Harezmşah-Moğol İlişkilerinin Bozulması ve Sonrasında Harezmşahların Moğol Saldırılarına Karşı Gösterdiği Önemli Bir Direniş: Hocend Savunması ve Timur Melik

Yıl 2024, Sayı: 63, 161 - 172, 28.03.2024

Mustafa Köksal

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1409908

Öz

Moğol İstilası Türk ve İslâm coğrafyasında etkisi yüzyıllar süren ve tarihin hafızasında bugün bile canlılığını koruyan büyük bir yıkımdır. Sultan Alâeddin Muhammed’in yanlış savaş stratejilerine rağmen Harezmşahlar Devleti’nin uhdesinde bulunan şehirlerin tamamına yakının Moğolların saldırılarına karşı topyekün bir mücadele sergilemeleri takdire şayandır. İşte bu direniş örneklerinden biri de şüphesiz Seyhun Nehri kıyısında bulunan Hocend şehrinin savunmasıdır. Şehrin emiri Timur Melik’in az sayıda askeri ile yaptığı savunma ve son ana kadar verdiği mücadeleyle çok kısa süreliğine de olsa Moğolları durdurmuştur. Fakat bu durumTürk ve İslâm coğrafyasında meydana gelen ağır tahribatı engellemeye yetmedi. Timur Melik’in gösterdiği kahramanlık ve Hocend şehrini müdafaa etmesi Harezmşahlar Devleti’nin sınırları içerisinde yer alan şehirlerin Moğollara kolay kolay teslim olmadıklarının da açık bir delilidir. Çalışmamızda bu direnişin detayları ve Timur Melik’in hayatı hakkında kaynaklarda yer alan bilgiler ışığında değerlendirmeler yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Timur Melik, Hocend, Harezmşahlar, Moğollar

Deterioration of Khwarezmshah-Mongol Relations and a Significant Resistance Shown by Khwarezmshahs Against Mongol Attacks: Hocend Defense and Timur Melik

Öz

Abstract
The Mongol Invasion was a great destruction in the Turkish and Islamic geography, whose impact lasted for centuries and remains alive in the memory of history even today. It is admirable that, despite the wrong war strategies of Sultan Alaeddin Muhammad, almost all of the cities under the control of the Khwarazmian State put up an all-out fight against the attacks of the Mongols. One of these examples of resistance is undoubtedly the defense of the city of Hocend, located on the banks of the Seyhun River. Although Timur Melik, the emir of the city, stopped the Mongols for a very short time with his defense with a small number of soldiers and his fight until the last moment, it was not enough to prevent the heavy destruction that occurred in the Turkish and Islamic geography. The heroism shown by Timur Melik and his defense of the city of Hocend is a clear evidence that the cities within the borders of the Khwarezmshah State did not surrender to the Mongols easily. In our study, evaluations will be made in the light of the details of this resistance and the information in the sources about Timur Melik’s life.

Anahtar Kelimeler

Timur Melik, Khocend, Mongols, Khwarezmshahs

Kaynakça

• Abu’l-Ferec, G. (Bar Habrebus). (1999). Abû’l-Farac tarihi II (Ö. R. Doğrul, Çev.). TTK Yayınları.
• Alican, M. (2017). Tarihin karayazısı Moğollar. Timaş Yayınları.
• Barthold, V. V. (2017). Orta Asya Türk Tarihi. Divan Kitap.
• Barthold, V. V. (2017). Moğol istilasına kadar Türkistan (H. D. Yıldız, Haz.). Kronik Kitap.
• Barthold, V. V. (2018). Türkistan halklarının tarihi (G. Aynakulova, Çev.). Astana Yayınları.
• Bünyatov, Z. (2003). Harezmşahlığı ve Enuştekinler devleti (T. Rızayev, Çev.). Derin Yayınları.
• Ebu’l- Kâsım b. Ahmed Ceyhanî. (1368). Eşkâl-i âlem (Ali b. Abdulselam Kâtib, Tash.).
• Cüveynî (2013). Tarih-i Cihanguşâ. (M. Öztürk, Çev.). TTK Yayınları.
• Cüzcânî (2015). Tabakât-ı Nâsırî (Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Harezmşahlar) (E. Göksu, Çev.). TTK Yayınları.
• Demiralp, M. (1997). Hârezmşâhlar Devleti’nde Alâaddin Muhammed’in annesi Terken Hatun [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.
• D’hosson, A. C. M. (2014). Moğol tarihi. (E. Kalan, Çev.). IQ Yayınları.
• Doygun, M. (2021). Hocend müdafası ve bir direniş örneği Timur Melik. Tarih Araştırmaları Dergisi, 40(70) 170-182.
• Erdoğan, C. (2020). Harezmşahlar. Selenge Yayınları.
• Ebulgazi Bahadır Han (2020). Şecer-i Türk (Türk’ün Soykütüğü) (N. Demir, Haz.). Altınordu Yayınları.
• Ebû’l-Fidâ (2017) Ebû’l-Fidâ coğrafyası (Takvimü’l-Büldan) (R. Şeşen, Çev.). Yeditepe Yayınları.
• Reşîdüddin Fazlullah (1389). Camiü’t-tevârih (tarih-i selatin-i Harezm). Merkez-i Pejuheşî Miras- Mektup.
• Grousset, R. (2014). Cihan fatihi Cengiz Han (İ. Tanju. Çev.). Ötüken Neşriyât.
• Hândmîr (1342). Habîbü’s- siyer fî efradü’l-beşer III (M. D. Siyâkî, Tash.). Kitap Furûşî Hayyam.
• Hudûdü’l-âlem mine’l- meşrik ile’l magrib (2018). (A. Duman & M. Ağarı, Çev.). Ayışığı Kitapları.
• İbnü’l-Esîr. (1991) el-Kâmil fi’t tarih XII (A. Ağırakça & A. Özaydın, Çev.). Bahar Yayınları.
• İbnü’l İbrî Ebu’l-Ferec (2011). Tarîhu muhtasari’d-düvel. (Ş. Yaltkaya, Çev.). TTK Yayınları.
• İbn Havkal (2017). 10. Asırda İslâm coğrafyası. (R. Şeşen, Çev.). Yeditepe Yayınları.
• İstahrî. (2015). Ülkelerin yolları (Mesalikü’l-memalik). (M. Ağarı, Çev.). Ayışığı Kitapları.
• Kafesoğlu, İ. (1984). Harezmşahlar devleti Tarihi. TTK Yayınları.
• Kurtuluş, R. (1998). Hucend. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt. XVIII, ss. 272-273). TDV Yayınları.
• Lamb, H. (2016). Dünyanın kâbusu Cengiz Han. (S. Kaya, Çev.). Yurt Yayınları.
• Mîrhând (1339). Ravzatu’s-Safâ fî siretü’l- enbiyâ ve’l mülûk ve’l hulefâ IV-V. Kitapfurûşî Hayyam.
• Moğolların gizli tarihi (2016). (A. Temir, Çev.). TTK Yayınları.
• Hamdullah Müstevfî (1328). Târih-i güzide. Kitab-ı Dünya.
• Hamdullah Müstevfî (2018). Târih-i güzide. (M. Öztürk, Çev.). TTK Yayınları.
• Nesevî (1934). Celaleddin Harezmşah (N. A. Yazıksız, Çev.). MEB Yayınları. Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu tarihi (A. Kazangil & A. Bereket, Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Şebânkâreî (1376). Mecmau’l- ensâb (M. H. Muhaddis, Tash.). İntişârât-ı Emir Kebir.
• Şebânkâreî (2021). Mecmau’l-ensâb (F. Unan, Çev.). TTK Yayınları.
• Taneri, A. (2019). Harezmşahlar. Bilge Kültür Sanat Yayınları.