Van- Çavuştepe Kalesi’nde Bulunan Ok Uçları

Yıl 2023, Sayı: 60, 1 - 16, 30.06.2023

Rafet Çavuşoğlu , Yenal Sürün

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1283163

Öz

Urartu Krallığı, MÖ. 9-7. yüzyıllar arasında başkent Tuşpa (Van Kalesi) olmak üzere kurulmuştur. Giderek güç kazanan krallığın sınırları; kuzeyde Gökçe Göl, kuzeybatıda İran, güneyde Urmiye Gölü ve batıda Fırat Nehri’ne kadar ulaşmıştır. Urartulular bu yayılım alanı içerisinde çok sayıda kale inşa etmişlerdir. Bu kalelerden biri de, Van iline 24 km mesafede olan ve Gürpınar İlçesi’nde yer alan Çavuştepe Kalesi’dir. Urartu kralı II. Sarduri (MÖ. 764-734) tarafından inşa ettirilmiş olan kaledeki ilk kazılar, 1961-1986 yılları arasında Prof. Dr. Afif Erzen tarafından gerçekleştirilmiştir. Daha sonraki kazı çalışmaları ise Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu tarafından 2014 yılında başlatılmış olup halen devam etmektedir. İlk dönem kazıları ile ikinci dönem kazılarında kalede çok sayıda ok ucu ele geçmiştir. Demir ya da bronzdan olan ok uçları döküm tekniğinde yapılmıştır. Ok uçları iki gruba ayrılmakla birlikte her grup kendi içerisinde çeşitli tiplere ayrılmaktadır. İlk grubu, sapın içine yerleştirildiği kovan soket bölümü olan kovan formlu ok uçları oluşturmaktadır. Diğer grupta ise, ok ucunun sapa girmesini sağlayan sivri bir çıkıntı söz konusudur. Bu tipteki ok uçları da yaprak formlu ok uçları olarak değerlendirilmektedir. Her iki tipteki ok ucu da mahmuz ya da kanat sayıları ve yapıları bakımından birbirinden farklı özellikler sergilemektedir. Çavuştepe Kalesi’nde ele geçen Urartu okları, savaşın yanı sıra yabani hayvanları avlamada da kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

urartu, çavuştepe, ok ucu, kovan, yaprak

Arrowheads Found in Van- Çavuştepe Fortress

Öz

Urartian kingdom, BC. 9-7. It was established to remain as the capital, Tuspa (Van Fortress). The boundaries of the increasingly powerful; It reached Gökçe Lake in the north, Iran in the northwest, Lake Urmia in the south and the Euphrates River in the west. The Urartians recorded a large number of fortress building records in this span. One of these fortress is Çavuştepe Fortress, which is 24 km from Van province and located in Gürpınar District. Urartian king II. The first excavations in the castle, which was built by Sarduri (764-734 BC), were carried out by Prof. Dr. made by Afif Erzen. Later excavations were carried out by Prof. Dr. it was started by Rafet Çavuşoğlu in 2014 and still continues. Many arrowheads were found in the fortress during the first period excavations and the second period excavations. It was made in the arrowhead casting technique of iron or bronze. Although the arrow separates the last two groups, each group is divided into various types within itself. The first group is a sleeve-shaped arrowhead, which is the socket part of the sleeve into which the handle is placed. The other group is a pointed exit word that allows the arrow mouth to enter the handle. This type of arrowhead is also considered a leaf-shaped arrowhead. Both types of arrowheads exhibit different characteristics between spur or wing arrangements and clusters. Urartian arrows found in Çavuştepe Fortress were used in hunting wild animals as well as in warfare.

Anahtar Kelimeler

urartian, çavuştepe, arrowhead, socket, leaf

Kaynakça

• Barnett, R. D. (1950). The excavations of the British Museum at Toprak Kale near Van. Iraq, 1(12), 1-43.
• Barnett, R. D. ve Watson, W. (1952). Russian excavations in Armenia. Iraq, 2(14), 132-147.
• Barnett, R.D. ve Gökçe, N. (1953). The find of Urartian Bronzes at Altıntepe, near Erzincan. Anatolian Studies, 3, 121-129.
• Baş, A. (2008). Urartu maden sanatında kalkan, miğfer ve sadaklar (Tez No: 219979) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Baş, A. (2016). Urartuda askeri bir ekipman: Kalkanlar. Uluslararası Amisos Dergisi, 1(1), 107-134.
• Batmaz, A. (2003). Urartu Krallığı’nın II. Rusa Dönemindeki Tarihi ve Kültürü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ege Üniversitesi.
• Belli, O. (1991). 1991 yılı Anzaf Urartu kaleleri kazısı. 14. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 441-468.
• Belli, O. (1992). Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu kaleleri kazısı. 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 417-444.
• Belli, O. (1995). 1995 yılı Aşağı ve Yukarı Anzaf Urartu kaleleri kazısı. 18. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 379-409.
• Belli, O. (1998). Anzaf Kaleleri ve Urartu tanrıları. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Belli, O. ve Ceylan, A. (1999). 1998 yılı Anzaf Kaleleri kazı ve onarım çalışmaları. 21. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 449-463.
• Belli, O., Dinçol, A. ve Dinçol, B. (2004). Royal inscriptions on bronze artifacts form the upper Anzaf fortress at Van. Anatolica, 30, 1-14.
• Biber, H. (2010). Urartu silahları. K. Köroğlu ve E. Konyar (Ed.), Urartu: Doğuda değişim (s. 234-250). içinde Yapı Kredi Yayınları.
• Burney, C. (1966). A first season of excavations on the Urartian citadel of Kayalıdere. Anatolian Studies, 16, 55- 111.
• Coşkun İ. (2019). Eski Yakındoğu’da avcı kuşlar. S. Çeçen, Ö. Kahya, Ş. Bozgun ve K. Toptaş (Ed.), Human studies: Current debates on social sciences (s. 133-148). içinde Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Çavuşoğlu, R. (2003). A fragmentary Urartian belt in the Diyarbakır museum. Studi Micenei ed Egeo-Anatolici, 45(1), 21–26.
• Çavuşoğlu, R. (2005). A unique Urartian belt in the Van museum, Archaologische Mitteilungen aus Iran und Turan, 37, 366-370.
• Çavuşoğlu, R. (2014). Urartular: Kemerler. Rezan Has Müzesi Yayınları.
• Çavuşoğlu, R., Kılıç, S., Biber, H. ve Yılmaz, H. (2017). Van Çavuştepe Kalesi 2015-2016 yılı çalışmaları. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 187-206.
• Çavuşoğlu, R. (2019, Eylül). Atlı göçebe kavimlerinin Urartu sanatına etkileri. M. Öztürk ve B. Koçlar (Başkan), Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Çavuşoğlu, R., Biber, H., Kılıç, S. ve Yılmaz, H. (2019a). Van Çavuştepe Kalesi ve Urartu nekropolü 2017 yılı çalışmaları. 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3, 275-297.
• Çavuşoğlu, R., Biber, H., Yılmaz, H., Kılıç, S., Coşkun, İ. ve Haydaroğlu, C. (2019b). Van Çavuştepe Kalesi ve nekropolü 2018 yılı çalışmaları. 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 4, 17-29.
• Çavuşoğlu, R., Biber, H., Yilmaz, H., Kiliç, S., Coşkun, İ., Levendoğlu, M. F., Varol, O., Haydaroğlu, C. ve Polat E. (2022). Van Çavuştepe Kalesi ve Urartu nekropolü 2019-2020 yılı çalışmaları. 2019-2020 Yılı Kazı Çalışmaları, 4, 67-80.
• Çilingiroğlu, A. (1990). Van-Ayanis (Ağartı) Kalesi kazıları. 12. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 201-209.
• Çilingiroğlu, A. (2004). Silah, tohum ve ateş. T. Korkut (Ed.), 60. yaşında Fahri Işık’a armağan Anadolu’da doğdu/Festschrift für Fahri Işık zum 60. Geburtstag (s. 257-267). içindeEge Yayınları.
• Çilingiroğlu, A. ve Kozbe, G. (1992). Ayanis Kalesi kazısı, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 445-456.
• Çilingiroğlu, A. (1994). Excavations at the fortress of Ayanis. Anatolian Iron Ages, (3), 41-47.
• Çilingiroğlu, A., Abay, E. ve Derin, Z. (2001). 1999-2000 yılları Van Ayanis Urartu kalesi kazıları. 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, 287-296.
• Çilingiroğlu, A. ve Sağlamtimur, H. (2002). Van Ayanis Kalesi 2001 yılı çalışmaları. 24. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1, 465-472.
• Derin, Z. ve Çilingiroğlu, A. (2001). Armour and weapons. A. Çilingiroğlu ve M. Salvini (Ed.), Ayanis I: Ten years’ excavations at rusahinili eiduru-kai 1989-1998 (s. 155-187). içinde Istituto per gll Studi Micenei Ed Egeo- Anatilick.
• Derin, Z. ve Muscarella, O.W. (2001). Iron and bronze arrows. A. Çilingiroğlu ve M. Salvini (Ed.), Ayanis I: Ten years’ excavations at rusahinili eiduru-kai 1989-1998 (s. 189-217). içinde Istituto per gll Studi Micenei Ed Egeo- Anatilick.
• Erzen, A. (1960a). Van-Toprakkale kazısı ve bölgede yapılan araştırmalar. Belleten, 24(93-96), 716-718.
• Erzen, A. ve Bilgiç E. (1960b). 1959 Van-Toprakkale sondajları ve bölgedeki çalışmalar. Türk Arkeoloji Dergisi, 10(2), 5-22.
• Erzen, A. ve Bilgiç E. (1961). Van-Toprakkale kazı heyetinin 1961 yılı kısa çalışma raporu. Türk Arkeoloji Dergisi, 11(2), 30-32.
• Erzen, A. ve Bilgiç E. (1962a). Toprakkale ve Çavuştepe kazıları raporu 1962. Türk Arkeoloji Dergisi, 12(1), 19-20.
• Erzen, A. (1962b). Untersuchungen in der Urartaischen stadt Toprakkale bel Van in den Jahren 1959-61. Arhaologischer Anzeiger, 383-414.
• Erzen, A. ve Bilgiç E. (1963). Van çevresi 1963 çalışmaları. Türk Arkeoloji Dergisi, 12(2), 34-36.
• Erzen, A. (1974a). Van Kalesi 1973. Anatolian Studies, XXIV, 57-65.
• Erzen, A. (1974b). Van Kalesi kazısı 1973 çalışmaları. Belleten, XXXVIII(151), 547-549.
• Erzen, A. (1975). Van Kalesi 1974. Anatolian Studies, XXV, 51-52.
• Erzen, A. (1976). Van Kalesi kazısı 1974 çalışmaları. Türk Arkeoloji Dergisi, 23(2), 49-52.
• Erzen, A. (1978). Çavuştepe I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Erzen, A. (1979). Çavuştepe yukarı kale ve Toprakkale 1977 Çalışmaları. Anadolu Araştırmaları, (VI), 1-15.
• Erzen, A. (1988). Çavuştepe I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Gökçek, G. ve Akyüz, F. (2013). Asur ordusu. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 32(54), 41-62.
• Kleiss, W. (1979). Bastam, an Urartian citadel complex of the seventh century B. C., American Journal of Archaeology, 3(84), 299-304.
• Kroll, S. (1979). Die Kleinfunde. W. Kleiss (Ed.), Bastam I: Ausgrabungen in den Urartaischen anlagen 1972-1975 içinde (s. 151-182). Gebr.
• Luckenbill, D. D. (1968). Ancient records of Assyria and Babylonia II. Greenwood Press.
• Oganesian, K. L. (1961). The architecture of Erebuni (in Russian). Academy of Science of the Armenian Soviet Socialist Republic.
• Özdemir, M. A. ve Işıklı, M. (2017). Van Ayanis kalesi’nden ele geçen ok uçları üzerine genel bir değerlendirme. Mimarlar Arkeologlar Sanat Tarihçileri Restoratörler Ortak Platformu E-Dergi, 8(11), 46-62.
• Piotrovskii, B. B. (1950). Karmir-blur 1. Rezultati Rabot Arheologiçeskoy Ekspeditsiyi Instituta Istoriyi Akademiyi Nauk ArmSSR i Gosudarstvennogo Ermitaja.
• Piotrovskii, B. B. (1959). Vanskoe tsarstvo (Urartu). Izd-vo vostochnoi lit-ry.
• Piotrovskii, B. B. (1967). Urartu: The kingdom of Van and its art. Eveleyn Adams&Mackay.
• Piotrovskii, B. B. (1969). The ancient civilisation of Urartu (Translated by J. B. Hogarth, Trans.). Cambridge University Press.
• Salvini, M., Abay, E. ve Çilingiroğlu, A. (2001). Ayanis I: Ten years excavations at rusahinili eiduru-kai 1989-1998. Instituota Per Gli Studi Micenei Ed Egeo-Anatolici.
• Tarhan, M. T. ve Sevin, V. (1989). Van Kalesi ve eski Van şehri kazıları. 12. Kazı Sonuçları Toplantısı, (2), 429-456.
• Tarhan, M. T. (2011). Uç kale: Çavuştepe-Sardurihinili'nin gizemli yapısı kral kültü tapınağı. Anadolu Araştırmaları, 18 (2), 115-136.
• Toptaş, K. (2014). Urartuların Kimmer ve İskitlerle Münasebetleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Wartke, R. B. (1990). Toprakkale untersuchungen zu den metallobjekten im vorderasiatischen museum zu Berlin. Akademie-Verlag.
• Yılmaz, A. (2020). Doğu Anadolu müzelerinde bulunan İskit tipi ok uçları. International Scientific Journal, Altaistics, Turcology, Mongolistics, 3, 25-46.