Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımının mikro belirleyicileri: Pseudo panel veri analizi

Year 2025, Volume: 27 Issue: 1, 113 - 129

Berat Harman , Zehra Abdioğlu

Abstract

Bu çalışma Türkiye için bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) kullanımını etkileyen olası faktörleri belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla, 2016-2021 dönemine ilişkin altı yıllık bir mikro veri seti kullanılarak BİT yaygınlığı incelenmiştir. BİT kullanımı; internet, bilgisayar, cep telefonu ve akıllı TV kullanımı olmak üzere 4 kategoride ele alınmıştır. Yapay panel veri seti ile her bir BİT kategorisi için sabit etkiler modeli tahmin edilmiştir. Sonuçlar özellikle hane gelirinin BİT kullanımı üzerinde pozitif bir etkisinin bulunduğunu ve bilgisayar kullanımı açısından erkeklerin kadınlara göre dezavantajlı konumda olduğunu göstermiştir. Bulgulara göre hane büyüklüğü internet ve cep telefonu kullanımı üzerinde pozitif (sırasıyla 0,01 ve 0,003), bilgisayar ve akıllı TV kullanımı üzerinde ise negatif (sırasıyla -0,02 ve -0,007) bir etkiye sahiptir. Ulaşılan bulgular eğitim düzeyi arttıkça bilgisayar ve internet kullanımının arttığını ve nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlara göre profesyonellerin ve teknisyenlerin daha fazla bilgisayar kullandığını ortaya koymuştur. Son olarak çalışmanın bulguları BİT sayısındaki artışın hane internet kullanımını arttırdığını göstermiştir.

Keywords

BİT, Yapay panel veri, Sosyo-ekonomik faktörler

The micro determinants of information and communication technology usage: A pseudo-panel data analysis

Abstract

This study aims to determine possible factors affecting the use of information and communication technologies (ICT) in Turkey. For this purpose, the study examines the prevalence of ICT using a six-year micro data set covering the period from 2016 to 2021. ICT usage is considered in 4 categories such as internet, computer, mobile phone, and smart TV. We estimated a fixed effects model for each ICT category using the pseudo-panel dataset. The results particularly indicate that household income has a positive effect on ICT usage and that men are more disadvantaged compared to women in terms of computer usage. According to the results, household size has a positive effect on internet and mobile phone usage (0.01 and 0.003, respectively), while it has a negative effect on computer and smart TV usage (-0.02 and -0.007, respectively). The results indicate that computer and internet use increases as the level of education increases, and professionals and technicians use computers more than those in unskilled jobs. Finally, the results of the study show that the increase in the number of ICT has increased the use of the Internet in the household.

Keywords

ICT, Pseudo panel data, Socio-economic factors

References

• Abdioğlu, Z. ve Harman, B. (2022). Türkiye’de internet kullanımının mikro ekonomik analizi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 63-86.
• Ahmed, E. M. ve Ridzuan, R. (2013). The impact of ICT on East Asian economic growth: Panel estimation approach. Journal of the Knowledge Economy, 4(4), 540-555. https://doi.org/10.1007/s13132-012-0096-5
• Alkan, Ö., Abar, H. ve Karaaslan, A. (2015). Evaluation of determinants on number of various information equipment at households in Turkey. International Journal of Business, Humanities and Technology, 5(5), 24-32.
• Alper, F.Ö. (2017). Bilgi ve iletişim teknolojilerinin ekonomik büyüme ve işsizlik üzerine etkisi: Seçilmiş AB ülkeleri ve Türkiye örneği. Yasama Dergisi, (36), 45-65.
• Amaral, T. P., Valarezo, A., Lopez, R., Garin Munoz, T. ve Herguera I. (2019). E-commerce and digital divide in Spain using individual panel data 2008-2016 [Bildiri sunumu]. 30th European Conference of the International Telecommunications Society (ITS), Helsinki, Finlandiya.
• Andrianaivo, M. ve Kpodar, K. (2011). ICT, financial inclusion, and growth: Evidence from African countries. IMF Working Paper, 11(73), 1-46. https://doi.org/ 10.5089/9781455227068.001
• Antman, F., ve McKenzie, D. J. (2007). Earnings mobility and measurement error: A pseudo‐panel approach. Economic Development and Cultural Change, 56(1), 125-161. https://doi.org/10.1086/520561
• Arıcıgil Çilan Ç., Taş, N ve Özdemir, M. (2013). Gizli sınıf analizi ile Türkiye’de kişisel internet kullanım profilinin belirlenmesi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, EYİ Özel Sayısı, 403-418.
• Aristovnik, A. (2012). The impact of ICT on educational performance and its efficiency in selected EU and OECD countries: A non-parametric analysis. The Turkish Online Journal of Educational Tecnology, 11(3), 144-152. https://doi.org/10.2139/ssrn.2187482
• Artan, S., Hayaloğlu, P. ve Baltacı, N. (2014). Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmelerin iktisadi büyüme üzerindeki etkisi: Geçiş ekonomileri örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 28(1), 199-214.
• Aubouin, M. (2023). Determinants of the digital divide: Evidence from France. Annals of Economics and Statistics, 151, 37-80. https://doi.org/10.2307/48744150
• Ay, S. ve Kılıç, T. (2023). Coğrafi dijital uçurum: Türkiye’de dijital dönüşümün kentsel-kırsal, bölgesel ve cinsiyet eşitsizlikleri. Coğrafya Dergisi, (46), 111-122. https://doi.org/10.26650/JGEOG2023-1169477
• Baltagi, B. (2005). Econometric Analysis of Panel Data, John Wiley and Sons.
• Barrantes, R. (2007). Analysis of ICT demand: What is digital poverty and how to measure it. H. Galperin and J. Mariscal (Eds.), Digital poverty: Latin American and Caribbean perspectives içinde (ss. 29-53). IDRC.
• Başkaya, Z. (2024). Coğrafi koşullar ve beşeri coğrafya bağlamında Türkiye’de internet kullanım oranlarındaki değişimler ve internetin etkileri. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 13(4), 29-53. https://doi.org/10.15869/itobiad.1528610
• Becchetti, L. ve Giacomo, S. D. (2007). The unequalizing effects of ICT on economic growth. Metroeconomica, 58(1), 155-194. https://doi.org/10.1111/j.1467-999X.2007.00264.x
• Bozkurt, C. (2015). Türkiye’de bilgi-iletişim, eğitim, sağlık ve ekonomik büyüme ilişkisi: Ampirik bir yaklaşım. İşletme ve İktisat Çalışmaları Dergisi, 3(2), 45-56. https://doi.org/10.26650/JGEOG2023-1169477
• Börekçi, N. (2018). Türkiye’de hanehalkı telekomünikasyon harcamalarını etkileyen faktörlerin ekonometrik analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Atatürk Üniversitesi.
• Colecchia, A. ve Schreyer, P. (2002). ICT investment and economic growth in the 1990s: Is the United States a unique case?: A comparative study of nine OECD countries. Review of Economic Dynamics, 5(2), 408-442. https://doi.org/10.1006/redy.2002.0170
• Coşkun, M. ve Bülbül, H. İ. (2019). Hanehalkı internet hizmeti sahipliğini etkileyen faktörlerin karar ağaçları ile incelenmesi. TÜBAV Bilim Dergisi, 12(2), 1-17.
• Deaton, A. (1985). Panel data from time series of cross sections. Journal of Econometrics, 30,109-126. https://doi.org/10.1016/0304-4076(85)90134-4
• Ece, N. ve Çetin, G. (2022) Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı, istihdam ve ekonomik büyüme ilişkisi, InTraders International Trade Academic Journal, 4(2), 149-162. https://doi.org/10.55065/intraders.1057927
• Ecemiş, O. ve Coşkun, A. (2022). Türkiye’de bilişim teknolojileri kullanımının ÇKKV yöntemleriyle incelenmesi: 2014-2021 dönemi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 37 (Özel Sayı), 81-89. https://doi.org/10.31590/ejosat.1134753
• Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (2023). ICT Access and usage by households and individuals. OECD Telecommunications and Internet Statistics.
• Erdem, H. F. ve Sağlam, C. (2020). Bilgi ve iletişim iktisadi faaliyetinin işsizlik oranı üzerindeki kısa ve uzun dönem etkileri. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 6(2), 261-275.
• Eşki ve Tarhan (2022). Türkiye’de eğitimde dijital dönüşüm: CBS tabanlı bir analiz. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24 (Özel Sayı), 322-336. https://doi.org/10.16953/deusosbil.1189601
• Forenbacher, I., Husnjak, S., Cvitic, I. ve Jovovic, I. (2019). Determinants of mobile phone ownership in Nigeria. Telecommunications Policy, 43(7), 1-12. https://doi.org/10.1016/j.telpol.2019.03.001
• Fuchs, C. (2009). The role of income inequality in a multivariate cross-national analysis of the digital divide. Social Science Computer Review, 27(1), 41-58. https://doi.org/10.1177/0894439308321628
• Galperin, H. ve Arcidiacono, M. (2021). Employment and the gender digital divide in Latin America: A decomposition analysis. Telecommunications Policy, 45(7), 1-12. https://doi.org/10.1016/j.telpol.2021.102166
• Gassner, K. (1998). An estimation of UK telephone access demand using pseudo-panel data. Utilities Policy, 7(3), 143-154. https://doi.org/10.1016/S0957-1787(98)00009-5
• Görgün Baran, A. ve Erdem, T. (2017a). Bilgi toplumunda dijital bölünme: Bilişim ve iletişim teknolojileri kullanım yetenekleri üzerinden bir tartışma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 22 (Kayfor 15 Özel Sayısı), 1505-1518.
• Görgün Baran, A. ve Erdem, T. (2017b). Gençlerin bilişim teknolojilerini kullanım yetenekleri ve e-güvenlik yaklaşımlarına dair bir araştırma. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 5(12), 5-32.
• Görgün Baran, A., Koçak Kurt, Ş. ve Serdar Tekeli, E. (2017). Yaşlıların dijital teknolojileri kullanım düzeyleri üzerine bir araştırma. Journal of Communication Theory ve Research, 1(45), 1-24.
• Guillerm, M. (2017). Pseudo-panel methods and an example of application to household wealth data. Economie et Statistique, 491(1), 109-130. https://doi.org/10.24187/ecostat.2017.491d.1908
• Güloğlu, B. ve Tekin, R. B. (2012). A panel causality analysis of the relationship among research and development, innovation, and economic growth in high-income OECD countries. Eurasian Economic Review, 2(1), 32-47. https://doi.org/10.14208/BF03353831
• Gümüş, S. (2012). Investigating the factors affecting information and communication technology (ICT) usage of Turkish students in PISA 2009. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 64, 219-227. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2012.11.026
• Güriş, S. ve Kaya, G. (2019). Ücret denklemlerinin tahmininde pseudo panel veri yaklaşımı. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 8(4), 88-97.
• Hardy, A. (1980). The role of the telephone in economic development. Telecommunication Policy, 4(4), 278-286. https://doi.org/10.1016/0308-5961(80)90044-0
• Harman, B. ve Abdioğlu, Z. (2023). Bilgi iletişim teknolojileri ve ekonomik büyüme: Beşli kırılgan ekonomiler üzerine bir uygulama. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 15(28), 264-278.
• Işık, N. ve Kılınç, E. C. (2013). Bilgi ekonomisi ve iktisadi büyüme: OECD ülkeleri üzerine bir uygulama. Akdeniz Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(26), 21-54.
• İncekara, M. ve Öztürk, C. (2024). The internet usage rate in Turkey: A machine learning approach. Ege Akademik Bakış Dergisi, 2, 165-178.
• Jorgenson, D. W. (2001). Information technology and the US economy. American Economic Review, 91(1), 1-32. Kara, E., Eşref, S. ve Çağıltay, K. (2016). Türkiye’de aktif internet kullanım eğilimleri: 2004-2014 dönemi [Bildiri sunumu]. INET, 21. Türkiye’de İnternet Konferansı, TED Üniversitesi, Türkiye.
• Karataş, H. M. (2018). The returns to formal schooling in Turkey using pseudo-panel data. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 4(2), 13-33.
• Kışla, T., Arıkan, Y. D. ve Sarsar, F. (2009). The investigation of the usage of ICT in university lecturers’ Courses. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 502-507. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2009.01.091
• Kumar, R. R., Stauvermann, P. J. ve Samitas, A. (2016). The effects of ICT on output per worker: A study of the Chinese economy. Telecommunications Policy, 40(2-3), 102-115. https://doi.org/10.1016/j.telpol.2015.06.004
• Lera-Lopez, F., Billon, M. ve Gil, M. (2009). Determinants of internet use in Spain. Economics of Innovation and New Tecnology, 20(2), 127-152. https://doi.org/10.1080/10438590903378017
• Lu, J., Xiao, Q., Wang, T. (2023). Does the digital economy generate a gender dividend for female employment? Evidence from China. Telecommunications Policy, 47(6), 1-19. https://doi.org/10.1016/j.telpol.2023.102545
• Madadi, Y., Iravani, H., ve Nooghabi, S. N. (2011). Factors effective on familiarity and usage of information and communication technology (ICT). Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, 3625-3632. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2011.04.346
• Maldayo, E., Senapathy, M. ve Bojago, E. (2024). Determinants of agricultural knowledge and information usage to achieve SDGs: Misrak Badawacho district, Southern Ethiopia. Journal of Agriculture and Food Research, 15, 1-15. https://doi.org/10.1016/j.jafr.2023.100912
• Nadiri, M. I. ve Nandi, B. (2003). Telecommunications infrastructure and economic development. Gary Madden (Ed.) Telecommunications Network: The International Handbook of Telecommunications Economics içinde (ss. 1-36).
• Niebel, T. (2018). ICT and economic growth–comparing developing, emerging and developed countries. World Development, 104, 197-211. https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2017.11.024
• Norton, S. (1992). Transaction costs, telecommunications and the microeconomics of macroeconomic growth. Economic Development and Cultural Change, 41(1), 175-196. https://doi.org/10.1086/452002
• Özkan, G. S. ve Çelik, H. (2018). Bilgi iletişim teknolojileri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Türkiye için bir uygulama. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 1-15. https://doi.org/10.30711/utead.405474
• Öztürk, L. (2002). Dijital uçurumun küresel boyutları. Ege Academic Review, 2(1), 1-10.
• Roller, L. H. ve Waverman, L. (2001). Telecommunications infrastructure and economic development: A simultaneous approach. The American Economic Review, 91(4), 909-923. https://doi.org/10.1257/aer.91.4.909
• Qiang, C. Z. W., Pitt, A. ve Ayers, S. (2003). Contribution of information and communication technologies to growth. World Bank Working Paper, 24, 1-28.
• Öztaşkın, H. S., İyit, N. ve Alkan, Ö. (2024). Citizen attitudes towards e-government services during the COVID-19 pandemic: A case in Türkiye. Heliyon, 10, 1-14. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e35041
• Saygılı, Ş. (2003). Bilgi ekonomisine geçiş sürecinde Türkiye ekonomisinin dünyadaki konumu. Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Stratejik Araştırmalar Dairesi Başkanlığı.
• Schreyer, P. (2000). The contribution of information and communication technology to output growth: A study of the G7 countries. OECD Science, Technology and Industry Working Papers, 2, 1-23. https://doi.org/10.1787/18151965
• Seki, İ. (2008). The importance of ICT for the knowledge economy: A total factor productivity analysis for selected OECD countries. The International Conference on Emerging Economic Issues in a Globalizing World, İzmir Ekonomi Üniversitesi, İzmir.
• Selim, S. ve Balyaner, İ. (2017). Türkiye’de hanehalkının sahip olduğu bilişim teknolojileri ürünleri sayısını belirleyen faktörlerin araştırılması: Bir sayma veri modeli. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(22), 428-454. https://doi.org/10.20875/makusobed.296800
• Shao, Q. ve Kostka, G. (2023). The COVID-19 pandemic and deepening digital inequalities in China. Telecommunications Policy, 47(10), 1-23. https://doi.org/10.1016/j.telpol.2023.102644
• Taşdemir, B. ve Fındık, D. (2017). Sayısal bölünmenin sosyo-ekonomik boyutu Türkiye’de yetişkinlerin bilişim teknolojileri kullanım becerileri ve kültürel sermaye ilişkisi. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, (28), 39-59. https://doi.org/10.31123/akil.437452
• Torun, M., Sarıdoğan, E. ve Kurt, S. (2009). Yenilik üretimi (inovasyon) ile bilgi ve iletişim teknolojileri (ICT) yatırımlarının insani gelişme endeksine etkisinin ekonometrik analizi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 7(2), 139-150.
• Toso, S., Atlı, Ş. M. ve Mardikyan, S. (2015). Türkiye’nin bölgeleri arasında sayısal uçurum. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 10(1), 41-49.
• Tunalı, H. ve Güz, T. (2021). Bilgi ve iletişim teknolojileri gelişim endeksi ve ekonomik büyüme ilişkisinin panel veri modelleri ile karşılaştırmalı analizi. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 6(15), 249-261. https://doi.org/10.25204/iktisad.843070
• Türkiye İstatistik Kurumu (2016). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2017). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2018). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2019). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021). Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması.
• Verbeek, M. ve Nijman, T. (1992). Can cohort data be treatedas genuine panel data. Emprical Economics, 17, 9-23. https://doi.org/10.1007/BF01192471
• Verbeek, M. ve Theo N. (1993). Minimum MSE estimation of a regression model with fixed effects from a series of cross-sections. Journal of Econometrics, 59(1),125-136. https://doi.org/10.1016/0304-4076(93)90042-4
• Verbeek, M. (1993). Pseudo panel data. Center for Economic Research, 122, 303-315.
• Wang, D., Zhou, T. ve Wang, M. (2021). Information and communication technology (ICT), digital divide and urbanization: Evidence from Chinese cities. Technology in Society, 64, 1-11. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2020.101516
• Wang, E. H. (1999). ICT and economic development in Taiwan: Analysis of the evidence. Telecommunications Policy, 23(3-4), 235-243. https://doi.org/10.1016/S0308-5961(99)00005-1
• Yamak, R. ve Koçak, N. A. (2007). Bilgi teknolojisi harcamalarının ekonomik büyüme üzerine etkileri:1993-2005. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 2(1), 1-10.
• Yang, L., Lu, H., Wang, S. ve Li, M. (2021). Mobile internet use and multidimensional poverty: Evidence from A household survey in rural China. Social Indicators Research, 158(3), 1065-1086. https://doi.org/10.1007/s11205-021-02736-1
• Yapraklı, S. ve Sağlam, T. (2010). Türkiye'de bilgi iletişim teknolojileri ve ekonomik büyüme: Ekonometrik bir analiz (1980-2008). Ege Akademik Bakış Dergisi, 10(2), 577-598.
• Yılmaz, F. ve Ersoy, A. (2014). Beşinci sınıf öğrencilerinin BİT erişim olanakları ve BİT okuryazarlık düzeyleri arasındaki dijital bölünme. Journal of Educational Science, 2(2), 16-32.