Siirt Waqfs According to Waqf Register Numbered 17169 (1860-1861)

Yıl 2022, Sayı: 57, 182 - 200, 30.09.2022

Recep Ayhan

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1099305

Öz

Waqfs, with values of contribution, solidarity and benevolence are of primary importance, constituted the most important social, cultural and economic issues life in Ottoman State like in Islamic States. In Ottoman State, the need for many institutions such as mosque, masjid, madrasah, caravanserai, bath, dervish lodge and hospital was met by waqfs. The incomes obtained from the waqfs led these institutions to maintain their presence for a long time. Siirt sanjak was rich in waqfs. There were waqfs of sanctuaries particularly like mosque and masjid in Siirt sanjak. Of all sources providing information about waqfs in Siirt sanjak, the waqf books available in Ottoman archives, are primary sources. These books give detailed information about incomes and expenditures of waqfs. The waqfs’ staff and their salaries are recorded in the books. The resource of this study is 17169 numbered waqf book. In the book, Husrev Pasha Waqf of Van sanjak is also given place apart from 31 waqfs in Siirt central district. In this study, prepared in the light of data in the waqf book, information about incomes, expenditures, properties and staff of Siirt central district waqfs between 1860-1861 is presented.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Siirt, Mosque, Masjid, Waqf book

17169 Numaralı Evkaf Defterine Göre Siirt Vakıfları (1860-1861)

Öz

Yardımlaşma, dayanışma ve iyilik gibi değerlerin ön planda olduğu vakıflar İslâm devletlerinde olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de toplumsal, kültürel ve ekonomik hayatın en önemli unsurlarından birini teşkil etmiştir. Osmanlı Devleti’nde cami, mescit, medrese, han, hamam, tekke ve hastane gibi pek çok yapının ihtiyacı vakıflar aracılığıyla karşılanmıştır. Vakıflardan elde edilen gelirler bu yapıların uzun bir süre varlığını devam etmesini sağlamıştır. Siirt sancağı da vakıflar açısından zengin bir yer olmuştur. Şehirde özellikle cami ve mescit gibi ibadethanelere ait vakıflar mevcuttu. Siirt sancağındaki vakıflarla ilgili bilgi veren kaynakların başında Osmanlı arşivinde yer alan evkaf defterleri gelmektedir. Bu defterler, vakıfların gelir ve giderleri hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Ayrıca defterlerde vakıfların bünyesinde çalışan görevliler ve bunların aldığı ücretler de kaydedilmiştir. Çalışmanın kaynağı 17169 numaralı evkaf defteridir. Defterde, Siirt merkez kazadaki 31 vakfın yanı sıra Van sancağı vakıflarından olan Hüsrev Paşa Vakfı da yer almıştır. Defterdeki veriler ışığında hazırlanan bu çalışmada Siirt merkez kaza vakıflarının 1860-1861 yılındaki gelirleri, giderleri, mülkleri ve görevlileri ile ilgili bilgiler ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, Siirt, Cami, Mescit, Evkaf defteri

Kaynakça

• BOA, EV.d. (Evkaf Defterleri). Defter No: 17169. 1 Şevval 1278 (1 Nisan 1862).
• BOA, A.MKT. (Sadâret Mektubî Kalemi Evrakı). Dosya No: 103, Gömlek No: 64. 29 Zilhicce 1263 (8 Aralık 1847).
• 1266/1850, 1269/1853, 1278/1861 ve 1285/1868 Tarihli Devlet Salnâmeleri
• Ağaoğlu, S. (2021). Van’da bulunan Osmanlı vakıfları. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 43-68.
• Akman, E. (2020). Tanzimat sonrasında Siverek’teki vakıflar ve mahkemelere yansıyan problemleri. Vakıflar Dergisi, 53, 133-145. https://doi.org/10.16971/vakiflar.621970
• Ayhan, R. (2022). 19. yüzyılın ikinci yarısında Siird (1847-1900) (1. baskı). Gece Kitaplığı Yayınları.
• Azimli, M. (2007, Eylül 19-20-21). İlk fethinden Osmanlı’ya Siirt’in siyasi tarihi. Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri, İzmir, Türkiye.
• Baykara, T. (1988). Anadolu’nun tarihi coğrafyasına giriş I: Anadolu’nun idari taksimatı (1. baskı). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Bizbirlik, A. (2002). 16. yüzyıl ortalarında Diyarbekir beylerbeyliği’nde vakıflar (972 Tahriri Işığında). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cin, H. ve Akgündüz, A. (2017). Türk hukuk tarihi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Çadırcı, M. (2013). Tanzimat döneminde Anadolu kentlerinin sosyal ve ekonomik yapısı (3. baskı). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Çelik, A. (2012). Siirt ve çevresindeki ziyaret yerleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Fırat Üniversitesi.
• Çelik, K. (2013). R.1284/M. 1868-1869 tarihli muhasebe-i evkâf-ı hümayun defteri’ne göre Mamuratülaziz vakıfları. Vakıflar Dergisi, 40, 143-162.
• Demlikoğlu, U. (2018). 1526 tarihli tahrir defterine göre Siirt vakıfları. Asia Minor Studies, 6 (12), 91-105. https://doi.org/10.17067/asm.412663
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat (31. Baskı). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Doğan, C. (2010). Bedirhan Bey isyanı, Tanzimat’ın Diyarbakır çevresinde uygulanmasına karşı bir tepki hareketi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 15-38.
• Durma, A. (2014). Evliyalar şehri Siirt. Erol Ofset Matbaacılık Yayıncılık.
• Genç, M. (2014). Klasik Osmanlı sosyal-iktisadi sistemi ve vakıflar. Vakıflar Dergisi, 42, 9-18.
• Göyünç, N. (1969). Diyarbekir beylerbeyliği’nin ilk idari taksimatı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 23, 23-34.
• Göyünç, N. (1991). XVI. yüzyılda Mardin sancağı. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Günay, H. M. (2012). Vakıf. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kazıcı, Z. (2014). Osmanlı’da vakıf medeniyeti. Kayıhan Yayınları.
• Kılıç, O. (1997). XVI. ve XVII. yüzyıllarda Van 1548-1648. Van Belediye Başkanlığı Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları.
• Kılıç, O. (2001). Van eyaleti’ne bağlı sancaklar ve idari statüleri 1558-1740. Osmanlı Araştırmaları, 21 (21), 189-210.
• Köprülü, F. (1942). Vakıf müessesesinin hukuki mahiyeti ve tarihi tekamülü. Vakıflar Dergisi, 2, 1-35.
• Küçükaşçı, M. S. (2000). İmam. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 22. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, G. (2017). Osmanlı şehirciliği ve vakıflar (1. baskı). Yeditepe Yayınevi.
• Özgen, N. ve Karadoğan, S. (2009). Siirt şehrinin kuruluşu ve gelişimi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19 (2), 61-81.
• Öztürk, N. (1983). Menşe’i ve tarihi gelişimi açısından vakıflar (1. baskı). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Öztürk, N. (1995). Evkâf-ı hümâyun nezâreti. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 11, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü III. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2011). Osmanlı Türkçesi sözlüğü (3. Baskı). Yargı Yayınevi.
• Paydaş, K. (2007, Eylül 19-20-21). Selçuklular döneminden Safeviler’e ortaçağda Siirt. Uluslararası Siirt Sempozyumu Bildirileri, İzmir, Türkiye.
• Seçkin, B. S. (2006). Başlangıçtan günümüze Siirt tarihi (2. baskı). İstanbul Siirtliler Derneği Yayıncılık.
• Siirt il yıllığı. (1967). (1. Baskı). Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
• Siirt il yıllığı. (1973). (1. Baskı). Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
• Siirt’te tespiti ve tescili yapılmayan kültür varlıkları. (2013). Siirt Valiliği Kültür Yayınları.
• Tuncel, M. (1992). Bitlis. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 6. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tuncel, M. (2009). Siirt. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 37. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uluçam, A. (2012). Siirt ulucamii. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yazıcı, T. ve İpşirli, M. (1995). Ferrâş. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 12. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yediyıldız, B. (1983). Vakıf ıstılahları lügatçesi. Vakıflar Dergisi, 17, 55-60.
• Yediyıldız, B. (2012). Vakıf (tarih). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 42. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (2014). XIX. yüzyılın ilk yarısında Diyarbakır 1790-1840 (2. baskı). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yılmazçelik, İ. (1996). XVIII. yüzyıl ile XIX. yüzyılın ilk yarısında Diyarbekir eyaleti’nin idari yapısı ve idari teşkilatlanması. Tarih Araştırmaları Dergisi, 18 (29), 217-232.