Ermeni Milliyetçiliği, Marksizm ve Ermeni Apostolik Kilisesi arasındaki İlişkileri Yorumlamak

Yıl 2022, Sayı: 55, 24 - 39, 30.04.2022

Keisuke Wakizaka , Gökçe Yılmaz

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1111568

Öz

Bu çalışma Ermeni milliyetçiliğinin Marksizm’den türediğini ortaya çıkartarak, Ermeni milliyetçiliğinin Marksizm ile zıt olduğuna dair mevcut görüşü eleştirmeyi ve Ermeni milliyetçiliği ile ilgili farklı bakışı önermeyi amaçlamaktadır. Bu araştırmada Marksizm’in Ermeni milliyetçiliğinin omurgasını nasıl oluşturduğuna ve Ermeni Apostolik Kilisesi’nin Marksizm’den nasıl etkilendiğine dair sorulara cevap vermeye çalışılmıştır. Ermeni milliyetçiliği Marksist karşıtı bir fikir gibi görülürken Ermeni örgütlerinin etkilendiği görüşler ve içerdikleri Marksist unsurlar dikkate alındığında Marksizm’den türeyen “sol çevre milliyetçilik” olarak yorumlanabilir. Diğer yandan, Ermeni milliyetçiliği aynı zamanda şovenizme dayanan “merkezi milliyetçilik” boyutunu da taşımakta ve bu durum komünizme yönelik devrim ve sınıf çatışmasının milliyetçilik ve ulusal kimlik meselesini tam olarak halledemeyeceğini açık şekilde göstermektedir. Ermeni Apostolik Kilisesi’ne bakıldığında, kilise başlangıçta Marksizm karşıtı muhafazakâr yapıya sahipken, 1863 yılında Ermeni Millet Nizamnamesi onaylandıktan sonra oluşan durumdan dolayı kilisenin kendi yapısı içinde Ermeni milliyetçileri ve Marksistlerin etkisi önemli derecede artmıştır. Sonunda Ermeni Apostolik Kilisesi Marksizm’e dayalı Ermeni milliyetçi hareketiyle beraber hareket etmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Milliyetçiliği, Marksizm, Sol-Çevre Milliyetçilik, Ermeni Kilisesi, Ermeni Millet Nizamnamesi

Interpreting Relations between Armenian Nationalism, Maxism and the Armenian Apostolic Church

Öz

This study aims to criticize the current view and propose a different perspective on Armenian nationalism by revealing that Armenian nationalism had been derived from Marxism, instead of the understanding that Marxism and Armenian nationalism are opposite from each other. The questions of the study are how Marxism formed the backbone of Armenian nationalism and how the Armenian Apostolic Church was affected by Marxism. Although Armenian nationalism seems to be anti-Marxist, it is interpreted as “left-wing peripheral” nationalism derived from Marxism considering the views to have been influenced by and the Marxist elements contained within Armenian organizations. On the other hand, Armenian nationalism also carries the dimension of "central nationalism" based on chauvinism, and this situation indicates that the revolution and class conflict cannot completely get rid of nationalism. Looking at the Armenian Apostolic Church, while the church had a conservative structure against Marxism, the influence of Armenian nationalists and Marxists increased within its own structure due to the situation created by the Armenian National Constitution, and ultimately the church began to act together with the Armenian nationalism based on Marxism.

Anahtar Kelimeler

Armenian Nationalism, Marxism, Left-Wing Peripheral Nationalism, Armenian Apostolic Church, Armenian National Constitution

Kaynakça

• Ahmadov, R. (2018). Ayastefanos’tan tehcir’e Ermeni milliyetçiliği (1975-1915) [Unpublished master’s dissertation]. Ankara Üniversitesi.
• Artinian, V. (2004). Osmanlı Devleti’nde Ermeni Anayasası’nın doğuşu 1839-1863. (Z. Kılıç, Trans.). Aras Yayıncılık.
• Anderson, B. (1983). Imagined communities: Reflections on the origin and spread of nationalism. Verso.
• Barsoumian, H. L. (2013). İstanbul’un Ermeni Amiralar sınıfı. (Solina Silahlı Trans.). Aras Yayıncılık.
• Cırık, B. (2015). Sözde Ermeni “milli kahramanları”nın Osmanlı Devleti’ndeki terör eylemlerine etkileri. Akademik Bakış, 51, 232-248.
• Çakmaklı-Mehdiyev, G. (2015). Ermeni düşünce sistemi ve ideolojisi. Ekim Kitap.
• Gellner, E. (1983). Nations and nationalism. Blackwell Publishing.
• Güllü, R. E. (2016). 1836 tarihli Ermeni Kilisesi Nizamnamesi çerçevesinde Çarlık Rusyası’nın Ermeni politikaları. Ermeni Araştırmaları, 53, 193-238.
• İlter, E. (1995). Türkiye’de sosyalist Ermeniler ve silahlanma faaliyetleri (1890-1923). Turan Yayıncılık.
• Karacakaya, R. (2017). Ermenilere yönelik Ermeni terörü. İdeal Kültür Yayıncılık.
• Karaş, Z. (2007). Ermeni terör örgütü: ASALA [Unpublished master’s dissertation]. Atılım Üniversitesi.
• Krikorian, M. K. (1977). Armenians in the service of the Ottoman Empire. Routledge.
• Köksal, O. (2014). Ermeni meselesinin uluslararası gündeme taşınmasında kilisenin misyonu, M. M Hülagu, M. Şaşmaz & Taha Niyazi Karaca (Eds.), Tarihte Türkler ve Ermeniler, (Cilt 9) (pp. 17-38). Türk Tarih Kurumu.
• Libaridian, G. J. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Ermeni devrimci partilerinde devrimci olan neydi?. In R. G. Suny, F.M. Göçek & N. M. Naimark (Eds.), Soykırım meselesi: Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde Ermeniler ve Türkler (pp. 104-136). (A. E. Pilgir, Trans.). Tarih Vakıf Yurt Yayınları.
• Marx, K. & Engels, F. (1969). Manifesto of the Communist Party. Marx/Engels Selected Works vol. 1 (p. 98-137). Izdatel’stvo Progres.
• Nairn, T. (1981). The break-up of Britain: Crisis and neo-nationalism. Verso.
• Nairn, T. (2015). Milliyetçiliğin yüzleri: Janus’a yeni bir bakış. (S. Kırdar & M. Ratip, Trans). İletişim Yayınları.
• Nalbandian, L. (1967). The Armenian revolutionary movement: The development of Armenian political parties through the nineteenth century. University of California Press.
• Oktay, H. (2002). Ermeniler ve Van İhtilal Örgütü (1896-1915). Ermeni Araştırmaları, 5, 84-137.
• Oktay, H. (2003). Van İhtilal Örgütünün Van’daki faaliyetleri ve İsyan. Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri (Cilt 1) (pp. 432-455). ASAM Yayınları.
• Özkırımlı, U. (2008). Milliyetçilik kuramları: Eleştirel bir bakış. Doğu Batı Yayınları.
• Sezgin, M. N. (2005). Ermenilerde din, kimlik ve devlet: Ermeni sorununun Ermeni milli kimliği açısından bakış. Platin Yayınları.
• Simeon. (1999). Tarihte Ermeniler (1608-1619). (H. D. Andreasyan, Trans.). Çiviyazıları Yayınevi.
• Smith, A. D. (2013). Milliyetçilik: kuram, ideoloji, tarih. (Ü. H. Yolsal (Trans.). Dost Kitabevi.
• Suny, R. G. (2015). Ararat’a bakmak: Modern tarihte Ermenistan. (E. Kılıç Trans.). Aras Yayıncılık.
• Şahin, G. (2008). Osmanlı Devleti’nde Katolik Ermeniler: Sivaslı Mihitar ve mıhitaristler (1676-1749). IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Ter Minassian, A. (2012). Ermeni devrimci hareketi’nde milliyetçilik ve sosyalizm (1887-1912). (Mete Tunçay, Trans.). İletişim Yayınları.
• Yoshimura, T. (2009). Arumenia kingendaishi: minzoku jiketsuno hateni. Toyo-Shoten.