ZERDÜŞTÎLİK İLE İŞRAK HİKMETİ ARASINDA DÜALİZM ÜZERİNDEN BİR MUKAYESE

Yıl 2018, Sayı: 2, 115 - 131, 28.12.2018

Mehmet Mekin Meçin

Öz

Bu çalışmanın konusu Zerdüştîlik ile İşrak Hikmeti arasında düalizm

üzerinden bir karşılaştırma yapmaktır. Konu, Zerdüştîliğin kutsal kitabı

Avesta ve İşrak Hikmeti’nin öncüsü Sühreverdi’nin Hikmetu’l-İşrak gibi

eserlerinden hareketle ele alınmıştır. Çalışmada, düalizm düşüncesinin

Zerdüştîlik ve İşrak Hikmeti’ndeki karşılığı yansıtılmaya çalışılmış ve her iki

düşünce sisteminde bulunan benzerlikler ve farklılıklara dikkat çekilmiştir.

Bu çalışmada amaç, kadim İran düşünce mekanizmasının sonraki dinî ve

felsefî düşünceler üzerindeki etkilerinin izini sürmek, din ve felsefenin

önemli bir konusu olan düalizmin aynı coğrafyanın farklı dönemlerinde

ortaya çıkmış iki gelenekte nasıl yorumlandığını tespite çalışmaktır. Bu

çalışmayla; İranî düşüncenin belki de ana damarı kabul edilen düalizmin hem

Zerdüştîliğin hem de İşrak Hikmeti’nin en önemli düşünsel kodlarından

olduğu, her iki düşünce sisteminin metafizik konularda düalizme benzer

yorumlar getirdikleri ancak materyaller dünyasında birbirlerinden oldukça

ayrıştıkları sonucuna varılmıştır. Nitekim Zerdüştîlik’te maddi form, ruhanî

varoluşun tamamlayıcısı ve tanrısal yaradılışın mükemmelleşen formu iken

İşrak Hikmeti’nde tıpkı Maniheizm’de olduğu gibi, nurun battığı, söndüğü ve

böylece tekamül yolunda kurtulması gereken bir engel olarak görüldüğü

anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Zerdüştîlik, İşrak Hikmeti, Düalizm, Zerdüşt, Sühreverdi

Kaynakça

• Alıcı, M. (2012). Kadim İran'da Din (1 b.). İstanbul: Ayışığı Kitapları. Borrows, M. (1956). The Dead Sea Scrolls. Newyork. Boyce, M. (1391/2012). Ayin-ı Zertuşt (4 b.). (E. Tehami, Çev.) Tahran: İntişarat-i Nigah. Boyce, M. (2009). Rişeha-yi Felsefe-yi Zertüştî, Costari Der Felsefeyi Zertüşti. Kum: İntişarat-ı Danişgah-i Edyan ve Mezahib. Boyce, M. (2012). Zerduştiyan: Baverha ve Adab-i Dinî-yi Anha. (A. Behramî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Koknos. Corbin, H. (2015). Zaman-i Edvarî der Mazdayesna ve İrfan-i İsmailiye. (İ. Rahmetî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Sofya. Çatak, A. (2015). Sühreverdî’nin Felsefî Tasavvufunda Marifet. M. N.-K.-Y. Kaplan içinde, Sühreverdî ve İşrak Felsefes (s. 187- 223). İstanbul: Divan Kitap. Dinanî, G. İ. (2014). Şua-î Endişe ve Şühûd der Felsefe-yi Sühreverdî. Tahran: İntişarat-i Hikmet. Eliade, M. (2007). Dinler ve Düşünceler Tarihi (Cilt 1). (A. Berktay, Çev.) İstanbul: Kabalcı yay. Folta, R. C. (2011). Gozar-i Ma'neviyet-i İranzemin. (Y. Emirî, Çev.) Kum: Neşr-i Edyan. Ghırsman, R. (2009). İran: Ez Ağaz Ta İslam. Tahran: İnişarat-i Muin. Gnoli, G. (2008). Zaman ve Zadgah- Zerdüşt. (M. S. Seccadi, Çev.) Tahran: İnişarat-i Kütüphane-yi Milli-yi İran. Gnoli, G. (2011). Ez Zerduşt Ta Mani (1 b.). (A. Resuli, Çev.) Tahran: Neşr-i Mahi,. Gnoli, G. (2014). Zerdüşt Der Tarih (1 b.). (A. Resuli, Çev.) Tahran: Neşr-i Parse. Hakikat, A. (2010). Sühreverdî: Filusuf-i Şehid-i İran. İntişarat-i Behcet,. Hemedânî, A. b.-k. (2009). Nâmehâ-yi Aynu'l-Kudat Hemedânî (Cilt 3). (A. A. Alinaki Münzevî, Dü.) Tahran: İntişarat-i Esatîr. Hemedanî, A.-K. (1979). Temhidat (6 b.). Tahran: Kitaphane-yi Milliyi İran. Hemedanî, A.-K. (2009). Nameha-yi Aynu’l-Kudat Hemedanî . (A. M.-A. Asiran, Dü.) Tahran: İntişarat-i Esatir. Hinnels, J. R. (2010). Şinaht-i Esatir-i İran. (A. T.-J. Amuzgar, Çev.) Tahran: İnişarat-i Çeşme. Kadirdan, M. (2009). Caygah-i Nûr ve Ateş Der Ayin-i Zertuşt. Şiraz: İntişarat-i Ufk-i Pervaz. Kassas, 28/88. (tarih yok). Kellens, J. (2012). Makalati Der Bare-yi Zerduşt ve Din-i Zerduşti. (A. R. Kaim, Çev.) Tahran: Neşr-i Ferzan. Kristensen, A. E. (2009). , İran Der Zaman-i Sasaniyan. (R. Yasemî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Sada-yi Muasir. Meçin, B. A. (2014). “Sühreverdî’nin Akl-ı Surh, Kıssatü’l-Ğurbeti’lĞarbiyye ve Âvâz-ı Per-i Cibrîl İsimli Sembolik Hikâyelerinin Tahlîli”, . Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi. Moulton, J. H. (2008). Gencine-yi Mugan. (T. Kadirî, Çev.) Tahran: İnişarat-i Mehtab. Multon, J. H. (2008). Gencine-yi Mugan. (T. Kadiri, Çev.) Tahran: İntişarat-i Mehtab. Oymak, İ. (2003). Zerdüştlük (İnanç, İbadet, Adetler) (1 b.). Elazığ. Pehlevî, M.-y. (tarih yok). Şkendgomani-yi Vizar (Şkendgomanik Viçar) (Cilt 8). Purnamdariyan, T. (1390/2011). Akl-ı Surh: Şerh ve Te’vil-i Dastânhâ-yi Remzî-yi Sühreverdî (1 b.). Tahran: İntişârât-i Sohan,. Purnamdariyan, T. (1391/2012). Remz ve Dastanhâ-yi Remzî Der Edeb-i Farisi (8 b.). Tahran: İntişarat-i İlmi ve Ferhengi. Settagast, M. (2011). Angah ke Zerdüşt Sokhan Goft. (Ş. Sarimî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Koknos. Shaked, S. (2008). Tahavvul-i Saneviyet. (S. A. Kaimmakami, Çev.) Tahran: Neşr-i Mahi. Sunkurkılaye, F. (2017, 04 13). “Remzşinâsi-yi Risâle-i Âvâz-i Per-i Cibrîl”. http://www.ettelaathekmatvamarefat.com/new/index.php?opti on=com_content&view=article&id=713:1392-03-12-08-24- 22&catid=43:mag-2&Itemid=52. adresinden alınmıştır Sühreverdî. (1994). Hikmetu’l-İşrâk (Mecmua-yi Musannefât) (Cilt 2). (H. Corbin, Dü.) Tahran: Muessesat-i Mutalaat ve Tahkikat-ı Ferhengi,. Sühreverdî. (1996). Akl-ı Surh, (Mecmua-yi Musannefât) (2 b., Cilt 3). (S. H. Henry Corbin, Dü.) Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. Sühreverdî. (1996). Âvâz-i Per-i Cibrîl, (Mecmua-yi Musannefât) (2 b., Cilt 3). (S. H. Henry Corbin, Dü.) Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. Sühreverdî. (1996). Fî Hakîkati’l Aşk, (Mecmua-yi Musannefât) (2 b., Cilt 3). (S. H. Henry Corbin, Dü.) Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhen. Sühreverdî. (1996). Heyâkilü’n-Nûr, (Mecmua-yi Musannefât) (2 b., Cilt 3). (S. H. Henry Corbin, Dü.) Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. Sühreverdî. (1996). Kıssatü’l-Ğurbeti’l-Ğarbiyye, (Mecmua-yi Musannefât) (2 b., Cilt 2). (S. H. Henry Corbin, Dü.) Tahran: İntişârât-i Muessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. Şahrah, E. K. (2009). Zertuşt: Peyamberi ki Ez Nû Bayed Şinakht,. (F. Keyanî, Dü.) Tahran: İntişarat-i Camî. Şehrezûrî. (1994). Şerhu Hikmetü’l-İşrâk (1 b.). (H. Z. Tarabbeti, Dü.) Tahran: Müessese-i Mutalaat ve Tahkikat-i Ferhengi. Şirazî, K. (2004). Şerhu Hikmetü’l-İşrâk (1 b.). (A. N.-M. Muhakkik, Dü.) Tahran: Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi. Taherî, N. (2016, 18 01). “Şehabuddin Sühreverdî Der Yek Nigah”. www.irpdf.com adresinden alınmıştır Yamauchi, E. M. (1390/2011). İran ve Edyan-ı Bastan (1 b.). (M. Pızeşk, Çev.) Tahran: İntişarat-ı Koknos. Yesna 30/3, 45/2. (tarih yok). Zeahner, R. C. (1993). Tealim-i Mugan. (F. Bedrehî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Tus. Zeahner, R. C. (2008). Zurvan ya Muamma-yi Zertuştîgerî. (T. Kadirî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Mehtab. Zeahner, R. C. (2010). Edyan-i Zındeh. (N. S. İsfahani, Çev.) Tahran: Neşr-i Merkez. Zeahner, R. C. (2010). Tulu' ve Ğurub- Zerdüştîgetri. (T. Kadirî, Çev.) Tahran: İntişarat-i Emir Kebir.