Türkiye'deki El Halısı Tamirciliği Mesleğine Dair Tarihsel Vaka Çalışması

Yıl 2024, Sayı: 64, 86 - 101, 30.06.2024

Tuba Ayhan , Naime Didem Öz

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1433440

Öz

Bu araştırmanın amacı, geleneksel, kültürel, sanatsal değeri olan ve kaybolmaya yüz tutmuş el halısı tamirciliği mesleğinin tarihsel süreçteki izlerinin tespit edilmesidir. Amaç doğrultusunda çalışmada, tarihsel vaka incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Tekli durum çalışmalarından olan tarihsel vaka incelemesi yöntemiyle mesleğin günümüzdeki durumu ile geçmişteki durumunun nasıl olduğuna dair soruların cevapları aranmıştır. Verilerin elde edilmesinde araştırmanın doğası gereği doküman incelemesi yapılmıştır. Söz konusu meslek ve mesleğin faaliyetlerini içeren basılı yayınlar ile erişime açık e-arşiv belgeleri araştırmanın veri kaynaklarını oluşturmaktadır. Araştırmanın veri kaynakları ile elektronik ortamda tarama yapmak için kullanılan anahtar kelimeler bu araştırmanın sınırlılıklarını oluşturmaktadır. Doküman incelemesi ile Türkiye’deki el halısı tamirciliği veya mesleğin faaliyetlerini içeren 2 adet kitap, 1 adet kitap bölümü, 2 adet makale, 3 adet bildiri, 1 adet sanatta yeterlik tezi, 3 adet yüksek lisans tezi, 20 adet Osmanlı arşiv belgesi, 3 adet gazete haberi, 3 adet fotoğraf, 2 adet stereografi ve 1 adet kartpostala ulaşılmıştır. Ulaşılan belgeler betimsel analiz tekniği ile değerlendirilerek tablolar halinde kronolojik olarak sunulmuştur. Sonuç olarak Türkiye’deki el halısı tamirciliği mesleğinin günümüzdeki durumu ile günümüzden 1686 yılına kadar tarihsel süreç içerisindeki izlerine dair önemli bulgular elde edilmiştir. Bu bulgular, söz konusu mesleğin tarihçesinin yanı sıra ait olduğu dönem hakkında sosyal ve kültürel açıdan bilgiler de sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

El halısı tamirciliği, tarihsel vaka çalışması, doküman incelemesi, halı tamiri, restorasyon

Etik Beyan

Araştırmacılar verilerin toplanmasında, analizinde ve raporlaştırılmasında her türlü etik ilke ve kurala özen gösterdiklerini beyan ederler.

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurum veya kuruluş tarafından destek alınmamıştır.

Proje Numarası

Tez no: 808845 (Bu çalışma, Doç. Naime Didem ÖZ danışmanlığında, 21.06.2023 tarihinde tamamladığımız “Türkiye’de El Halısı Tamirciliği Mesleği ve Meslek-Usta-Eser Bağlamında Atölye Önerisi” başlıklı sanatta yeterlik tezi esas alınarak hazırlanmıştır )

Handmade Carpet Repairing İn Türkiye: A Historical Case Study

Öz

This research aimed to uncover the traditional, cultural, and artistic significance of the endangered handmade carpet repairing profession within its historical context. Employing the historical case study method, the study delves into both the present state and past evolution of this profession. Data collection primarily relied on document analysis, encompassing printed publications, accessible e-archive materials, and historical records related to the profession. The study was bound by the limitations of its data sources and the chosen keywords for electronic literature searches. The document analysis revealed a comprehensive dataset comprising 2 books, 1 book chapter, 2 articles, 3 papers, 3 master's theses, 1 proficiency in art thesis, 20 Ottoman archive documents, 3 newspaper articles, 3 photographs, 2 stereographs, and 1 postcard. These documents underwent meticulous descriptive analysis and are presented chronologically in tabular form. In conclusion, the study yielded significant insights into the current state of the handmade carpet repairing profession in Türkiye and its historical journey, tracing back to as early as 1686. These findings not only enrich our understanding of the profession’s evolution but also provide valuable social and cultural context for the eras it has traversed.

Anahtar Kelimeler

Handmade carpet repair, historical case study, document analysis, carpet repair, restoration

Proje Numarası

Tez no: 808845 (Bu çalışma, Doç. Naime Didem ÖZ danışmanlığında, 21.06.2023 tarihinde tamamladığımız “Türkiye’de El Halısı Tamirciliği Mesleği ve Meslek-Usta-Eser Bağlamında Atölye Önerisi” başlıklı sanatta yeterlik tezi esas alınarak hazırlanmıştır )

Kaynakça

• Akan, M. (2013). Konya ilinde halı-kilim tamirciliğinin bugünkü durumu ve halı-kilim tamir ustaları [Bildiri sunumu]. Uluslararası Geleneksel El Sanatı Ustaları Sempozyumu Bildirileri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını. 31-46.
• Akşam Gazetesi. (1944 Mayıs 25). Bayan aranıyor. https://www.gastearsivi.com/gazete/aksam/1944-05-23/7
• Alantar, H. (2015). Halı ülkesi Türkiye/Turkey, land of rugs. İstanbul Halı İhracatçıları Birliği.
• Arıoğlu, İ. E. (2019). Geleneksel meslekler: halk kültürünün üretime taşınan yönü olarak zanaatlar ve zanaatkarlar. Akçağ.
• Ayhan, T. (2018). Aksaray Sultanhanı örneğinde halı ve düz dokumaların onarım, teknik ve uygulama örnekleri (Tez No. 511468) [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Ayhan, T. (2023). Türkiye’deki halı tamir atölyeleri ve meslek-usta-eser bağlamında atölye önerisi (Tez No. 808845) [Sanatta yeterlik tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Aytaç, A. (2012 Kasım 8-9). Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde dokuma tamiratı ve bakımı ile alakalı belgelere dair. I. Uluslararası Türk Sanatları Sempozyumu ve Sanat Çalıştayı, Konya, Türkiye.
• Bilgin, M. H. ve Demir, E. (2010). Türkiye el halıcılığı sektörü: eski halı tamir sektörü ve ihtisas gümrüğü uygulamaları. İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Creswell, J. W. (2023). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (3. Baskı). (M. Bütün ve S. B. Demir, Çev.). Siyasal Kitapevi. (2013).
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO), 221/16547.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Askeriye Fonu (C..AS..), 60/2819.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Askeriye Fonu (C..AS..), 334/13835.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Askeriye Fonu C..AS.., 866/37136.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Cevdet Evkaf Fonu (C..EV..), 6/268.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Levazım Kalemi (DH.EUM.LVZ.), 27/49.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 633/26.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1456/34.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 1890/5.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Muhasebe Kalemi (DH.EUM.MH..) 257/2.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Hatt-ı Mümayun Fonu (HAT), 542/26780.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Bulgaristan (İ..MTZ.04), 19/1220.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İrade Şura-yı Devlet (İ..ŞD..), 40/2106.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maarif Nezareti Tedrisat-ı İbtidaiyye Kalemi (MF.İBT.), 54/107.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maliye Nezareti Emlak-i Emriyye Müdiriyeti (ML.EEM.), 588/39.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maliye Nezareti Emlak-i Emriyye Müdiriyeti (ML.EEM.), 157/21.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Meclis-i Vala Fonu (MVL), 463/11.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Sadaret Fonu Amedi Kalemi Evrakı (A.}AMD.), 81/79.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Şura-yı Devlet (ŞD.), 172/62.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Zabtiye Fonu (ZB.) 404/12.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Türkiye Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (TDA), 540/44558/213880.
• Dutkewitch. (1912a). Underwood & Underwood glass steregraph collection. Smithsonian Institution Archives Center, National Museum of American History. https://sova.si.edu/search/ark:/65665/ep8eeb0d9021c804c1ca409bd903654b7f7
• Dutkewitch. (1912b). Underwood & Underwood glass steregraph collection. Smithsonian Institution Archives Center, National Museum of American History. https://www.si.edu/object/archives/components/sova-nmah- ac-0143-ref11678
• Gönül, M. (1965). Türk Halı ve Kilimlerinde Sembolik Kuş Şekilleri. Antropoloji, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bilimleri Araştırma Enstitüsü, 3, 199-272. https://doi.org/10.1501/antro_0000000068
• İŞKUR. (2023). Türk Meslekler Sözlüğü. https://esube.iskur.gov.tr/
• Karahan, R. (2000 Mayıs 17-18), El Sanatlarında Tamir Problemi ve Konya'da Kilim Tamirciliği [Bildiri sunumu]. III. Ulusal Türk El Dokumalarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyum Bildirileri, Konya, Türkiye.
• Kılıç-Karatay, S. (2018). Aksaray ili Sultanhanı’nda halıcılık ve halı restorasyonu (Tez No. 531650) [Doktora tezi, T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Kılıç-Karatay, S. (2020). Sultanhanı’nda halı ve kilim dokumalarda kullanılan onarım teknikleri ve işlem basamakları. Ulakbilge, 8 (46), 340-348.
• Koyuncu-Okca, A. ve Öz, N. D. (2019). Kaybolmaya yüz tutmuş kültürel miras: Karapınar tülü dokumaları, Sanat ve Tasarım Dergisi, (24), 281-299.
• Meriç, E. (2000). Türkiye Selçukluları’nda meslekler. Türk Tarih Kurumu.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel vaka (durum) çalışması. S. Turan (Ed). ve E. Karadağ (Çev.). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (3. Baskı, s.39-54) içinde. Nobel Akademik Yayıncılık. (Orijinal eserin yayın tarihi 2018, 3. baskı).
• Özkan, U. B. (2022). Eğitim bilimleri araştırmaları için doküman inceleme yöntemi. Pegem Akademi.
• Öztürk, B. (2022). Türkiye’de 2000 Sonrası El Halısı Üretimi ve Ticareti, Yedi: Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 28, 1- 10.
• Salt Araştırma. (2023 Eylül 5). Sabiha Rüştü Bozcalı Arşivi. https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/5816
• Sayın, C. (2020). Halı ve kilim onarım teknikleri (Tez No. 643416) [Yüksek lisans tezi, T.C. Süleyman Demirel Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Sönmez, V. ve Alacapınar, F. G. (2017). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Anı Yayıncılık.
• T.C. Gümrük ve Ticaret Bakanlığı. (2017). Esnaf ve sanatkârlar özelinde sektör analizleri projesi: deri giyim ve ayakkabı sektörü. Mega Basım Yayın San. ve Tic. A.Ş. https://ticaret.gov.tr/esnaf- sanatkarlar/projeler/tamamlanan-projeler/esnaf-ve-sanatkar-ozelinde-sektor-analizleri-projesi
• T.C. Ticaret Bakanlığı. (2019). Geleneksel, kültürel veya sanatsal değeri olan kaybolmaya yüz tutmuş meslek kolları. https://ticaret.gov.tr/esnaf-sanatkarlar/ornek-form-ve-dilekceler/geleneksel-kulturel-veya-sanatsal- degeri-olan-kaybolmaya-yuz-tutmus-meslek-kolla
• Ulus Gazetesi. (1937 Mayıs 28). Ankara defterdarlığından. https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1937-05- 28/11
• Ulus Gazetesi. (1948 Nisan 6). Meşhur halı tamircisi. https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1948-04-06/6
• Ünaldi, V. (2021). El halısı tamirciliği, Geleneksel Meslekler Ansiklopedisi (387-399) içinde. T.C. Ticaret Bakanlığı Esnaf, Sanatkârlar ve Kooperatifçilik Genel Müdürlüğü.
• Weber. H. (1960). Halı tamircisi. http://www.eskiistanbul.net/5746/hali-tamircisi-1960-harry-weber-fotografi
• Yağcı, A. Y. ve Hüyük, V. (2007). Geçmişten günümüze Sultanhanı. Yenigün Ofset Matbaa Tesisleri.
• Yıldırım, G. (2004). Aksaray ili Sultanhanı beldesinde el dokuması halı onarım işlerinin incelenmesi (Tez No. 150967) [Yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Tez Merkezi.
• Yüksel, H. (2003). Kaybolmakta olan meslekler: halı ve kilim tamiratçılığı, Erciyes Aylık Fikir ve Sanat Dergisi, 26(302), 14-15.