BİR DİN EĞİTİM KURUMU OLAN MESCİDİN İSLAM’IN İLK DÖNEMLERİNDEKİ FONKSİYONLARI

Yıl 2018, Sayı: 1, 0 - 0, 25.06.2018

Mahmut Dündar

Öz

Hz. Peygamber’e gelen ilk vahiy ayetinin eğitim ile ilgili olması ve

“oku” diye emir ifadesi ile başlaması, İslam’da eğitimin önemini

vurgulamaktadır. Hz. Muhammed de İslam’ın ilk eğiticisi olarak bu emri

yerine getirmek üzere kadın-erkek bütün Müslümanlar için adeta bir eğitim

ve öğretim seferberliğini başlatmıştır. İlk İslami eğitim kurumları bu

dönemde açılır ve mevcut olanlarının işlevsellikleri de arttırılır. İslam’dan

önce faaliyet gösteren küttablar, Kur’an’ın yanı sıra, İslami ilimleri öğreten

yerler olarak da işlev görür. Kuruluş amacı Allah’a ibadet etmek olan mescid,

İslam’ın ilk döneminde sadece toplumun ibadet eğitimi ile ilgili faaliyetlerin

yürütüldüğü yer değildi. Beşeri münasebetlerin, hukuk kurallarının, dini ve

ilmi faaliyetlerin uygulandığı ve meşveret kararlarının alındığı yer olarak da

işlev görmüştür. Dünya ve ahiret saadetini gerçekleştirme amacında olan din

eğitiminin mescidde verilmesi, bu kurumu merkezi bir noktaya

taşımıştır. Mescid, İslam’ın ilk dönemlerinde ibadet yeri olmanın yanında,

dinsel, eğitsel, sosyal, kültürel, edebi, istişari ve hukuki işlerin görüldüğü yer

olarak hizmet verir. Toplumun bütünlüğü de bu özelliğinden dolayı sağlanır.

Bu makalede, İslam’ın erken dönemlerinde, kurumların şekillendirilişi sürecinde mescidin üstlendiği işlevler ve burada uygulamaya konan icraatlar

üzerinden bir değerlendirme yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Mescid, Din, Eğitim, İbadet, Fonksiyon

Kaynakça

• Ağırman, M.(2008). Hz. Peygamberin Mescidde Yaptığı Sohbetler. I. Din Hizmetleri Sempozyumu. Ankara: DİB Yayınları. c.2. ss.372-391. Ahmed Emin (1964). Zuhru’l-İslam II. Kahire: Mektebetü’n- Nehdeti’l-Mısriyye. Akyüz, V. (1994). Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam IV. İstanbul: Beyan Yayınları. Algül, H. (1986). İslam Tarihi II. İstanbul: Gonca Yayınları. Babanzâde, Ahmet Naim (1985). Tecrid Tercemesi I. Ankara: DİB Yayınları. Baktır, M. (1990). İslam’da İlk Eğitim Müessesi Ashab-ı Suffe. İstanbul: Timaş Yayınları. Belazuri, Ahmed b. Yahya (1959). Ensabu’l-Eşraf. (thk. Muhammed Hamidullah). Kahire. Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail (1982). el-Camiu’s- Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları. Can, Y. (1995). İlk İslam Müesseselerine Genel Bir Bakış. Diyanet İlmi Dergisi. Ankara, C. 31, S. 4, s. 89-114. Canan, İ. (1988). Kütüb-i Sitte Muhtasarı Tercüme ve Şerhi I. Ankara: Akçağ Yayınları. Canan, M. Z. (1977). İslam Tarihi (Cahiliyye Devri, Siyer-i Nebi, Halifeler Devri) I. İstanbul: Yelken Matbaası. Çelebi, A. (1983). İslam’da Eğitim-Öğretim Tarihi. İstanbul: Damla Yayınları. Dündar, M. (2011). İlk Dönem İslami Eğitim-Öğretim Faaliyetleri. İstanbul: Işrak Yayınları. Doğrul, Ö. R. (1977). Asr-ı Saadette İslam Tarihi I. İstanbul: Eser Matbaası. el- Halevi, Abdurrahman (1979). Usulu’t- Terbiyeti’l-İslamiyye ve Esalibiha. Dımaşk: Darü’l-Fikir. el-Feyyumi, Ahmed b. Ali (1987). el-Mısbahu’l-Münir. Beyrut. el-İsferani, Ebu Avne Yakup b. İshak (ts.) . el-Müsned I. Beyrut. el-Kefevi, Ebu’l-Beka Eyyub b. Musa (1987).el-Külliyat. (thk. Adnan Derviş ve Muhammed el-Mısri). Beyrut . el-Kettani, Muhammed Abdulhay (1990a). et-Terâtibu’l-İdâriyye I. (çev. Ahmet Özel). İstanbul: İz Yayıncılık. ______________________________ (1990b). et-Terâtibu’l-İdâriyye II. (çev. Ahmet Özel). İstanbul: İz Yayıncılık. _______________________________(1990c). et-Terâtibu’l-İdâriyye III. (çev. Ahmet Özel). İstanbul: İz Yayıncılık. el-Kuşeyri, en-Nisaburi Ebu’l-Hüseyin b. Haccac (ts.). el-Camiu’s- Sahih II. Mescid. Beyrut. Güç, A. (1989) . Fonksiyonları Açısından Hz. Peygamber Döneminde Mescit ve Günümüze Getirdiği Değerler. Diyanet İlmi Dergisi. Ankara: Diyanet Yayınları. C .3, S. 27, s. 27-36. Gözütok, Ş. (2002). İlk Dönem İslam Eğitim Tarihi. Ankara: Fecr Yayınları. ____________(2017). Kadınlara da Farzdır (İslam’da Kadın Eğitimi ve Öğretimi). İstanbul: Ensar Neşriyat. Hasan İ. H. (1987a). İslam Tarihi II. (trc: İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş). İstanbul: Kayıhan Yayınları. _______________________ (1987b). İslam Tarihi IV. (trc: İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş). İstanbul: Kayıhan Yayınları. _______________________ (1987c). İslam Tarihi V. (trc: İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş). İstanbul: Kayıhan Yayınları. İbn Hanbel, Ahmed (1949). el-Müsned. Mısır . İbn Mâce(ts.). Mukaddime I. Bab 17. Kahire. İbn Sa‘d(ts.). Tabakatü’l-Kübra I. Beyrut. İbn-u Abidin, Muhammed Emin (1979). Reddu’l-Muhtar Ala’d- Dürri’l- Muhtar I. Kahire. İbnu’l-Hacer el-Askalânî (ts.). Fethu’l-Bari Şerhu Sahihi’l-Buhari I. Beyrut: Daru’l-Marife. İbnü’l-Esir (1965). el-Kamil fi’t-Tarih II. Beyrut: Daru’l-Fikir. Karaman, H. (1974). İslam Hukuk Tarihi. İzmir: Nil Yayınları. MEB (1965). Mescid Maddesi . İslam Ansiklopedisi III. İstanbul: M.E. Yayınları. Muhammed Hamidullah (1993). İslam Peygamberi II. (çev. Salih Tuğ). İstanbul . __________________________ (1984). İslam Müessesesine Giriş. (trc: İhsan Süreyya Sırma). İstanbul: Bir Yayınları. Parladır, S. (1994). Asr-ı Saadette Eğitim. Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam, (haz. Vecdi Akyüz). İstanbul C.18, s. 421- 456. Şafak, A. (1978). İslam Hukuku Tedvini. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları. Şimşek, E. (2017). Camilerde Eğitim. Ana Hatlarıyla İslam Eğitim Tarihi. (Ed: Müstafa Köylü, Şakir Gözütok). İstanbul: Ensar Yayınları. ss.107-134. Yılmaz, H. (2005). Camilerin Eğitim Fonksiyonları. İstanbul: DEM Yayınları.