Hürriyet Vakıf Yayınları.
• Mangaltepe, İ. (2009). Seyyahların Gözüyle Van (XIX. Yüzyıl), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Meriç, R. M. (1965). Mimar Sinan’ın Hayatı ve Eserleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Öney, G. (1976). Türk çini sanatı. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Yayınları.
• Öztürk, Ş. (2008). Kale Üstü Sarnıcı Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporu, Van.
• Öztürk, Ş. (2007). Van Kalesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Raporu, Van.
• Öztürk, Ş. (2011). Süleyman Han Camii. İstanbul: RNA İletişim.
• Öztürk, Ş. (1996). Van-Ahlat ve Adilcevaz Tarihi Camileri Rölöve Proje Çalışması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Öztürk, Ş. (2012). Van Kalesi’nde Bir Dini Mimarlık Örneği: Süleyman Han Camii Restorasyon Çalışmaları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Ensitüsü Dergisi, 18 (28), 36- 54.
• Öztürk, Ş. (2016). Gevaş Tarihi Selçuklu (Hişet) Mezarlığı Çevre Düzenleme Çalışması. IV. Çevre-Tasarım Kongresi 05-06 Mayıs 2016 Erciyes Üniversitesi (s. 1-14).
• Öztürk, Ş. (2002). Van İç Kale Tarihi Ambarı. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Dergisi, (3), 31-50.
• Öztürk, Ş. (2002). Van Gölü Havzası Ortaçağ ve Sonrası Su Mimarisi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Öztürk, Ş. (2001). Eski Van Şehri ve Kalesi’ndeki Sarnıç. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensitüsü Dergisi, (2), 87-113.
• Öztürk, Ş. (2005). Van-The Cıty Entertaınıng The Development, Mıgratıon And Archıtecture Of Van Cıty Between Its Foundatıon And 1930. XXII. World Congress of Architecture Uia 2005, İstanbul, (s. 91).
• Öztürk, Ş. (1998). Mimari Açıdan Tarihi Van Evleri. Dünyada Van Dergisi, 12, 26-28.
• Öztürk, Ş. (2015). Van Yerel Mimarisi (Van Kalesi-Eski ve Günümüz Van Şehri). Yıldız Teknik Üniversitesi/Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ortak Öğrenci Çalışması, İstanbul.
• Öztürk, Ş. (2004). Turkuaz Denizin Coğrafyasında Van: Eski Van Şehri. TMMOB Mimarlık Dergisi, (317), 52-56.
• Öztürk, Ş.-Mızrak, A. (2001). Eski Van Şehir Surları. Mimarlık ve İç Mimarlık Görsel Sanatlar Dergisi, (102), 32-41.
• Öztürk, Ş. (2019). Eski Van Şehri Kızıl Camii Kazı-Rölöve-Restitüsyon ve Restorasyon Proje Uygulaması Hakkında Bir Araştırma. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12 (65). Erişim: http://isamveri.org/pdfdrg/D03262/2019_6/2019_6_OZTURKS.pdf
• Öztürk, Ş. (2020). Eski Van Şehri’ndeki Türbe ve Kümbetler, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13 (73). Erişim:https://www.sosyalarastirmalar.com/cilt13/sayi73pdf/3sanat sanattarihi-arkeoloji-mimari/ozturk-sahabettin.pdf
• Öztürk, Ş. (2018). Eski Van Şehri Horhor Camii Kazı ve Restorasyonu. Dicle Üniversitesi I. Uluslararası Mimarlık Sempozyumu, 04-06 Ekim 2018, Diyarbakır (s. 1753- 1772).
• Öztürk, Ş. (1999). Sinaniye, Abbas Ağa ve Horhor Camileri. Dünyada Van Dergisi, Van Valiliği Yayınları, (22), 14-19.
• Öztürk, Ş. (2019). Van Abbas Ağa Camii Kazı-Koruma ve Uygulama Projesi Üzerine Bir Araştırma. Turkısh Studıes, 14 (6). Erişim: http://isamveri.org/pdfdrg/D03262/2019- 6/2019-6-OZTURKS.pdf
• Öztürk, Ş. (2019). An Excavation, Survey, Restitution and Restoration Project For Abbas Ağa Mosque, a Mud-Brıck Religious Building in Old Van City, Kerpic’19-Earthen Heritage, New Technology, Management 7th International Conference Köycegiz, Muğla Turkey, 05-07 September 2019, (s. 619-638).
• Öztürk, Ş. (1998). Miri Ambarı. Dünyada Van Dergisi, Van Valiliği Yayınları, (15), 10-13.
• Öztürk, Ş. ve Güzel, E. (2005). Eski Van Şehir’indeki Vardan Kilisesi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Ensitüsü Dergisi, 15, 69-84.
• Öztürk, Ş. ve Mutlu, M. (2000). Eski Van Şehri’nde Bir Şapel. Dünyada Van Dergisi, (21-22), 25-28.
• Öztürk, Ş. (2020). Van Hüsrev Paşa Külliyesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Sönmez, Z. (1988). Mimar Sinan İle İlgili Tarihi Yazmalar-Belgeler. İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
• Süleyman Sabri Paşa. (1960). Van Tarihi ve Kürtler Hakkında Tetebbulalar. Ankara: Altınok Matbaası.
• Taner, T. M. (1988). Van Kalesi ve Eski Van Şehri Kazıları 1987. X. Kazı Sonuçları Toplantı, Ankara.
• Taner, T.M. (2000). Tuşpa-Van Kalesi Demirçağ’ın Gizemli Başkentindeki Araştırma ve Kazılar. Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi, Ankara.
• Talay, A. (1988). Bizim Eller. İstanbul: Van Belediyesi Başkanlığı Yayınları.
• Top, M. (1998). Hoşap’taki Mahmudi Beylerine Ait Mimari Eserler. Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi.
• Top, M. (2010). Van Gölü Havzası’ndaki Ortaçağ ve Osmanlı Kaleleri, 19. Kaleli Kentler Sempozyumu, 08-11 Ekim 2009, Bursa, (s. 190-253).
• Top, M. (2010). Van’ın Kültürel Mirasının Korunması ve Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme: Eski Van Örneği, V. Uluslararası Van Gölü Sempozyumu, 09-13 Haziran 2009, Van, (s. 299-310).
• Türkoğlu, S. (1996). Topkapı Sarayı Arşivindeki Van Resmi Van. Ankara: (Yayınevi Yok)
• Uluçam, A. (1995). Eski Van’da Selçuklu İzleri. IV. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri, 25-27 Nisan 1994, Konya.
• Uluçam, A. (2000). Ortaçağ Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı I Van. Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi.
• Uluçam, A. (2000). Eski Erciş-Çelebibağı Mezarlığı ve Mezar Taşları. Ankara: Türk Tarih Kurum Basımevi.