The Issue of Migration and Settlement in Syria in the Light of Russian Consular Reports (1904-1906)

Yıl 2023, Sayı: 61, 392 - 417, 01.10.2023

Uğur Bozkurt

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1343132

Öz

The aim of the study is to evaluate the internal and external migrations in the Syrian province in the early twentieth century according to the Russian Consular reports. Two different reports written by Zuyev Sergey Lavrenteyevich and Samsonov Maksimilian Ilyich, Secretaries of the Russian Consulate in Damascus, in 1904 and 1906, were compared with the information in our literature. The reports detailing the migration and resettlement processes contain important information on the processes and numbers of local Christians in the Syrian province migrating across the border for economic reasons. At the same time, the reasons for the migration of the peoples of Crimea and the Caucasus, the villages where they were settled, their demands for return, and how the Ottoman Empire approached the migration and settlement policies are explained. However, there are also allegations in the reports that Tsarist Russia blamed the Ottoman Empire for the migration processes, and that the Ottoman Empire encouraged the migration of local Christians across the border, whereas it used propaganda through some individuals to encourage the Muslims of Crimea and the Caucasus to migrate to its territory. The information provided by the consulate staff, Staff Captain Musa Bey (Tuganov), Hüseyin Nâzım Pasha and Müşir (Mad) Fuad Pasha about their approach and practices towards the migration process in the Syrian province is thought-provoking. In this context, evaluating the demographic structure and migration processes of the Syrian province from the perspective of people other than Ottoman statesmen has contributed to some general conclusions. In addition to this, considering that the migration process is still taking place in Syria today and that our country is greatly affected by this process, we believe that it is important to know the migration processes and migrant villages experienced in the past.

Anahtar Kelimeler

Russian Consulate in Damascus, Syria, Emigration, Crimea and Caucasus

Rus Konsolosluk Raporları Işığında Suriye’de Göç ve İskân Meselesi (1904-1906)

Öz

Çalışmanın amacı, XX. yüzyılın başlarında Suriye Vilâyeti’ndeki iç ve dış göçleri, Rus Konsolosluk raporlarına göre değerlendirmektir. Şam’daki Rus Konsolosluk Sekreterlerinden Zuyev Sergey Lavrenteyeviç ve Samsonov Maksimilian İlyiç’in, 1904 ve 1906 yıllarında yazdıkları iki farklı rapor, literatürümüzdeki bilgilerle mukayese edilerek çalışma tasarlandı. Göç ve iskân süreçlerinin detaylandırıldığı raporlar, Suriye Vilâyeti’ndeki yerel Hristiyanların ekonomik gerekçelerle sınır ötesine göç etme süreçleri ve sayıları hakkında önemli bilgiler içermektedir. Aynı zamanda Kırım ve Kafkasya’daki halkların göç etme gerekçeleri, iskân edildikleri köyler, geri dönme talepleri ve Osmanlı Devleti’nin göç ve iskân politikalarına nasıl yaklaştığı açıklanmaktadır. Bununla birlikte raporlarda, Çarlık Rusya’nın, göç süreçleri ile ilgili Osmanlı Devleti’ni suçladığı, Osmanlı Devleti’nin, yerel Hristiyanların sınır ötesine göç etmesini teşvik ettiği buna mukabil Kırım ve Kafkasya Müslümanlarının topraklarına göç etmesi için bazı kişiler vasıtasıyla propaganda yaptığı iddiaları bulunmaktadır. Konsolosluk çalışanlarının, Kurmay Yüzbaşı Musa Bey’in (Tuganov), Hüseyin Nâzım Paşa’nın ve Müşir (Deli) Fuad Paşa’nın, Suriye Vilâyeti’ndeki göç sürecine yaklaşımları ve uygulamaları hakkında verdikleri bilgiler düşündürücüdür. Bu bağlamda, Suriye Vilâyeti’nin, demografik yapısı ve göç süreçlerini, Osmanlı devlet adamları dışındaki kişilerin bakış açısına göre değerlendirmek, genel hatlarıyla bazı çıkarımlarda bulunmamıza katkı sağladı. Bunun yanı sıra günümüzde de, Suriye’de göç sürecinin devam ettiği ve ülkemizin de bu süreçten büyük ölçüde etkilendiği göz önüne alındığında, geçmişte yaşanan göç süreçlerinin ve göçmen köylerinin bilinmesinin önemli olduğu kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Şam Rus Konsolosluğu, Suriye, Göç, Kırım ve Kafkasya

Kaynakça

• Архив внешней политики Российской Империи (АВПРИ), Ф. 151 Политархив, Опись 482, Дело 760, Л. 15–20.
• Архив внешней политики Российской Империи (АВПРИ), Ф. 151 Политархив, Опись 482, Дело 762, Л. 51–55.
• BOA. DH. MKT. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi), 2399/78, H-10.05.1318 (1901).
• BOA. DH. MKT. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi), 2519/1, H-20.04.1319 (1902).
• BOA, DH.SAİDd. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Sicill-i Ahvâl İdaresi Defterleri), 4/186, H-29.12.1270 (1854). (Sicil-i ahval defterinin 186 ve 187. sayfalarında kayıtlıdır).
• BOA. HR. SYS. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Siyasi Kısım Evrakı), 1760/46, M-01.12.1898.
• BOA. Y.PRK.AZJ. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal), 23/123, H-19.09.1310 (1893).
• BOA, Y.PRK.KOM (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Perakende Evrakı Komisyonlar Maruzatı), 1/52., H. 02-12-1295 (1878).
• BOA, Y.A.HUS (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Yıldız Sadaret Hususi Evrakı), 277/136, H. 29-12-1310 (1893).
• Avagyan, A. (2004). Osmanlı İmparatorluğu ve Kemalist Türkiye’nin devlet-iktidar sisteminde Çerkesler. (L. Denisenko, Çev. ). Belge Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 2001).
• Buzpınar, Ş. T. (2019). “Suriye-Osmanlı dönemi”. TDV İslam Ansiklopedisi, (37, 550-555).
• Çetin, A. (1998). Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın Mısır valiliği-Osmanlı belgelerine göre-, Özel Baskı.
• Douwes, D. (2003). Şiddetin yeniden örgütlenmesi: Osmanlı Suriye’sinde geleneksel ve zorunlu askerlik. E. R. Zürcher (Ed.), Devletin Silahlanması, Ortadoğu’da ve Orta Asya’da Zorunlu Askerlik (1775-1925) (s. 123-143) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gülsoy, U. (2002). Osmanlı gayrimüslimlerinin askerlikten muâfiyet vergisi: bedel-i askerî (1855-1909). Tarih Dergisi, (37), 93-118.
• Hitti, P. K. (2004). History of Syria including Lebanon and Palestine. Gorgias Press.
• İshakoğlu, Ö. (2012). Suriye Tarihi. Kabalcı Yayınları.
• Искендеров, П. А. (2018). Николай Генрихович Гартвиг. Вопросы Истории, (9), 35-44.
• Karpat, K. H. (2010). Osmanlı Nüfusu (1830-1914). (B. Tırnakçı, Çev.). Timaş Yayınları. (Orijinal eserin basım tarihi 1985).
• Kuneralp, S. (1999). Son dönem Osmanlı erkân ve ricali (1839-1922), prosopoprafik rehber. İSİS Yayınları.
• Lewis, B. (2003). Ortadoğu. (S. Y. Kölay, Çev. ). Arkadaş Yayınevi. (Orijinal eserin basım tarihi 1995).
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2013). Osmanlı Belgelerinde Suriye. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınlar.
• Ortaylı, İ. (1983). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. Hil Yayınları.
• Öztuna, Y. (2005). Devletler ve Hanedanlar, C. II. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Paşa, Ahmet C. (1309/1891). Tarih-i Cevdet. C.VII. Matbaa-ı Osmaniye.
• Samur, S. (1983). Suriye Vilâyeti’nin idari ve sosyal yapısı (1840-1908). [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Saydam, A. (1997). Kırım ve Kafkas göçleri (1856-1876). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Suriye Vilâyet Salnamesi, Şam, Def’a 21, 1305/1889.
• Suriye Vilâyet Salnamesi, Şam, Def’a 32, 1318/1900.
• Темурканович, М. И. Б. & Витальевич, Ч. Г. (2019). Кавказские воспоминания Мусса-Бия Туганова. Известия СОИГСИ, 33 (72), 123-145.
• Tomar, C. (2019). “Suriye-başlangıçtan Osmanlı dönemine kadar”. TDV İslam Ansiklopedisi, (37, 545-550).
• Ülman, A. H. (1966). 1860-1861 Suriye buhranı. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Якушев, М. & Михайлов, В.Б. (2015). Сотрудники российских консульских учреждений в Сирии с 1838 по 1916 гг. И. М. Смилянская- Н. М. Горбунова-М. М. Якушев (Рд.), Сирия накануне и в период Младотурецкой революции по материалам консульских донесений (c. 327–339) в книге. «Индрик».