BATI ANADOLU YÖRÜKLERİNDE YEMEK VE MUTFAK TERİMLERİ I: YEMEK ADLARI VE MUTFAK GEREÇLERİ

Yıl 2019, Sayı: 3, 11 - 34, 30.06.2019

Sevda Özen Eratalay

Öz

Anadolu;
göç, savaş ve tarihi olaylara tanıklık etmiş önemli bir merkezdir. XVI. yüzyıla
kadar Oğuzların ve Oğuz dışı unsurların bölgeye göçü, bölgenin kültürel
zenginliğine katkı sağlamıştır. Özellikle 1071 Malazgirt zaferi ile Anadolu’ya
yerleşen Oğuz ve Türkmenler, önce Erzurum, Erzincan ve Sivas dolaylarında
beylikler kurmuş daha sonra da Selçuklular zamanında Ege ve Marmara kıyılarına
göç etmişlerdir. Yörü- eyleminden türeyen Yörük sözcüğü Osmanlı Devleti
zamanında konar-göçer Türkmenlere verilen addır. Bu konar-göçer Türkmenler
(Yörükler) bugün daha çok Batı Anadolu ve Güney-Batı Anadolu’da yurt
edinmişlerdir. Yörede oldukça farklı mutfak ve yemek terimleri kullanılmıştır.
Yöreye özgü gibi duran bazı sözcüklerin farklı bölgelerde kullanımlarına
rastlanmış ve araştırmayı daha da genişletmiştir. Farklı bölgelerde farklı
kültürlere sahip olanların kullandığı sözcükler belki de akrabalığın önemli
kanıtları arasında yer alan yapbozun önemli parçalarındandır. Çalışmada
Manisa’nın Alaşehir ilçesine bağlı merkez köylerine yerleşmiş olan Yörüklerin
mutfak ve yemek ile ilgili kullandığı sözcükler ve bu sözcüklerin kültürel
yaşama katkısı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Yörük ağzı, mutfak terimleri, yemek kültürü, yemek isimleri

Kaynakça

• Akıncı, R. (1949). Eski Philedelphia, Bugünkü Alaşehir, İzmir: Ticaret Basımevi. Akkoyunlu, Z. (2012). “Türk Mutfağından Kaybolan Kerkük Yemekleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Balkan Özel Sayısı-II:337-338. Arıkoğlu E. (2005). Örnekli Hakasça Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları. Arıkoğlu E. ve Kuular, K. (2003) Tuva Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Atalay, B. (1999). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”, Ankara: TTK Basımevi. Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri, Ankara: TDK Yay. Biray, N. (2009). “Denizli Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(8):757. Clauson, S. G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, London: Oxford University Press. Emecen, F. (1989). “TDVA”, içinde: Alaşehir, c2, 342-343. Emecen, F. (2003). “TDVA”, içinde: Manisa, c27, 577-583. Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay. Ercilasun, A. B. (2012). -maç/-meç Eki Üzerine, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 21(0), Erciyas, O. (2012). “Dil Etkileşimleri Bağlamında Kıbrıs’taki Tarihî Alet İsimleri”, Millî Folklor, 24(94): 241. Eren, H. (1960). “Anadolu ağızlarında Rumca, İslâvca ve Arapça Kelimeler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 295-371. Eren, H. (1963). “Kıbrıs’ta Türkler ve Türk Dili”, Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler,10:37-50. Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi. Eyuboğlu, İ. Z. (2004). Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınlar. Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Güner, G. (2014). “Divânü Lügâti’t-Türk’te Oğuzca Olarak Geçen mandâr ve mandârlan- Kelimelerinin Kökeni Üzerine”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S3/2: 54-61. Hasan Oraltay, Nuri Yüce, Saadet Pınar, Kazak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dünyası Araştırmaları Yayını, İstanbul, 1984, s.213. Hazar, M. (2015). “Türkçede Fono-Semantik ve Morfo-Fonolojik Yolla Sözcük Türetme”, International Journal of Languages’ Education and Teaching, 2198-4999:1655. İlhan, N. (2009). “Türkçede Ek+Kök / Kök+Ek Kaynaşmasıyla Ortaya Çıkan Ekler”, Electronic Turkish Studies, 4(8):1545. Karaağaç, G. (2008). Türkçe Verintiler Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Kartallıoğlu, Y. (2016). “Osmanlı Türkçesinde Ara Biçim-II: Batı Kökenli Kelimeler”, Dil Araştırmaları, 19:56-57. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Korkmaz, Z. (1995). “Batı Kaynaklı Yabancı Kelimeler ve Dilimiz Üzerindeki Etkileri”, Türk Dili,524:846. Korkmaz, Z. (1995). Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.2, Ankara: TDK Yay. Küçükballı, F.N. (2016). “Bozkır (Konya) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır Bildiri Kitabı: 649. Nemeth G. (1990). Kumuk ve Balkar Lehçeleri Sözlüğü, (çev.Prof. Dr. Kemal Aytaç), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. Nişanyan, a.g.e., s.482. Nişanyan, S. (2009). Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Everest Yayınları. Orkun H. N. (2011). Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yay. Özden M. (2017). “Trakya Ağızlarında Kullanılan Yemek Adları”, International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7111 59(1):113-118. Paçacıoğlu, B. (2016). Türkçenin VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Sözcük Dağarcığı, İstanbul: Kesit Yayınları. Sami, Ş. (2016). Kamûs-ı Türkî, İstanbul: Yeditepe Yayınevi. Seydakmatov, K. (1988). Kırgız Tilinin Kıskaca Etimologiyalık Sözlügü, Kırgızistan: Kırgız SSR İlimler Akademiyası İlim Basması. Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler), 5. baskı. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı. Tavkul U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. TDK. (2009). Derleme Sözlüğü I, Ankara: TDK Yay. TDK. (2009). Derleme Sözlüğü III, Ankara: TDK Yay. TDK. (2009). Derleme Sözlüğü IV, Ankara: TDK Yay. TDK. (2011). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yay. Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati Cilt 1, İstanbul: Verlag der Österreichische Akademie der Wissenschaften. Tietze, A. (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lügati Cilt 2, İstanbul: Verlag der Österreichische Akademie der Wissenschaften. Toparlı R., Vural H. ve Karaatlı R. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Türk Dil Kurumu (2018). “Türk Lehçeleri Sözlüğü”, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_lehceler&arama=lehceler&guid=TDK.LHC.5ab4cdd0708f01.54052435 (Erişim Tarihi: 10.04.2018). Yudahin, K.K. (1998). Kırgız Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDK Yay. Yüce, N. (2014). Mukaddimetü’l-Edeb, Ankara: TDK Yay.