Şükûfe Nihal Başar’ın Bir Coğrafyacı ve Romancı Olarak Bingöl ve Çevresini Keşfi

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 28 - 43, 30.10.2023

Şener Şükrü Yiğitler

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1341240

Öz

Erken Cumhuriyet döneminin önemli yazarlarından Şükûfe Nihal Başar, aynı zamanda, Darülfünûn’dan mezun olan ilk kadın coğrafyacıdır. Gezi türündeki Finlandiya ve Domaniç Dağlarının Yolcusu kitaplarının yazarı, mesleki nedenler dışında coğrafyaya özel bir ilgi gösterir; Anadolu coğrafyasına milli romantik bir duyuşla kaleme aldığı roman, şiir ve gazete yazılarında yer verir. Anadolculuk akımının etkilerini belirgin biçimde taşıyan toplumcu gerçekçi eserlerinde Birinci Dünya Savaşı’ndan Milli Mücadele’ye, ulusal bilinçlenmeden Anadolu’nun vatanlaşmasına kadar farklı konuları ele alır. Eserlerinde resmi söylemin argümanlarını yeniden üreten Cumhuriyet aydınlarının romantik bir iyimserlikle mistifiye ettikleri köy yaşantısı, seyahatin yeni yerler keşfetme deneyimi yaşattığı, vatanseverliği ve yaratıcılığı artırdığı inancıyla Anadolu’yu en uzak köşelerine kadar bizzat gezen Şükûfe Nihal’in eserlerinde gerçekçi bir biçimde ele alınır. Birinci Dünya Savaşı sonunda köyleri, şehirleri yerle bir edilen Anadolu’nun yeniden vatan haline gelişini anlattığı Çölde Sabah Oluyor!’da (1951) Cumhuriyet öncesi ve sonrasını objektif bir yaklaşımla karşılaştırmaya çalışır. İdealist ve çalışkan bir devlet memuru olan Adnan Hocagil’in başından geçen maceralarla köy kalkınması düşüncesini işlerken, hikâyenin arka planında yüzyıllar boyunca yeterince tanınmamış, Türk aydını için ‘terra incognita’ bir çöl olarak kalmış Anadolu’yu yurt sevgisi ve ortak yaşama arzusu çerçevesinde keşfeder.

Anahtar Kelimeler

Şükûfe Nihal Başar, Çölde Sabah Oluyor!, Bingöl, terra incognita, köycülük, Anadoluculuk

Şükûfe Nihal Başar’s Discovery of Bingöl and Its Surroundings as a Geographer and Novelist

Öz

Şükûfe Nihal Başar, one of the significant writers of the early Republican period, is also the first woman geographer to graduate from Darülfünûn. The author of the travel genre, Finlandiya (Finland) and Domaniç Dağlarının Yolcusu (The Traveler of the Domaniç Mountains), shows a special interest in geography apart from professional reasons, and includes Anatolian geography in her novels, poems and newspaper articles, which she wrote with a national romantic sense. In her socialist realist works, which clearly bear the effects of the Anatolianism movement, she deals with different subjects from the First World War to the National Struggle, from national awareness to the nationalization of Anatolia. Village life, which the Republican intellectuals mystified with a romantic optimism, who reproduced the arguments of the official discourse in his works, is handled realistically in the works of Şükûfe Nihal, who personally traveled to the farthest corners of Anatolia with the belief that travel provides the experience of discovering new places and increases patriotism and creativity. She tries to compare the pre-republican and post-Republican era with an objective approach in her work, Çölde Sabah Oluyor! (It's Morning in the Desert!, 1951). While handling the idea of village development with the adventures of Adnan Hocagil, an idealist and hardworking civil servant, she explores Anatolia, which was not known enough for centuries and remained a ‘terra incognita’ desert for Turkish intellectuals, within the framework of love of country and desire to live together.

Anahtar Kelimeler

Şükûfe Nihal Başar, Çölde Sabah Oluyor!, Bingöl, terra incognita, peasantry, Anatolianism

Kaynakça

• Aksakal, H. (2019). Türk politik kültüründe romantizm (2. Baskı). İletişim Yayınları.
• Argunşah, H. (2011). Bir cumhuriyet kadını: Şükûfe Nihal (2. Baskı). Timaş Yayınları.
• Ayda, A. (1984). Böyle idiler yaşarken… (y.y.)
• Aydın, S. (2006, 20 Aralık). Bir tilkinin ettiği: İsimler milli birliği nasıl bozar? Birikim Dergisi. https://birikimdergisi.com/guncel/1001/bir-tilkinin-ettigi-isimler-milli-birligi-nasil-bozar
• Banarlı, N. S. (2005). Edebiyat sohbetleri (3. Baskı). Kubbealtı Neşriyat.
• Baskın, B. (2008). “II. Meşrutiyet’te kadın eğitimine yönelik bir girişim: İnas darülfünunu. İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, (38) 89-123. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusiyasal/issue/598/6027
• Berlin, I. (2010). Romantikliğin kökleri. Yapı Kredi Yayınları.
• Birinci Türk tarihi kongresi-konferanslar, müzakere zabıtları (1932). Maarif Vekâleti.
• Bişirici, D. A. (2021). Hilmi Ziya Ülken’de Anadolu kavramı ve Anadoluculuk. Hilmi Ziya Ülken-Doğumun 120. yılında (s. 847-856) içinde. Özne Dergi-Çizgi Kitabevi.
• C.H.P. Halkevleri ve halkodaları, 1932-1942, TBMM’de sunulan rapor (y.t.y.). Alaeddin Kıral Basımevi.
• Campbell, J. (2019). Kahramanın sonsuz yolculuğu. İthaki Yayınları.
• Cantek, L. (2001). Köy manzaraları: Romantizm ve gerçekçiliğin düalizmleri. Toplum ve Bilim Dergisi, 88, 188-200.
• Çalışkan, V. (2016). Darülfünun’dan mezun ilk kadın coğrafyacı: Şükûfe Nihal (1897-1973). Türk Coğrafya Dergisi, 67, 61-66. https://dx.doi.org/10.17211/tcd.282015
• Çetin, B. (2020). Geç Osmanlı, erken cumhuriyet dönemi (1920-1940) Anadolucu coğrafya literatürü ve genel özellikleri. Türk Coğrafya Dergisi, (74), 61-74. DOI:10.17211/tcd.672908.
• Dilmen, İ. N. (1937). Güneş-dil teorisinin ana hatları. Üçüncü Türk Dil Kurultayı, Tezler Müzakere Zabıtları. Devlet Basımevi.
• Durgun, S. (2011). Memalik-i şahane’den vatan’a (1. Baskı). İletişim Yayınları.
• Goldin, I. ve Muggah, R. (2020). Terra incognita: 100 maps to survive the next 100 years. Penguin Books.
• Gülay, P. S. (2021). Hilmi Ziya Ülken, Anadoluculuğun kurucu metinleri ve zemin metinler. Hilmi Ziya Ülken-Doğumun 120. yılında (s. 835-845) içinde. Özne Dergi-Çizgi Kitabevi.
• Joyce, J. (2015). Sanatçının bir genç adam olarak portresi. İletişim Yayınları.
• Karaömerlioğlu, A. (2014). Orada bir köy var uzakta: Erken cumhuriyet döneminde köycü söylem. İletişim Yayınları.
• Karpat, K. H. (2019). Osmanlı’dan günümüze edebiyat ve toplum (4. Baskı). Timaş Yayınları.
• Löschburg, W. (1998). Seyahatin kültür tarihi. Dost Kitap.
• Nar, Ü. (2022). Şukufe Nihal’in İstanbul şiirleri. https://acikradyo.com.tr/podcast/234787
• Önen, N. ve Reyhan, C. (2011). Mülkten ülkeye-Türkiye’de taşra idaresinin dönüşümü (1839-1929). İletişim Yayınları.
• Özcan, A. (2021). “Ama eşkıyalık çağı kapandı!” Modern Türkiye’de son Kürt eşkıyalık çağı (1950-1970) (2. Baskı). İletişim Yayınları.
• Sağlam, M. H. (2014). Tartışmalı bir eser: Ahmet Mithat Efendi’nin Bahtiyarlık romanı üzerine bir tahlil çalışması. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 9/3, 1219- 1234.
• Su, M. K. (1943). Sızı. Lütfi Kitabevi.
• Şukûfe Nihal (1938). Yalnız Dönüyorum. Kenan Basımevi.
• Şukûfe Nihal (2011). Domaniç dağlarının yolcusu (11. Baskı). Timaş Yayınları.
• Şükufe Nihal (1948, 5 Ocak). Gezinin önemi. Kadın Gazetesi, 45.
• Şükûfe Nihal (1951). Çölde sabah oluyor! Saray Kitabevi.
• Topçu, N. (2016). Kültür ve medeniyet (10. Baskı). Dergâh Yayınları.
• Ülken, H. Z. (1998). İnsanî vatanseverlik. Ülken Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2008). Millet ve tarih şuuru. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2018). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ülken, H. Z. (2020). Anadolu hayali. Doğu Batı Yayınları.
• Vural, M. (2019). Hilmi Ziya Ülken. Diyanet İşleri Başkanlığı.