Murder Cases, Female Offenders and the Amnesty Mechanism after the Tanzimat

Yıl 2024, Sayı: 65, 120 - 134, 30.09.2024

Melike Karabacak Yılmaz

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1515158

Öz

In the 19th century, one of the reforms carried out by the Ottoman Empire was in the field of criminal law. In 1840, 1851 and 1858, penal codes were drafted one after the other. Simultaneously with these laws, councils and regular courts were established to hear and adjudicate criminal cases. The fact that the murder cases, which are the subject of this study, are related to both personal and public law has brought about the functioning of the sharia and regular courts at the same time in these cases. The dualist structure of Ottoman criminal law came into play at this stage. The fact that these courts would hear the same cases according to their own procedural laws could lead to different outcomes from the two courts. This study analyzes the cases of women guilty of murder in the sharia and regular courts and examines the consequences of this dualistic structure. One of the problems of the study is whether gender creates an advantage or disadvantage in the punishment of women. The conditions under which the sentences of women sentenced to retribution or capital punishment were pardoned or commuted and what this dualistic structure meant for death row inmates are also among the issues discussed in this study. The main sources of the study are the documents obtained from the Ottoman Archives. In this context, it has been tried to analyze the issue by evaluating the legal literature of the period and current academic studies.

Anahtar Kelimeler

Ottoman law, female offenders, retaliation, death penalty, amnesty

Tanzimat Sonrasında Katl Davaları, Cinayet Suçlusu Kadınlar ve Af Mekanizması

Öz

19.yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gerçekleştirdiği ıslahatlardan biri ceza hukuku alanındadır. 1840, 1851 ve 1858 yıllarında birbiri ardına ceza kanunları hazırlanmıştır. Bu kanunlarla eş zamanlı kurulan meclisler ve nizamiye mahkemeleri ceza davalarının görülüp karara bağlanacağı organlar haline gelmiştir. Çalışmamızın konusunu oluşturan katl davalarının hem şahıs hem de kamu hukukuyla ilgili olması bu davalarda şer’î ve nizami mahkemelerin aynı zamanda işlev görmelerini beraberinde getirmiştir. Osmanlı ceza hukukunun düalist yapısı bu aşamada devreye girmiştir. Bu mahkemelerin aynı davaları kendi usul kanunlarına göre görmeleri iki mahkemeden farklı sonuçların çıkmasını beraberinde getirebiliyordu. Bu çalışmada cinayet suçlusu kadınların şer’î ve nizami mahkemelerde görülen davaları incelenerek, bahsi geçen düalist yapının ne gibi sonuçlar doğurduğu incelemeye alınmıştır. Kadınların cezalandırmasında toplumsal cinsiyetlerinin bir üstünlük ya da dezavantaj yaratıp yaratmadığı çalışmanın problemlerinden birisidir. Kısas ya da idam cezasına mahkûm edilen kadınların cezalarının hangi şartlarda affedildiği ya da hafifletildiği, bu düalist yapının idam mahkûmları için ne anlama geldiği de çalışmamız içerisinde konu edilen hususlardandır. Çalışmanın ana kaynağını Osmanlı Arşiv’inden temin edilen belgeler oluşturmaktadır. Bu kapsamda, dönemin hukuk literatürü ile güncel akademik çalışmalarının da değerlendirilmesi ile konunun analizi yapılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı hukuku, suçlu kadınlar, idam, kısas, af, katl davaları

Kaynakça

• Abadan, Y. (2012). Tanzimat Fermanı’nın tahlili. M.Seyitdanlıoğlu (ed.) Tanzimat değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (s.58-88) içinde. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Abdülhalik Midhat, (1325). Hukuk-i cezaiye. C.I, Ahmed Sâkî Bey Matbaası.
• Ahmet Lütfi. (1304). Mir’ât-ı adâlet. Matbaa-i Nişan Berberyan.
• Ahmet Ziya, (1338). Mufassal amelî ve nazarî kanun-i ceza ve teferruât-ı şerhi. Cihan Kitaphanesi.
• Akgündüz, A. (1986). Mukayeseli İslam ve Osmanlı hukuku külliyatı. Dicle Ünversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No.6.
• Akgündüz, S. N. (2010). Tanzimat dönemi Osmanlı ceza hukuku uygulaması, [Yayımlanmamış doktora tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Akyıldız, A. (2012). II. Abdülhamid’in yönetim anlayışı. C. Yılmaz (ed.) Sultan II. Abdülhamid ve dönemi. (s.61-74) içinde. Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Kültür Yayınları.
• Aksın, A. (2021). Sultan II. Abdülhamit dönemi ölüm cezalarının değerlendirilmesi (1876-1908). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31(2), 1029-1040.
• Aslan, T. (2009). II. Meşrutiyet dönemi genel af uygulamaları. Gazi Akademik Bakış, 3(5), 41-60.
• Atar, F. (1988). “Af”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. I, 395-396.
• Aykut, E. (2010). Osmanlı’da zehir satışının denetimi ve kocasını zehirleyen kadınlar. Toplumsal Tarih, (194), 58- 64.
• Aykut, E. (2016). Toxic murder, female poisoners, and the question of agency at the late Ottoman law courts, 1840-1908, Journal of Women’ History, 28(3), 114-137.
• Aykut, E. (2017). Judical reforms, sharia law, and the death penalty in the late Ottoman empire. Journal of the Ottoman and Turkish Studies Association, 4(1), 7-29.
• Aykut, E. (2021). İdam cezası karşıtı bir Osmanlı münevveri: Ahmet Mithat Efendi. T. Ural (der.) Günebakan düşlerimiz kamusallık, gündelik hayat ve tecrübe üzerine yazılar (s.115-141) içinde. İletişim Yayınları.
• Bingöl, S. (2004). Tanzimat döneminde Osmanlı’da yargı reformu (nizâmiye mahkemelerinin kuruluşu ve işleyişi 1840-1876). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları; No:1582 Edebiyat Fakültesi Yayınları; No:16.
• BOA, Bâb-ı Ali Evrak Odası Evrakı (BEO), 2275/170617; 2649/198646; 4149/311169; 1202/90089;1308/98094; 12352/176397; 573/42939; 4251/318816; 3893/291960; 2558/191808; 2509/188172.
• BOA, Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT), 349/18; 195/31.
• BOA, İrade Adliye ve Mezahib, (İ.AZN), 54/30; 61/32; 46/15; 11/2; 33/28; 55/50; 115/23; 97/3.
• BOA, İrade Divan-ı Ahkâm-ı Adliye (İ.DA.), 13/40; 12/465; 5/78.
• BOA, İrade Meclis-i Vâlâ (İ.MVL), 269/10322; 285; 108/2461; 387/16909; 556/24946; 113/2674; 211/6901; 471/21305; 576/25852; 428/18827; 458/20539; 462/20803; 574/25777; 555/24903; 227/7778.
• BOA, Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL), 58/1105; 1029/12; 224/88; 885/53; 943/17; 686/39; 615/24; 942/38.
• BOA, Sadaret Mektubi Kalemi Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT. MVL), 142/25; 132/65; 137/14; 536/22; 49/31; 53/100.
• BOA, Yıldız Sadaret Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES), 146/73; 151/35.
• Bucknill, J.A.S ve Utidjian, H.A. (1913). the imperial Ottoman penal code. Oxford University Press.
• Çağrıcı, M. (1988). “Af”, Diyanet İslam Ansiklopedisi. C. I, 394-395.
• Demirel, F. (2010). Adliye nezareti kuruluşu ve faaliyetleri (1876-194). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Demirel, F. (2007). Osmanlı adliye teşkilatında yaşanan sorunların hapishanelere yansıması (1876-1909), N. Lévy (ed.) Osmanlı’da asayiş, suç ve ceza 18.-20. yüzyıllar (s.190-200) içinde. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Doğan, C. (2022). “Kanını içeceğim” Osmanlı’dan Cunhuriyet’e bireysel şiddetin ve istemli öldürmenin tarihçesi (1858-1938). Kitabevi.
• Düstur, (1289). (I. Tertip), (I. Cilt), Matbaa-i Âmire.
• Düstur, (1295). (I. Tertip), (IV. Cilt). Matbaa-i Âmire.
• Engin, V. (2022) Bir devrin son sultanı II. Abdülhamid. Yeditepe Yayınları.
• Erdoğan, A. (2019). Suç ve ceza: Osmanlı toplumunda bireysel suçlar ve cezalar (1559-1609) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Sivas Cumhuriyet Üniversitesi.
• Georgeon, F. (2006). Sultan Abdülhamid. (A. Berktay Çev.), Homer Kitabevi.
• Gültekin, Y. (2012). Mapusâne Osmanlı hapshanelerinin kuruluş serüveni (1839-1908). Kitabevi.
• Gümüş, H. (2018). 10 numaralı kısas defterinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Konya Selçuk Üniversitesi.
• Halil Rıfat (1312). Külliyât-ı şerh-i ceza, İstanbul.
• Heyd, U. (1973). Studies in old Ottoman criminal law. Clarendon Press.
• İleri, İ. (2005). Batı gözüyle Meşrutiyet kutlamaları ve genel af”. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi , 17, 1-10.
• Karabacak, M. (2015). Osmanlı modernleşmesinde kadın ve suç [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Kılınç, A. ve Yıldırım, D. (2021). Tanzimat dönemi dualist hukuk yapısının şahsa karşı işlenen suçlara yansıması. N. Koyuncu (ed.) Necmettin Erbakan Hukuk Araştırmaları Kamu Hukuku (s.171-231) içinde. Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları:82.
• Kirkor Zöhrap (1325). Hukuk-i ceza. Ahmed Saki Bey Matbaası.
• Kılınç, A. (2011). İdam cezasının Tanzimat dönemi Osmanlı hukukundaki görünümüne ilişkin birkaç kaynak ve bu kaynakların tahlili. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, 11, 33-62.
• Koç, M. (2019). Osmanlı’da ölüm cezası verilen zina, hırsızlık, öldürme ve yaralama suçları. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 33, 261-287.
• Maşalı, M. (2007). “Ölüm Cezası”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, 40-43.
• Maşalı, M. (2011). Mukayeseli hukukta ölüm cezası ve İslam kukuku açısından değerlendirilmesi. Emin Yayınları.
• Mumcu, A. (2007). Osmanlı devletinde siyaseten katl. Phoenix.
• Oğuz, Ç. (2013). Negotiating the terms of mercy petitions and pardon cases in the Hamidian era. Lİbra Yayıncılık.
• Ömer Hilmi, (1301). Mi’yâr-ı adâlet, Bosnevi Hacı Muharrem Efendi Matbaası.
• Özbek, N. (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal devlet siyaset, iktidar ve meşruiyet 1876-1914. İletişim Yayınları.
• Rosental, F. (2000). İslam’da özgürlük kavramı. (V. Akyüz Çev.). Ayışığı Kitapları.
• Rubin, Avi. (2006). Ottoman modernity: the nizamiye courts in the late nineteenth century [Unpublished doctoral dissertation]. Harward Üniversitesi.
• Schact, J. (1977). “Katl”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. VI, 442-447.
• Stanford, S.J. (2002). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge University Press.
• Şaşmaz, M. (2002). İngiliz konsolosu Stewart’ın Konya vilayetine dair genel raporu (1879-1882). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 11, 223-238.
• Tuğ-Onaran, B. (2023). 1858 ceza kanunname-i hümayununda ırz ve namus kavramlarının kodifikasyonu ve toplumsal cinsiyet. Akdeniz Kadın Araştırmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 5, 209-239.
• Yetkin, A. (2022). II. Meşrutiyet’in ilk günlerinde uygulanan afların mahiyet ve etkileri (1908-1909). Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 10 (2), 491-535.