Oyun Olgusu Bağlamında Modern Sanatta Yaratım Unsuru Olarak Rastlantı

Yıl 2024, Sayı: 63, 101 - 118, 28.03.2024

Serap Yıldız İlden

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1375188

Öz

İnsanoğlunun günlük yaşamında sıkça karşılaştığı ve dile getirdiği rastlantı sözcüğü; planlı olmayan, tesadüfi ve anlık durum, olgu ve olayların tanımında kullanılan bir kavramdır. Günlük hayatın hemen her alanında karşılaşılan bu durum (rastlantı) sanat alanında da kendine yer bulmuş özellikle de 19. yüzyılın sonu, 20. yüzyılın başından itibaren modern sanat akımlarında yaratım eylemi olarak sanatçılar tarafından kullanılmıştır. Çizgi, leke gibi unsurların yanı sıra günlük yaşamda karşılarına çıkan her türlü organik ya da inorganik nesneyi biçim kaygısı güderek ve gütmeyerek bir araya getiren sanatçılar bunlardan kolaj, asamblaj gibi kesme, yapıştırma resimler veya helkelsi formlara dönüştürme çalışmaları yapılmıştır. Diğer taraftan boyaların yüzeylere damlatılması, akıtılması ya da sıçratılmasıyla oluşturulan lekesel izler bilinçli oluşturulmuş biçimsel form aranmaksızın, sanatsal yaratı dünyasına dâhil edilmiştir. Farklı malzemeler kullanılarak sanat eseri yaratma edimi süreç olarak tesadüfi bir şekilde ancak eylem olarak bir oyunu andırması, modern dönemin sanat yaratımına katkı sağlamış, ardından gelen çağdaş sanat süreci ile de önemli etkileşimlere girmiştir. Zira çeşitli yöntemlerin uygulanması sonucu ortaya çıkan özgün eserler, bir noktada rastlantı sonucu ulaşılan görsel, lekesel veya biçimsel sonuçlar oyunun sanata dönüşmesini sağlamıştır. Rastlantısallığı yöneterek (bilinçli) veya içgüdüsel (bilinçsiz), kullanarak yapıtlarına yön veren özgür, coşkulu, an’a odaklı sanatçı, tuvaline lekelerle; sıçratmalarla, rastgele kağıtlar, kartonlar keserek kolajlarla, bedeniyle, iç veya dış mekanlarda oluşturmuş olduğu kurgular/düzenlemelerle ya da hazır nesnelerle doğaçlama şekilde uygulamalar ortaya koymaktadır. Böylelikle sanatçı yapıt üretim sürecinde artık oyun oynamaktadır ve değişen sanat anlayışıyla da birlikte sanat, izleyici merkezli hal alırken sanatçı-izleyici arasında, oyun alanında gerçekleşen bir ‘oyun arkadaşlığı’ meydana gelmektedir. Makalede modernizm sonrası gelişen sanat akımları kapsamında oyunun sanatsal eylemdeki yansımaları olgusu literatür tarama yöntemi ve görsel araştırma yöntemi dahilinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Oyun, Rastlantı, Hazır-Nesne, Doğaçlama, Sanat

Coincidence as an Element of Creation ın Modern Art in the Context of the Phenomenon of Game

Öz

The word coincidence, which is frequently encountered and expressed by human beings in their daily lives, is a concept used in the definition of unplanned, accidental and instantaneous situations, facts and events. This situation (coincidentally), which is encountered in almost every area of daily life, has also found its place in the field of art, especially in the 19th century. the end of the century, 20. since the beginning of the century, it has been used by artists as an act of creation in modern art movements. In addition to elements such as lines and stains, artists who bring together all kinds of organic or inorganic objects that they encounter in everyday life by worrying about form and not worrying about form, Deconstructing them into cut, paste pictures or helkelsi forms such as collage, assemblage have been working on converting them into helkelsi forms. On the other hand, the stain marks created by dripping, pouring or splashing paints on surfaces have been included in the world of artistic creation without looking for a consciously created formal form. The act of creating a work of art using different materials in an accidental way as a process, but resembling a game as an action, contributed to the art creation of the modern period and entered into important interactions with the contemporary art process that followed. Because the original works that emerged as a result of the application of various methods, visual, blemish or formal results that were achieved by chance at some point made the game turn into art. A free, enthusiastic, moment-oriented artist who directs his works by managing randomness (consciously) or instinctively (unconsciously), using spots on his canvas; he reveals applications by cutting random papers, cartons with splashes, collages, his body, fictions/arrangements he has created indoors or outdoors, or improvised with ready-made objects. Thus, the artist is now playing games in the production process of the work, and with the changing understanding of art, art becomes audience-centered, while a ‘game friendship’ occurs between the artist and the audience, which takes place on the playground. In the article, the phenomenon of reflections of play in artistic action within the scope of art movements developing after modernism is examined within the scope of literature scanning method and visual research method.

Anahtar Kelimeler

Game, Coincidence, Ready-Made Object, Improvisation, Art

Kaynakça

• Aksoylar, E. (2017). 20.Yüzyıldan günümüze plastik sanatlarda rastlantısallık, [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi], Yaşar Üniversitesi.
• Altuğ, T. (2007). Kant estetiği. Payel Yayınları.
• And, M. (2012). Oyun ve bügü (3. Baskı). Yapı Kredi Yayınları.
• Antmen, A. (2008). 20. Yüzyıl batı sanatında akımlar (2. Baskı). Sel Yayıncılık.
• Ataç, O. (2021). On iki öfkeli sanatçıyla Dadaizm. Genç Destek Yayınları.
• Atalay, M. C., & Kanat, S. (2017). Görsel sanatlarda rastlantı ve yaratıma etkisi. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 6 (39), s.3475-3500, DOI: 10.7816/idil-06-39-26
• Bozoğlu, B., & Fidan, M. (2019). Mekanize sanatçı: Bir birinci dünya savaşı gazisi olarak Dadacı, Sanat-Tasarım Dergisi, (10), 7-15.
• Bürger, P. (2019). Avangard kuramı. (Çev. Erol Özbek & Şeyda Öztürk), İletişim Yayınları.
• Eroğlu, Ö. (2014). Dada. Tekhne Yayınları.
• Fluxus Temsilcileri (2021). Erişim adresi: https://sanatakimlari.com/fluxus-temsilcileri
• Gökduman, D. (2018). Resim Sanatında 1940-1960 Yılları Arasında Soyut Dışavurumcu Akımlar, Journal Of Awareness, 3 (Özel), 235-256.
• Güçlü, A.,& Uzun, E., & Uzun, S., & Yolsal, Ü.H. (2003). Felsefe Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları.
• Hançerlioğlu, O. (1996). Felsefe Sözlüğü, 10.Basım, Remzi Kitabevi.
• Hegel, G.W.F. (1994). Estetik, (Çev: Hünler, H. Ve Altuğ, T.) Cilt 1. Payel Yayınları.
• Huizinga, J. (2010). Homo Ludens, (Çev.: Kılıçbay, M.A.)., 6. Basım, Ayrıntı Yayınları.
• Kalfa, Z. (2019). Amerika’da son bohem: Jackson Pollock, Aydın Sanat Dergisi, 5 [10], s.115-133.
• Kınay Gör, T. (2019). Baskı resmin çocuksu şairi: Joan Miro, İdil Sanat ve Dil Dergisi. (56) s. 433-442. doi: 10.7816/idil-08-56-01
• Kıran, H. (2013). Puantiyeli sonsuzluğun obsesif sanatçısı: “Yayoi Kusama”. Sanat ve Tasarım Dergisi, 4 (4), 117- 126.
• Kuspit, D. (2006). Sanatın Sonu. (Çev. Yasemin Tezgiden). Metis Yayınları.
• Milliyet, (15 Şubat 2012). Yer çekimine karşı Philippe Halsman, Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/pembenar/yer-cekimine-karsi-philippe-halsman-1503429
• Monro, A. (Güz: 2012). “Say Hyouka no Keiki to Nata Tenrankai”. Bijutsu Techo, 64(965).
• Özgür, G.M. (2019.). Belleğin Azmi, https://gulsahmeralozgur.dr.tr/salvador-dali-ile-bellegin-azmine-bir- bakis/)
• SALT (t.y.). Sol LeWitt, erişim adresi: https://saltonline.org/tr/335/sol-lewitt
• Schiller, F. (1795). İnsanın estetik eğitimi üzerine. (Çev: Gürsel Aytaç), 2020, (1. Baskı). Ayrıntı Basımevi.
• Suits, B. (2012). Çekirge oyun, yaşam ve ütopya, (2. Basım). Ayrıntı Yayınları.
• Şahindoğan, B. (Nisan, 2017). Doğaya Yerleştirilen Sanat: Enstalasyon. Erişim adresi: https://www.evrensel.net/haber/315245/dogaya-yerlestirilen-sanat-enstalasyon
• TDK (1932). Rastlantı. Erişim adresi: https://sozluk.gov.tr/
• Tunç. G. (Nisan 2021). Avangart kuramı, Marcel Duchamp ve Serkan Işın’ın “Dünyanın en güzel dört dizesi” adlı şiiri, Söylem Filoloji Dergisi 6(1), 9-18.
• Uğur, E. (2018). Op-art (optik sanat) akımının görsel algı ve grafik tasarım kavramları açısından tanımlanması, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. SBD. (17), 231-258.
• Yıldız İlden S. ve İlden S. (2016). Doğu düşün dünyasının sanatsal yaratı sürecinde kendiliğindenlik, V. International Turkic Art, History and Folklore Congress / Art Activities, 12-16 April, Komrat/Moldova, 517-524.
• Dennis ve Erik Oppenheim, “Two Stage Transfer Drawing”. Erişim adresi: https://www.wikiart.org/en/dennis- oppenheim/two-stage-transfer-drawing-1971
• Hans Hartung, “L10”. Erişim adresi: https://www.tate.org.uk/art/artworks/hartung-l10-p77141
• Jackson Pollock, Dripping (damlatma) yöntemini uygularken. Erişim adresi: https://www.ke- 99.top/ProductDetail.aspx?iid=115350595&pr=36.96
• Jean Arp, Rectangles Arranged According to the Laws of Chance, Erişim adresi: https://artofcollage.wordpress.com/2012/07/05/embellish-an-image-play-with-collage/
• Joan Miro, “Mahkum Bir Adamın Umudu”, https://oggito.com/icerikler/miro-nun-10-unlu-eseri/64902
• Joan Miro, “Trubadur” (Şair), Erişim adresi: https://onedio.com/haber/ne-var-bunu-ben-de-yaparim- diyenler-icin-12-maddede-joan-miro-386081
• Marcel Duchamp, “16 Mil İp”, Erişim adresi: https://www.e-skop.com/skopdergi/duchampin-labirenti-first- papers-of-surrealism-1942/1939
• Marcel Duchamp, Bisiklet Tekerleği, Erişim adresi: https://www.hisse.net/topluluk/showthread.php?t= 463&page=329
• Nam June Paik, “Li Tai Po”, Erişim adresi: https://www.artnews.com/art-in-america/features/nam-june-paik- 57043/
• Nam June Paik, “Richard Nixon'ın Dönen Yüzü”, Erişim adresi: https://harvardartmuseums. org/article/art-on- television
• Pablo Picasso, “Bottle of Vieux Marc, Glass, Guitar and Newspaper: Erişim adresi: https://www.tate.org.uk/art/artworks/picasso-bottle-of-vieux-marc-glass-guitar-and-newspaper- t00414#:~:text=Bottle%20of%20Vieux%20Marc%2C%20Glass%2C%20Guitar %20and%20 Newspaper%20is%20a,lower%20right%20of%20the%20composition.
• Philippe Echaroux, “The Blood Forest”, Erişim adresi: https://www.evrensel.net/haber/315245 /dogaya- yerlestirilen-sanat-enstalasyon
• Philippe Halsman, “Dali Atomicus”, Erişim adresi: https://www.milliyet.com.tr/pembenar/yer-cekimine-karsi- philippe-halsman-1503429
• Pieter Bruegel -Children's Games, Erişim adresi: https://www.researchgate.net/figure/Pieter-Bruegel-painting- Childrens-games-1560_fig1_297766474
• Salvador Dali, ‘’Belleğin Azmi (Eriyen Saatler)’’, Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/ wiki/Belle%C4%9Fin_Azmi
• Sol LeWitt, “Duvar Resmi No.256” Erişim adresi:,https://nl.pinterest.com/pin/564216659559966404/
• Tim Noble and Sue Webster, “Dirty White Trash (With Gulls)”, Erişim adresi: http://www.timnobleandsuewebster.com/dirty_white_trash_1998.html
• Victor Vasarely, Op Art uygulayımı, Sign Sculpture, Erişim adresi: https://tr.wikipedia.org/wiki/ Victor_Vasarely
• Yayoi Kusama, “Sonsuzluk Odası”, Erişim adresi: https://karisikcerez.wordpress.com/2014/05/11/ sonsuzluk- odasi/
• Yves Klein, “Antropometri”, Erişim adresi: https://www.centrepompidou.fr/es/ressources/oeuvre/ cKagoa