Cemil Meriç’in “Bu Ülke” Eserinde Görülen Cümle Bağlayıcıları

Yıl 2023, Sayı: 12, 112 - 125, 31.12.2023

Semra Canan Yıldız

https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1397809

Öz

Her metin, oluşturucusunun duygu ve düşüncelerini aktarmak için kullandığı bir araçtır. Cümle bağlayıcısı, bu aktarımda görevli bir dil birim olarak kendine yer bulur. Cümleler arasında açıklama, ekleme, karşıtlık, sebep-sonuç, şart, zaman ve benzeri açılardan ilgi kuran cümle bağlayıcısı, metnin anlaşılır olmasında önemli bir rol teşkil eder. Dilbilgisi çalışmalarında çoğunlukla edat ve bağlaç başlıkları altında verilen cümle bağlayıcısı; metnin anlamlı bir bütün oluşturulmasında gerekli görülen dil birimlerindendir. Bu yönüyle cümle bağlayıcısı, metinsellik ölçütlerinden bağdaşıklık (bağlaçlı bağdaşıklık) ilkesi ile doğrudan ilgilidir. Bununla birlikte metnin derin alt yapısında da tutarlık ilkesine hizmet eder. Bu çalışmada Cemil Meriç’in “Bu Ülke” adlı eserinde kullandığı cümle bağlayıcılarının işlevleri ve bu işlevlerin sıklık görünümünün yazarın üslubunu oluşturmasındaki yeri ortaya konmaya çalışılacaktır. Buna göre söz konusu eserde cümle bağlayıcılarının açıklama, ayırma, ekleme, ihtimal bildirme, karşıtlık, pekiştirme, sebep-sonuç bildirme, zaman bildirme olmak üzere sekiz farklı işlevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Meriç’in düşüncelerini ifade etmek için en fazla başvurduğu bağlayıcı çeşidi açıklama işlevinde görülen cümle bağlayıcılarını, karşıtlık, pekiştirme takip eder. Bunun yanı sıra özetleme ve şart bildirme işlevinde tespit edilen bir cümle bağlayıcısına rastlanmamıştır.

Anahtar Kelimeler

Dilbilgisi, Bağlaçlar, Cümle Bağlayıcısı, Cemil Meriç, Bu Ülke.

Kaynakça

• Ağca, F. (2019). “Kutadgu Bilig’de ‘ara… ara(la)…’ Bağlacı Üzerine”. Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı. 26-28 Eylül 2019 Bildiriler, Ankara, 59-70.
• Alver, K. (2010). “Cemil Meriç’in Sosyoloji Tasavvuru”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 24, 145-152.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri, (9. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bozkurt, F. (2010). Türkçenin ABC’si, (2. Baskı), SAY Yayınları
• Canan Yıldız, S. (2023). Tarihî Türk Lehçelerindeki Cümle Bağlayıcıları. [Yayımlanmamış Doktora Tezi], Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Delice, H. İ. (2012). Sözcük Türleri. Asitan Yayıncılık.
• Delice, H. İ. (2003), Hulasa Okçuluk ve Atçılık. Hüseyin b. Ahmet el-Erzurumî, Kitabevi, İstanbul.
• Demircan, Ö. (1986). “Türkçede Bağlama İşlevleri ve Bağlayıcılar”. Türk Dil Bilimi Konferansı Bildirileri, 9-10 Ağustos 1984, Boğaziçi University Publications No: 400, 38-48.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, 31. Baskı, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Doğan, E. (2020). “Türkçe Söz Diziminin Bir Sorunu: Ki’li Cümleler Birleşik Cümle mi Yoksa Bağlı Cümle Midir?” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 24 / 2, ss. 177-188.
• Ergin, M. (2013). Türk Dil Bilgisi. Bayrak Yayım, İstanbul.
• Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesinde Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü Cilt 2 (O-Z). Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• Hacıeminoğlu, N. (2015). Türk Dilinde Edatlar, En Eski Türkçe Metinlerinden Zamanımıza Kadar -Yazı Dilinde-, Bilge Kültür Sanat Yayınevi, İstanbul.
• Hengirmen, M. (1998). Türkçe Dilbilgisi. Engin Yayınevi, 3. Baskı, Ankara.
• Karademir, F. (2019). “Kavramsal Değerleri Açısından “Söz, Sözcük ve Sözcük Türü Terimleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 62, ss. 140-154.
• Korkmaz, Z. (2014). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi. Türk Dil Kurumu Yayınları, 4. Baskı, Ankara.
• Kürüm, M. (2016). “Cemil Meriç’in Dil ve Dil Üzerine Düşünceleri”. Doğumunun 100. Yılında Cemil Meriç Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 5-6 Mayıs 2016, Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Gümüşhane, 232-240.
• Meriç, C. (2012). Bu Ülke. Yayına Hazırlayan: Mahmut Ali Meriç, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Önler, Z. (2007). “Tarihsel Metinlerde kim ve kaçan kim Bağlaçlı Cümle Türü”. 27-28 Ağustos Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, C. 1, İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınları, ss 339-354.
• Tietze, A. (2016). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati, F-J Üçüncü Cilt, TÜBA, Ankara.
• Turgut, H. (2016). “ ‘Batılılaşmak’ Yerine ‘Kendimiz Kalmalıyız’ Tartışmasında İki İsim: Cemil Meriç ve Nurettin Topçu”. Middle Black Sea Journal of Communication Studies, 1 (2): 57-68.
• Üstünova, K. (2002). Dil Yazıları. Akçağ Yayınları, Ankara.