Şehirsel Toponimi: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Burdur Şehri Mahalle İsimleri Üzerinden Bir Değerlendirme

Yıl 2023, Sayı: Cumhuriyet Özel Sayısı, 202 - 214, 30.10.2023

Ahmet Emrah Siyavuş

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1348908

Cited By: 1

Öz

Tarihin eski çağlarından bu yana yaşadığı mekânı isimlendiren insanoğlu, bu işlemi yaparken dönemsel, kültürel, coğrafi unsurlar gibi birçok faktörü göz önünde bulundurmuştur. Bu çalışmada Anadolu’nun önemli şehirlerinden biri olan Burdur’un mahalleleri şehirsel toponimi kapsamında incelenmiştir. Bu bağlamda Burdur şehrini oluşturan mahallelerin XVI., XIX. ve Cumhuriyet dönemindeki adları tespit edilmiş ve bu isimlerin verilmesinde etkili olan unsurlar tarihi ve mekânsal ölçekte incelenmiştir. Çalışma yapılırken Burdur şehrine ait tarihi ve coğrafi literatürü ile 1/25.000 ölçekli topografik haritalardan faydalanılmış, sahaya ait gözlemler ve incelemeler yapılarak mahalle isimlerinin kaynağı hakkında bilgi edinilmiştir. Mahalle isimleri dini, etnik, şahıs, hidrolojik, topografik, sosyokültürel, sosyoekonomik, göç, Cumhuriyet, duygu ve düşünce ile askeri ve güvenlikle ilgili unsurlara göre kategorize edilmiştir. Burdur’da XVI. yüzyılda çoğunlukla mabetlerden kaynağını alan mahalle adları, XIX. yüzyılda şehirsel fonksiyonların gelişmesiyle şahıs isimleri ve sosyoekonomik faaliyetler doğrultusunda şekillenmiştir. Cumhuriyet döneminde ise yeni devletin inşası ve ideolojisi mahalle isimlerine damga vurmuş, mahalle isimlerinin önemli bir kısmı değişmiştir. Bunun yansıra şehrin tarihi çekirdeğinde yer alan bazı mahallelerin adlarını muhafaza ettiği tespit edilmiştir. Bu bakımdan mahalle adlarından yola çıkarak Burdur’un eski kent kimliğinin şehrin tarihi çekirdeğinde hala muhafaza edildiği, yeni gelişen sahalarda yer alan mahallelerde ise Cumhuriyet dönemi şahıs ve kavramsal isimlerinin olduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Burdur, şehirsel toponimi, mahalle adları

Urban Toponymy: An Evaluation of the Neighborhood Names of Burdur City from the Ottoman Empire to the Republic

Öz

Humankind, who has named the place where she has lived since ancient times, has considered many factors, such as periodic, cultural, and geographical elements while doing this process. In this study, the neighborhoods of Burdur, one of the important cities of Anatolia, were examined within the scope of urban toponymy. In this respect, the names of the neighborhoods that make up the city of Burdur in the 16th century, 19th century, and the Republican period were determined, and the factors that effectively gave these names were examined on a historical and spatial scale. While conducting the study, the historical and geographical literature of the city of Burdur and topographic maps with a scale of 1/25.000 were used, and information about the source of the neighborhood names was obtained by making observations and examinations of the field. Neighborhood names are categorized according to religious, ethnic, personal, hydrological, topographic, socio-cultural, socioeconomic, immigration, Republic, feelings and thoughts, and military and security-related elements. Neighborhood names in Burdur, mostly from temples in the 16th century, were shaped by personal names and socio-economic activities in the 19th century with the development of urban functions. In the Republican period, the construction and ideology of the new state left its mark on the names of the neighborhoods, and an essential part of the names of the neighborhoods changed. In addition, it has been determined that some neighborhoods in the historical core of the city have preserved their names. In this respect, starting from the neighborhood names, it is seen that the old city identity of Burdur is still preserved in the historical core of the city, and there are personal and conceptual names from the Republican period in the neighborhoods located in the newly developed areas.

Anahtar Kelimeler

Burdur, urban toponymy, neighborhood names

Kaynakça

• Alagöz, C. A., (1984). Türkiye yer adları üzerine bazı düşünceler. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11- 13 Eylül 1984 Ankara), Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yayın No. 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17, s. 11-23, Ankara.
• Aliağaoğlu, A. & Uzun, A. (2011). Şehirsel toponimi (hodonimi): Türkiye için bir tipoloji denemesi. Coğrafi Bilimler Dergisi, 9(2), 123-134. 10.1501/Cogbil_0000000121.
• Aliağaoğlu, A. (2013). Şehirsel toponimi: Balıkesir ilinde mahalle adları, bir sınıflandırma denemesi. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(29), 45-62. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baunsobed/issue/50182/645973.
• Aliağaoğlu, A., & Uğur, A. (2018). Şehirsel toponimi: Erzurum'da cadde adları. Balikesir University Journal of Social Sciences Institute, 21(40), 1-26.
• Aliağaoğlu, A., & Yiğit, Y. (2013). Balıkesir'de şehirsel toponimi: cadde adları. Eastern Geographical Review, 18(30), 311-330. https://doi.org/10.17295/ataunidcd.31330
• Arıkan, Z. (1988). XV. ve XVI. yüzyıllarda Hamit sancağı. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No:52.
• Asımgil, B. (2018). İzmir’de kentsel kimlik bileşenlerinden cadde ve sokakların toponimisi ve milliyetçi, etnik izlerin sosyal yapı oluşumuna katkıları. Trakya Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 19(1), 21-36.
• Australian Government National Capital Authority (NCA) (2023). The siting and naming of Canberra. https://www.nca.gov.au/education/canberras-history/siting-and-naming-canberra#, 05.06.2023.
• Barlık, T. (2003). Burdur kentinin gelişimi demografik ve sosyoekonomik yapının gelişimi. Burdur Araştırmaları, 4(2), 45-47.
• Büke, H. (2020). Hamid sancağına ait 1501 tarihli mufassal tahrir defterine göre Gölhisar kazası yerleşme adları toponimisi. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(18), 233- 248.
• Çetin, B. (2007). Burdur kent coğrafyası (Tez No. 210533) [Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Egli, J. J. (1894). Der Volkergeist in den geographischen namen. Leipzig, 1894.
• Emiroğlu, M. (1984). Bolu yöresinde yer adları. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11- 13 Eylül 1984 Ankara), Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yayın No. 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 181-200.
• Encyclopedia Britannica (2023). Toponomy, https://www.britannica.com/science/toponymy, 05.07.2023.
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı şehrindeki mahallenin işlev ve nitelikleri üzerine. Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 4, 69- 78.
• Erinç, S. (1986). Ekzonimler konusunda bir araştırma: Ege Adalarının Türkçe adları. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 2(3), 21–25.
• Erinç, S., (1989). Güneydoğu Avrupa’da Türkçe ekzonimler. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, 6, 9-13.
• Gülensoy, T. (1995). Türkçe yer adları kılavuzu. TDK Yayınları.
• Gümüşçü, O. & Yiğit, İ. (2020). Toponimiye mührünü vuran Selçuklular: 1/200.000 Ölçekli Türkiye topografya haritalarındaki han ve kervansaray adlı/ekli yer ve yerleşme isimleri üzerinden bir değerlendirme. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA), 5, 97-109. https://doi.org/10.47702/sematr.2020.6.
• Gündüz Önal, A. ve Yalkın, A. O. (2023). Burdur ili merkez ilçesine bağlı köy adları üzerine bir değerlendirme. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 263-28.
• Güzel, Ç. (2018). Tarihi coğrafya yönüyle, 1841 tarihli nüfus defterine göre Burdur şehri ve çevresinin nüfusu (Tez No. 516288) [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Harita Genel Komutanlığı (1989). Türkiye topoğrafya haritası Isparta-M-24-c-1 Paftası (1/25.000). HGK.
• Hüseyin Nihal & Ahmet Naci. (1928). Anadolu’da Türklere ait yer isimleri. Türkiyat Mecmuası, II(246), 243-259.
• Karadeniz, V. (2018). Erzincan ilindeki idari yerleşmelerin toponimik açıdan sınıflandırılması. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(2), 181-197. https://dergipark.org.tr/tr/pub/erzisosbil/issue/41970/505783.
• Koca, N. & Yazıcı, H. (2011). Afyonkarahisar ilindeki idari yerleşmelerin toponimik sınıflandırılması. Türk Coğrafya Dergisi, 56, 1-10. https://dergipark.org.tr/tr/pub/tcd/issue/21225/227786.
• Köprülü, F. (1925). Oğuzların muhaceret yollarıyla iskân sahalarındaki bilumum coğrafî isimler ve bilhassa köy isimleri. Türkiyat Mecmuası, 1, 185-211.
• Lawrence D. Berg & Jani Vuolteenaho (2009). Critical toponymies: The contested politics of place naming (Re- materialising cultural geography). 1st Edition, Copright.
• Nişanyan, S. (2020). Türkiye yer adları sözlüğü-index anatolicus. Liberus Kitap.
• Orhan, F. (2021). A geographical overview of the toponymic features of village settlements in Artvin province. International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 43, 278-297.
• Ortaylı, İ. (2001). Osmanlı toplumunda aile. Pan Yayıncılık.
• Özata, M. (2009). İlk çağlardan Kurtuluş Savaşı’na Burdur tarihi. Umay Yayınları.
• Rose-Redwood, R., D. Alderman ve M. Azaryahu (2010). Geographies of toponymic inscription: new directions in critical place-name studies. Progress in Human Geography 34(4), 453–7
• Salwen, B. (1978). Güney New England ve Long Island Kızılderilileri: erken dönem. Kuzey Amerika Kızılderililerinin El Kitabı, (ed. William C. Sturtevant), 160–176. Washington DC: Smithsonian Enstitüsü.
• Sarı, C. (2007). Doğal ve kültürel coğrafya özellikleri açısından Beyşehir İlçesi’nde yerleşme adlarının sınıflandırılması. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 487-501.
• Süme, M. (2018). Türklerde yer adı verme geleneği ve Oğuz boylarının Bolu’daki izleri. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18(1), 263-291. https://doi.org/10.11616/asbed.v18i38800.459483.
• Sweetser, M. F. (1881). The White Mountains: A handbook for travellers. 4th edit.
• Şahin, İ (2009). Semadirek. TDV İslam Ansiklopedisi, TDV İslam Araştırmaları Merkezi.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). 51 Numaralı Mufassal Tahrir Defteri.
• Telli, B. (2018). Yer adları üzerine bir değerlendirme: Adıyaman ili Gölbaşı ilçesi örneği. Electronic Turkish Studies, 13(12), 507- 526. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13694.
• Trumbull, J. H. (1870). The composition in Indian geographical names, Illustrated from the Algonkin languages. Connecticut Hist. Soc. Coils., 2, 8-20.
• Tuncel, M. (2013). Burdur. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 426-429). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi.
• Tunçel, H. (2000). Türkiye'de ismi değiştirilen köyler. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 23- 34.
• Türkçe Sözlük (1998). TDK Yay., C. I.
• Yediyıldız, B. (1984). Türkiye’de yer adı verme usulleri. Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri (11- 13 Eylül 1984 Ankara), Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Dairesi Yayın No. 60, Seminer Kongre Bildirileri Dizisi: 17.
• Yiğit, İ. (2017a). Konya ve çevresinde Bizans`tan Türklere intikal eden yer ve yerleşme adları. (Ed. A. Aköz ve D. Yörük), Tablet Yayınevi, 187-203.
• Yiğit, İ. (2017b). XVI. Yüzyıl Türkiye’sinde ahi adlı yerleşmeler. Zeitschrift für die Welt der Türken, 9(3), 251-267.
• Yiğit, İ. (2021). Şehrin sokaklarında 'dün'ü aramak ya da Burdur şehrinde keşif yolculuğu. (Ed. Ş. Güngör ve F. Adıgüzel)Kent Araştırmaları, Literatürk Acdemia.
• Yiğit, İ. & Salan, M. (2013). XVI. Yüzyıl Çerkeş kazası köylerinin lokalizasyonu ve toponimik analizi. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(6), 959–973. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4887.