Türk İslam Mezar Geleneğinde Gevaş Mezarlığı

Yıl 2023, Sayı: 62, 53 - 73, 31.12.2023

Ercan Çalış

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1310927

Öz

Tarih boyunca Doğu Anadolu’nun önde gelen merkezlerinden biri olan Van ve dolayısıyla Gevaş, Türk İslam dönemine ait tarihi dokusuyla dikkati üzerine çekmektedir. Özellikle de Gevaş ilçesinin önemli simgelerden biri olan ve içinde Halime Hatun Kümbeti’nin de olduğu Gevaş İslam Mezarlığı, şahide ve sandukaları ile Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığından sonra Anadolu’nun en büyük İslam mezarlığıdır. Türk ve Anadolu İslam tarihi ile sanatı açısından büyük bir öneme sahip olan bu mezarlıkta bulunan şahide ve sandukaların tüm yönleriyle gün yüzüne çıkarılması büyük önem taşımaktadır. Alanda yapılan incelemelerde her biri ayrı bir tarihi değere sahip olan çok sayıda taşın kırıldığı, ayakta duranların eğrildiği ve kırılmaya yüz tuttuğu gözlemlenmiştir. Yabani otlar içinde kaybolan sanduka ve şahidelerin tekrar ayağa kaldırılmaları ve belgelendirilmeleri, Türk ve Dünya kültür tarihi açısından oldukça önemlidir. Bu çalışmada tarihi mezarlığın Türk mezar sanatı geleneği içinde konumu ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu itibarla mezarlıkta bulunan kabirlere dair pek çok özellik, örnekleme yöntemi ile seçilmiş 6 adet mezar üzerinden detaylı bir şekilde analiz edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Sanatı, Türk Mezar Geleneği, Gevaş, İslam Mezarlığı.

Gevas Cemetery In Turkısh Islamıc Grave Tradıtıon

Öz

Van and therefore Gevaş, one of the leading centers of Eastern Anatolia throughout history, attracts attention with its historical texture belonging to the Turkish Islamic period. Gevaş Islamic Cemetery, which is one of the important symbols of Gevaş district and which also includes the Halime Hatun Vault, is the largest Islamic cemetery in Anatolia after the Ahlat Seljuk Square Cemetery with its witness and coffins. It is of great importance that the witnesses and sarcophagi found in this cemetery, which has a great importance in terms of Turkish and Anatolian Islamic history and art, are brought to light with all their aspects. During the examinations made in the area, it was observed that a large number of stones, each of which has a separate historical value, were broken, and the standing ones were bent and tended to break. It is very important for Turkish and World cultural history to resurrect and document the sarcophagi and witnesses lost in the weeds. In this study, the position of the historical cemetery in the tradition of Turkish burial art will be tried to be revealed. In this respect, many features of the graves in the cemetery have been tried to be analyzed in detail on 6 graves selected by sampling method.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Art, Turkish Burial Tradition, Gevaş, Islamic Cemetery.

Kaynakça

• Ayaz Başak, M. (2008). Gevaş mezar taşları [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Üniversitesi.
• Baş, G. (2012). Mardin’de Türk dönemine ait bilinmeyen bir mezar ve mezar taşları. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 61 (Bahar), 31-46.
• Başak O. (2009). Gevaş Kümbet Mezarlığı’nda bulunan mezar taşlarındaki bezemelerden örnekler [Sözlü sunum]. V. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu. Van-Türkiye.
• Başak O. (2020). Kümbet mezarlığı ve içerdiği kültür varlıkları, E. Çalış, R.Yelen (Ed.), Sanat ve Kültür Tarihi Araştırmaları. (252-293). Hiper Yayın.
• Başak O. (2018). Halime Hatun Kümbeti ışığında tarihi eser restorasyonlarında yapılan bazı hatalar ve nedenlerine dair bir gözlem. Social Science Development Journal, SSDjournal, 3(9), 137-145.
• Çalış E. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı’nda bulunan Babacan bin Toman imzalı bir mezar taşı. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 177-192.
• Karahan, R. Tekin, R., Kulaz, M., Reisoğlu, S., İgit, İ., Oral, M. ve Alp, A. (2019). Ahlat Selçuklu Meydan Mezarlığı ve mezar taşları: Uzun Dijital Baskı Merkezi.
• Karahan, R. Kulaz, M., (2021). Ahlat Meydan Mezarlığı’nda bulunan bir grup mezar taşının liken temizliği ve epigrafik çözümlemeleri üzerine bir değerlendirme, Van İnsani ve Sosyal Bilimler Dergisi, c. 1, 1-25.
• Karamağaralı, B. (1992). Ahlat mezar taşları. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kındığılı, M. L. (2019). Kemah mezar anıtları. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23 (Özel Sayı) , 2169-2192.
• Kulaz, M., Daniş, D. (2022). Ahlat’ta kazı ve restorasyon çalışmaları, M. Kulaz, E. Çalış (Ed.) Recai Karahan Armağanı. Berikan Yayınevi.
• Top, M. (2006). Hakkari Beylerinden kalma mimari ve sanat eserleri üzerine bir değerlendirme. II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, Ankara-Türkiye.
• Tekin, R. (2018). Türk tarihinde Ahlat. Ankara.
• Tüfekçioğlu. A. (2013). Siirt mezar taşlarında imzası bulunan sanatkârlar. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(25), 550-564.
• Tüfekçioğlu, A. ve Gündoğdu, O. (2016). Üsküdar-Ahmediye Külliyesi haziresi meyve tasvirli mezar taşları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 36, 173-191.
• Yelen, R. ve Bekmez, A. (2020). Van Mollakâsım Köyü’nde bulunan İslami Dönem mezar taşları. TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi, 22, 93-110.