Geç Dönem Osmanlı Toplumunda Teknoloji ve Kullanımına Dair Bazı Gözlemler

Yıl 2024, Sayı: 65, 183 - 199, 30.09.2024

Emrah Yılmaz

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1488899

Öz

İnsanlık tarihi, 18. yüzyıla kadar binlerce yıldır süregelen ve daha çok mekanik özelliğiyle ön plana çıkan bir teknolojiyi kullanmış ve toplumsal yaşam da buna göre şekillenmiştir. Binlerce yıldır devam eden bu süreç, 19. yüzyılda başta ulaşım teknolojileri – demir yolları ve buharlı gemiler – olmak üzere önemli değişikliklere sahne olmuş ve bu yüzyıl günümüz modern teknolojisinin doğuşuna şahitlik etmiştir. Ulaşım alanında başlayan bu süreç daha sonra kimya ve elektrik alanlarındaki gelişmelerle ivme kazanarak devam etmiştir. Hızlı değişim ve dönüşümün yaşandığı 19. yüzyılda, Osmanlı toplumu bir teknoloji ithalatçısı olarak bu teknolojiyi yurt dışından ithal etmiştir. Yurt dışından ithal edilen teknolojinin ürün çeşitliliği ve hacmi yıllara ve toplumun ihtiyacına göre değişiklik göstermiştir. Araştırmamız bu noktada bir teknoloji ithalatçısı olan Osmanlı’nın ithal ettiği teknolojiyi nasıl ve ne şekilde kullandığını Anadolu coğrafyasının farklı mahalleri arasından örneklem seçimiyle göstermeye çalışacaktır. Bilindiği gibi erken tarihlerden itibaren ithal edilen teknolojilerin başında demir yolları ve buharlı gemiler gelmektedir, öncelikle bu ulaşım teknolojilerinin geç Osmanlı toplumunda nasıl kullanıldığı ve etkileri araştırılacak daha sonra tarımsal alandaki gelişmelere bağlı olarak orak, harman makinesi ve pulluk gibi tarımsal aletlerin kullanımı ve yayılışı üzerinde durulacaktır. Nihai olarak hane içi üretimde önemli bir etkisi olan ve 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görünür hale gelen dikiş makineleri üzerinde durulacaktır. Araştırmamız bu tür örnekler üzerinden geç dönem Osmanlı toplumunun teknolojiyi kullanımını araştırmaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Teknoloji, Geç Osmanlı Toplumu, Demir yolları, Dikiş Makinesi

Destekleyen Kurum

Destekleyen herhangi bir kurum yoktur.

Some Observations on the Technology and Use of Technology in Late Ottoman Society

Öz

Until the 18th century, human history used a technology that had been going on for thousands of years and was characterised by its mechanical features, and social life was shaped accordingly. This process, which has been going on for thousands of years, witnessed significant changes in the 19th century, especially in transport technologies - railways and steamships - and this century witnessed the birth of today's modern technology. This process, which started in the field of transport, continued to gain momentum with developments in the fields of chemistry and electricity. In the 19th century, a period of rapid change and transformation, Ottoman society, as a technology importer, imported this technology from abroad. The product range and volume of the technology imported from abroad varied according to the years and the needs of the society. At this point, our research will try to examine how and in what way the Ottoman Empire, as a technology importer, used the imported technology by selecting samples from different neighbourhoods of Anatolia. As it is known, railways and steamships are among the most important technologies imported from the early period. Firstly, the use and effects of these transport technologies in the late Ottoman society will be investigated, and then the use and spread of agricultural tools such as threshing machines and ploughs will be emphasised depending on the developments in the agricultural field. Then we will focus on sewing machines, which had a significant impact on household production and became visible in the second half of the 19th century. Our research will try to investigate the use of technology in the late Ottoman society through such examples.

Anahtar Kelimeler

Technology, Late Ottoman Society, Railways, Sewing Machine

Kaynakça

• BOA. BEO, 1742/130619. H. 24 Recep 1319; 1853/138927. H. 16 Safer 1320; 2070/155208. H. 20 Safer 1321; 2402/180166. H. 23 Cemaziyülahır 1322; 3043/228179. H. 16 Rebiyülevvel 1325; 3149/236127. H. 13 Şaban 1325.
• BOA. DH. MKT, 2084/100. H. 09 Zilhicce 1315; 2301/102. H. 06 Şevval 1317; 2519/103. 21 Rebiyülahir 1319.
• BOA. DVN. NMH, 8/21, H. 20 Safer 1273.
• BOA. HR. SFR. 4, 401/52, M. 04 Aralık 1881.
• BOA. HR. SFR. 3, 307/51, M. 20 Ekim 1885.
• BOA. İ. HR, 136/7040, H. 13 Safer 1273.
• BOA. İ MVL, 385/16828, H. 08 Rebiyülahir 1274.
• BOA. Y.A. RES, 62/53, H. 29 Cemaziyelahir 1310.
• BOA. Y. PRK. TNF, 5/73, H. 23 Şaban 1315.
• La Turquie, 10 Février 1866/25 Ramazan 1282, S. 9.
• La Turquie, 12 Février 1866/27 Ramazan 1282, S. 10.
• Revue Commerciale du Levant Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 31 Ocak 1903.
• Revue Commerciale du Levant Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 31 Ocak 1906.
• Revue Commerciale du Levant Bulletin Mensuel de la Chambre de Commerce Française de Constantinople, 31 Temmuz 1906.
• Ruzname-i Ceride-i Havadis, 23 Ramazan 1282/ 9 Şubat 1866, S. 341.
• İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat-İthalat İstatistiği. 1901. İzmir.
• İzmir Ticaret, Ziraat ve Sanayi Odası İhracat-İthalat İstatistiği. 1906. İzmir.
• Akyıldız, A. (2019). Osmanlıda Ulaşımın modernleşmesi. Timaş Yayınları.
• Arıcanlı, Tosun. (2012). 19. yüzyılda Anadolu’da mülkiyet, toprak ve emek. Çağlar Keyder, Faruk Tabak (Ed). Osmanlı’da toprak mülkiyeti ve ticari tarım ( 131 - 142) içinde. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Baskıcı, M. M. (2003). Osmanlı tarımında makineleşme: 1870 – 1914. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 58 (1), 29 – 53.
• Baskıcı, M. M. (2005). 1800 – 1914 yıllarında Anadolu’da iktisadi değişim. Turhan Kitabevi.
• Earle, E. M. (1924). Turkey, the great powers and the Bagdad railway. The Macmillan Company.
• Emiroğlu, K. (2017). Gündelik hayatımızın tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Fesch, P. (1999). Abdülhamid’in son günlerinde İstanbul. (E. Üyepazarcı, Çev.). Pera Yayıncılık.
• Feyzioğlu, Sezer H. (2019). Yakın çağ dünya tarihi. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Freyer, H. (2018). Sanayi çağı. (B. Akarsu, H. Batuhan, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Gavriyel, A. (H.1327). Anadolu Osmanlı demiryolu ve Bağdat demiryolu şirket-i Osmaniyesi idaresinin içyüzü. Mahmud Bey Matbaası.
• Güran, T. (1998). 19. yüzyıl Osmanlı tarımı üzerine araştırmalar. Eren Yayıncılık.
• Hobsbawn, E. J. (2017). Sermaye çağı 1848 – 1875. (M. S. Şener, Çev.). Dost Kitabevi.
• Issawi, C. (1980). The Economic history of Turkey 1800 – 1914. The University of Chicago Press.
• Jones, G. (2005). Multinationals and global capitalism (from the nineteenth to the twenty – first Century). Oxford University Press.
• Karkar, Y. N. (1972). Railway development in the Ottoman Empire 1856 – 1914. Vontage Press.
• Kılıçaslan, M. E. (2015). Avusturya Lloyd vapur şirketi’nin İstanbul’un yolcu ve eşya taşımacılığındaki yeri. C. Yılmaz (Ed.), Antik çağdan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi VI (s. 480 - 490) içinde. İSAM Yayınları.
• Kocabaşoğlu, U. (1989). Kendi belgeleriyle Anadolu’daki Amerika (19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Amerikan misyoner okulları). Arba Yayınları.
• Kolay, A. (2019). Anadolu’da işletmeye açılan ilk demir yolu, İzmir-Kasaba hattı ve uzantıları (1863-1897). TTK Yayınları.
• Kupferschmidt, U. M. (2004). The social history of the sewing machine in the Middle East. Die Welt des Islams, 44 (2), 195 – 213.
• Kurmuş, O. (2021). Emperyalizmin Türkiye’ye girişi (3. Baskı). Yordam Kitap.
• Kütükoğlu, M. S. (1995). Osmanlı buharlı gemi işletmeleri ve İzmir Körfezi Hamidiye Şirketi. E. İhsanoğlu, M. Kaçar (Ed.), Çağını yakalayan Osmanlı! Osmanlı Devleti’nde modern haberleşme ve ulaştırma teknikleri (s. 165 - 206) içinde. İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2006). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman nüfuzu ( 9. Baskı). Alkım Yayınevi.
• Özyüksel, M. (1988). Osmanlı – Alman ilişkilerinin gelişim sürecinde Anadolu ve Bağdat demiryolları. Arba Yayınları.
• Özyüksel, M. (2000). Hicaz demiryolu. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Quataert, D. (1985). 19. Yy’da Osmanlı İmparatorluğu’nda demiryolları. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi 6, (s. 1630 – 1635) içinde. İletişim Yayınları.
• Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım 1876 – 1908. (N. Özok Gündoğan & A. Z. Gündoğan, Çev.), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Uygun, S. (2015). Messageries Maritimes vapur şirketi’nin İstanbul’un yolcu ve eşya taşımacılığındaki yeri. C. Yılmaz (Ed.), Antik çağ’dan XXI. yüzyıla büyük İstanbul tarihi VI (s. 492 - 501) içinde. İSAM Yayınları.
• Vak’anüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi I. (1999). Haz. A. Hezarfen. Tarih Vakfı – Yapı Kredi Yayınları.
• Yılmaz, E. (2018). Anadolu demiryolları’nın Konya ekonomik ve sosyo – kültürel yapısına etkileri üzerine bir değerlendirme. A. Buluş, C. Arabacı, Ş. Özkan Nesimioğlu (Ed.), Yeni İpek Yolu Dergisi özel sayısı Konya kitabı XVI (Konya ticaret tarihi) (s. 19 - 36) içinde. KTO Karatay Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, E. (2024). İzmir Limanı’na demiryollarıyla taşınan emtianın nicel bir analizi ( 1901 – 1908). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 11 (29), 115 – 139.
• Commercial Reports Received at The Foreign Office from Her Majesty’s Consuls in 1865, Cumberbatch’ın 1864 İzmir Raporu, Londra, 1865.
• Commercial Reports Received at The Foreign Office from Her Majesty’s Consuls, During the Year 1868, Biliotti’nin 1868 Rodos Raporu, Londra, 1868.
• Reports from Her Majesty’s Consuls, on the Manufactures, Commerce of their Consular District içinde, Cumberbatch’ın 1871 İzmir Raporu, Londra, 1872.
• Reports by Her Majesty’s Consuls on British Trade Abroad. Part III. Londra, 1873.
• Reports from Her Majesty’s Consuls on the Manufactures, Commerce of their Consular District Part VI içinde, Cumberbatch’ın 1874 İzmir Raporu.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Years 1882 – 1885 on the Trade of Smyrna. Londra, 1886.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the years 1894 on the Trade of Smyrna, Londra, 1895.
• Report by Major Law on Railways in Asiatic Turkey. London: Harrison and Sons, 1896.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1901 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna, Londra, 1902.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Years 1902 – 03 on the Trade and Commerce of the Consular District of Smyrna, Londra, 1904.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1906 on the Trade of the Constantinople, Londra, 1907.
• Parliamentary Papers, Diplomatic and Consular Reports Turkey. Report for the Year 1909 on the Trade of Smyrna, Londra, 1910.
• U.S Bureau of Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries. During the Year 1899, Volume: I, Washington, 1900.
• U.S Bureau of Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries. During the Year 1901, Volume: I, Washington, 1902.
• U.S Bureau of Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1905, Washington, 1906.
• U.S Bureau of Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries During the Year 1908, Volume: II, Washington, 1909.
• U.S Bureau of Commerce. Commercial Relations of the United States with Foreign Countries Calender Year 1909, Washington, 1911.