GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ve YAKIN YÖRESİNİN DEPREMSELLİĞİ

Yıl 2007, Sayı: 9, 93 - 103, 01.12.2007

M. Şefik İmamoğlu , Erhan Çetin

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve yakın yöresinin depremselliği, çalışmanın ana konusunu oluşturmaktadır. Arabistan ve Avrasya levhalarının kuzey-güney doğrultuda yakınsamaları sonucu, 2.jeolojik zamanın sonlarına doğru (Alt-Orta Mestrihtiyen), Akdeniz’in eski atası sayılan Tetis Denizi kapanmış ve bunu takip eden süre içinde Arabistan ve Avrasya levhaları Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı veya Güneydoğu Anadolu Bindirmesi boyunca çarpışmışlardır. Bu dönemden Pliyosen’e kadar, kuzey-güney yönlü sıkışmalar, kuzeyden bindiren faylar ve kıvrımlanmalar ile karşılanmıştır. Ancak Geç Pliyosen’de bu sıkışmalar bindirme fayları ve kıvrımlanmalar ile karşılanamaz duruma gelmiş ve yanal atımlı faylar egemen duruma geçmiştir. Bu arada Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu fay zonları gelişmiş ve bu zonlar boyunca Anadolu Bloku batıya doğru hareket etmeye başlamıştır. Bu hareket sırasında, Doğu Anadolu Fayı boyunca sol yönlü atımlar gelişmiştir. Gerek Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı’nın oluşumundan günümüze kadar, bu kuşaktaki bindirme fayları, gerekse Doğu Anadolu Fayı ve bu fayın eşlenikleri olan Lice Fay Zonu ve Bozova Fayı gibi faylar boyunca meydana gelen hareketler sonucu, Güneydoğu Anadolu Bölgesi içinde ve yakın yöresinde değişik şiddetlerde yüzlerce büyük deprem meydana gelmiştir. Hazar Gölü genç tortulları üzerinde yapılan araştırmalarda, buranın beş adet büyük deprem geçirdiği ortaya konmuştur. Ayrıca, fay zonları boyunca meydana gelen çok sayıda güncel heyelanın varlığı da, bu fayların diriliğini göstermektedir. Güncel deprem aktiviteleri incelendiğinde, değişik büyüklükte pek çok deprem odağının bu aktif fay zonları ile örtüştüğü görülmektedir. Dolayısıyla bu bölgedeki fayların aktif oldukları ve değişik büyüklüklerde sürekli deprem üretme potansiyeline sahip oldukları söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Fay Zonu, Bitlis-Zagros Kenet Kuşağı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Depremsellik

The Seismicity of Southeast Anatolian and Vicinity

Öz

The seismicity of the South East Anatolian Region and its vicinity is the main subject of this paper. The Tethys ocean, which is considered as the ancestor of the Mediterrannean sea, started to be closed by the end of the Mesozoic time (Lower-Middle Maastrichtian) due to the movement of the Arabian and the Eurasian plates in North-South direction, and consequently, the Arabian and the Eurasian plates were collided along Bitlis-Zagros Suture Zone or South East Anatolian Overthrust Zone. From those time until Pliocene age, the compression in the North-South direction were confronted with faults, overthrusts from North, and folds. But, by the Late Pliocene, the north-south compression could not be compensated with those faults and folds, and strike-slip faults started to become dominant. At the same time, the North Anatolian and East Anatolian fault zones were developed and Anatolian Block started to move westward along those zones. During that movement, the East Anatolian Fault Zone developed in a left lateral strike-slip character. As the result of the movements along Bitlis-Zagros Suture Zone, the East Anatolian Fault Zone, and the adjoining faults like Lice Fault Zone and Bozova Fault, hundreds of big earthquakes in different magnitudes experienced to the South East Anatolian Region and its vicinity. Researches done on Hazar Lake young sediments showed that the region has been experienced by five big earthquakes throughout the recent times. Many active landslides along fault zones shows the recent activity of those faults. When recent seismic activities are plotted, it can be seen that the most of the epicenters at different magnitudes are matched with these active fault zones. Thus, it can be said that the faults of this region are active and they have a potential of producing earthquakes in different magnitudes continuously.

Anahtar Kelimeler

East Anatolian Fault Zone, Bitlis-Zagros Suture Zone, South East Anatolian Zone, tectonism

Kaynakça

• Akbaş, Ö. (1999) 27 Haziran 1998 Adana-Ceyhan Depremi fay mekanizması, Deprem Araştırma Bülteni, 80, 5-108.
• Allen, C.R. (1969). Active faulting in northern Turkey. Conribution 1577. Div. Geol. Sciences California Inst. Technology, 32.
• Ambrasseys, N. N. (1989). Temporary Seismic Quiescence. SE Turkey. Goephysical Journal, 96, 311-331.
• Arpat, E. ve Şaroğlu, F. (1972) Doğu Anadolu Fayı ile ilgili bazı gözlemler, MTA dergisi, 78, 44-50.
• Arpat, E. ve Şaroğlu, F. (1975) Türkiye’deki bazı önemli genç tektonik olaylar, Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 18, 1, 91-101.
• Atabey, E.(2000) Deprem, MTA Yayınları Eğitim Serisi No:34., Ankara.
• Ateş, R. ve Bayülke N., (1977) 26 Mart 1977 Palu Elazığ Depremi, Deprem Araştırma Daire Başkanlığı, Ankara.
• Eyidoğan, H. (1983). Bitlis-Zagros kıtasal çarpışma kuşağı boyunca etkin sığ deformasyonlar ve depremler arasındaki ilişkiler, Deprem Araştırma Bülteni, 43, 63-99.
• Herece, E. ve Akay, E. (1992) Karlıova-Çelikhan arasında Doğu Anadolu Fayı, Türkiye 9. Petrol Kongresi, 361-372.
• Hempton, M.R. (1983). Earthquake-Induced deformational structures in young lacustrine sediments, Wast Anatolian Fault, southeast Turkey. Tectonophysics, 98, T7-T14.
• İmamoğlu, M. Ş. (1993). “Gölbaşı (Adıyaman)-Pazarcık-Narlı(K.Maraş) Arasındaki Sahada Doğu Anadolu Fayı’nın Neotektonik İncelemesi.”Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• İmamoğlu, M.Ş. (1996) Doğu Anadolu fay zonu Gölbaşı kesimi neotektonik özellikleri ve Gölbaşı-Saray fay kaması havzası, Türkiye Jeoloji Kurultayı Bülteni, 11, 176-184.
• İmamoğlu, M.Ş. (2006) Diyarbakır Lice’de aktif faylanma, ATAG 10,s 41.
• Manspeizer, W. (1985). The Dead Sea Rift: Impact of climate and tectonism on Pleistocene and Holocene sedimentation. in Biddle, K. T. and Christie Blick, N., eds., Strike-slip Deformation Basin Formation and Sedimentation. SEPM Spec. Pub., 37, 143-158.
• Mc Kenzie, D. P. (1972). Active tectonics of the Mediterrannean Region. Geophysics J. R. Asr. Soc., 30, 109-185.
• Mc Kenzie, D. P. (1976). The East Anatolian Fault, a major structure in Eastern Turkey. Earth and Planetory Sciences, 29, 189-193.
• Nalbant, S., McCloskey, J., Steacy, S. & Barka A. (2002). Stree accumulation and increased seismic risk in eastern Turkey. Earth and Planetary Science Letters, 195, 291-298.
• Özmen, (1999) Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğunun Bölgesel Düzenlemesi, Deprem Araştırma Bülteni, Afet İşleri Genel Müdürlüğü, Sayı 82, 5-83.
• Perinçek, D., Günay, Y. ve Kozlu, H. (1987) Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesindeki yanal atımlı faylar ile ilgili yeni gözlemler, Türkiye 7. Petrol Kongresi, 89-103.
• Perinçek, D. ve Eren, A. G. (1990) Doğrultu atımlı Doğu Anadolu ve Ölü Deniz fay zonları etki alanında gelişen Amik Havzası’nın kökeni, 8. Petrol Kongresi , 180-192.
• Seymen , İ. ve Aydın, A. (1972) Bingöl deprem fayı ve bunun Kuzey Anadolu Fayı ile ilişkisi, MTA Dergisi, 79, 1-8.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Boray, A. (1987) Türkiye’nin diri fayları ve depremsellikleri, MTA Derleme No:8174, 394.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Kuşçu, İ. (1992a) Türkiye Diri Fay Haritası, MTA yayını, Ankara.
• Şaroğlu, F., Emre, Ö. ve Kuşçu, İ. (1992b). The East Anatolian Fault Zone of Turkey. Annal. Tecn., 6, 99-125.
• Şengör, A. M. C. (1980) Türkiye’nin neotektoniğinin esasları, Türkiye Jeoloji Kurumu, 40, Ankara.
• Şengör, A. M. C. ve Yılmaz, Y. (1981) Tethyan evolution of Turkey a plate tectonic approach. Tectonophysics, 75, 181-241.
• Taymaz, T. Eyidogan, H. & Jackson, J.A. (1991). Source Parameters of large earthquakes in the East Anatolian Fault Zone (Turkey). Geophysical Journal International-Oxford, 106, 537-550.
• http://www.deprem.gov.tr/linkhart.htm, 07.02.2006
• http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/map/tr/index.html, 18.03.2005
• http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/map/tr/index.html, 07.02.2006