Different Provisions Regarding Women and Men in Rituals of Prayer

Yıl 2021, Sayı: 16, 395 - 419, 30.06.2021

Fatiha Bozbaş

https://doi.org/10.18498/amailad.871129

Öz

When the judiciary in the classical fiqh literature is evaluated in a general framework, while there is no difference between men and women in terms of both the execution of the judiciary and the principles of the judiciary, there are different provisions for men and women for example; there is no religious duty of zakah for women in terms of religious cult, and there are other differences such as testimony in transactions and blood money in criminal law. Fundamentally there is no difference between men and women in the provisions of the prayer in terms of religious cult of fiqh. In the Nass, elaborate details regarding to the conditions and provisions of prayer are not defined in the verses of Quran, whereas Sunnah and practices of Prophet’s companions regarding the conditions and provisions of the Salah constitutes the basis for the prayer. When we look at the narrations from the Prophet concerning the prayer, it is understood that there is no fundamental difference between men and women in the conditions and rituals of prayer, however there are narrations which particularly refer to women and includes the condition of Setr-i awrah (covering intimate parts of the body).

Aside from the absence of any nass (written law) about women's prayers, except for the setr-i awret (covering intimate parts of the body), as it is narrated in the hadith that “Go back to your families. Teach them religious knowledge. Just pray as you see me as praying. When the time for prayer comes, one of you read the adhan. May your old lead you as imam!" which shows that men and women are subject to the same provisions regarding the manner of prayer without any restraints. Nevertheless, when we look at the provisions regarding the manner of prayer within the framework of Sunni fiqh sects; although there is no difference in terms of the wajib, sunnah or manners of the prayer, there are some differences in terms of the manner of the rituals. At this point, while there is no distinction between men and women in the provisions adopted by some sects, it emerges that there is a general or detailed distinction in some sects.

It is the Hanafis who make a gender-based distinction regarding the nature of certain rituals in prayer and place the most detailed provisions on the subject among sects. When Hanafi literature is examined; for women, it is seen that different provisions are made regarding the status of women in takbir, recitation, kneeling, prostrating, sitting between the two prostrating, tashahhud and the final sitting. In the Shafii and Hanbali literature, some superficial and a few judgments are mentioned about these situations. Malikis, on the other hand, with a perspective different from the other three sects, accepted that all kinds of verses and hadiths related to prayer are for both men and women. It is seen that those three sects other than Malikis try to base their views on some narrative accounts and rational inferences, on this matter the narrative account seems to be weak. Nevertheless, it is possible for the fuqaha that they attributed a fiqh value to such narrations according to some situations in which they consider hadiths and deeds are weak.

Apart from relying on some hadiths and accounts of the companions of prophet Muhammad in the decrees about the quality of the rituals in the prayers of women, it is seen that almost no evidence on the subject is mentioned in the Shafii literature, and it is partially included in the Hanafi and Hanbali literature. This situation, in our opinion, shows that the three sects make judgments based on some general principles. At this point, the expression أستر لها (more suitable for the veiling of women), which is mentioned in the three sects literature regarding the basis of the differences regarding the prayer of women, shows that the fuqaha considers the principle of compliance with veiling as a criterion in the judgment of women's prayer. In this study, it will be tried to examine the evidences and opinions expressed by the Fuqaha on the subject by revealing the motives of sects in the introduction of different provisions for women within the framework of the rituals of prayer.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Prayer, Provision, Woman, Male.

Namazın Rükünlerinde Kadın ve Erkeklere Yönelik Farklı Hükümler

Öz

Klasik fıkıh literatüründeki ahkâm genel bir çerçevede değerlendirildiğinde; gerek hükme muhatap olma ve gerekse hükmün niteliği açısından ahkâmın ekseriyetinde kadın ve erkek arasında herhangi bir fark bulunmaz iken, ibâdât alanında zekat için kadının havâic-i asliyye sorumluluğunun bulunmaması, muâmelatta şahitlik ve ceza hukukunda diyet miktarı gibi bazı mevzularda kadın ve erkeğe yönelik farklı hükümler mevcuttur. Fıkhın ibâdât kısmında bulunan namaz ahkâmında da temelde kadın ile erkek arasında herhangi bir fark bulunmamaktadır. İslâm’da vücûbiyeti nasslarla belirtilen namazın şart ve rükünlerine ilişkin tafsilat ayetlerde zikredilmemiş, bu noktada ilgili hükümlere Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sünneti ve sahabe uygulamaları kaynaklık etmiştir. Namaza ilişkin Hz. Peygamber’den (s.a.v.) gelen rivâyetlere bakıldığında namazın şartlarında ve rükünlerinde kadın ile erkek arasında temelde bir farklılığın zikredilmediği, yalnızca namazın şartları içerisinde yer alan setr-i avretin niteliğine dair kadınlara hâs bazı rivâyetlerin mevcut olduğu görülmektedir.

Kadınların namazı hakkında setr-i avret haricinde, herhangi bir nass bulunmaması bir yana, “Ailelerinizin yanına dönün. Onlara dinî bilgileri öğretin. Beni nasıl namaz kılıyor olarak gördüyseniz öylece namaz kılınız. Namaz vakti geldiğinde içinizden biri ezan okusun. Yaşlınız da size imam olsun!” mânâsını taşıyan hadis de herhangi bir takyîd getirmeksizin namazın edâsına ilişkin kadın ile erkeğin aynı hükümlere muhatab olduğunu göstermektedir. Buna rağmen sünnî fıkıh mezhepleri çerçevesinde namazın edâsına yönelik hükümlere bakıldığında; namazın rükünleri ve rükünlerde riâyet edilmesi gereken vâcip, sünnet veya âdâbın ne olduğuna ilişkin herhangi bir farklılık söz konusu olmamakla birlikte, rükünlerin edâ niteliği açısından birtakım farklılıklar olduğu göze çarpmaktadır. Bu noktada bazı mezheplerin benimsedikleri hükümlerde kadın-erkek arasında bir ayrım gözetilmez iken, bazı mezheplerinkinde ise genel ya da mufassal bir ayrım olduğu ortaya çıkmaktadır.

Namazdaki bazı rükünlerin niteliğine ilişkin cinsiyet temelli bir ayrıma giderek mezhepler arasında mevzuya ilişkin en mufassal hükümlere yer veren Hanefîlerdir. Hanefî literatürü incelendiğinde; kadınlar için iftitâh tekbiri, kıraat, rükû, secde, celse, teşehhüt ve kade-i ahîredeki durumlarına ilişkin erkeklerden farklı hükümler serdedildiği görülmektedir. Şâfiî ve Hanbelî literatüründe de bu durumlara ilişkin yüzeysel ölçüde ve az sayıda bazı hükümlere temas edilmiştir. Mâlikîler ise diğer üç mezhepten farklı bir bakış açısıyla, ayet ve hadislerden yola çıkarak namaza ilişkin bütün ahkâmın hem erkek hem de kadınlara şâmil olduğunu kabul etmişlerdir. Mâlikîler dışındaki üç mezhebin, görüşlerini bazı rivayetler ve aklî istidlâller ile temellendirmeye çalıştıkları görülen bu meselede, temelde kendisiyle ihticâc edilen rivayetlerin zayıf oldukları görülmektedir. Buna rağmen, fukahânın zayıf hadisle amel konusunda göz önünde bulundurdukları bazı durumlardan hareketle bu nevi rivayetlere fıkhî bir değer atfetmiş olmaları mümkündür.

Kadının namazındaki rükünlerin niteliğine dair serdedilen hükümlerde bazı hadis ve sahâbe kavillerine istinâd edilmesi bir yana, Şafiî literatüründe konuya ilişkin neredeyse hiçbir naklî delilin zikredilmediği, Hanefî ve Hanbelî literatüründe ise kısmen yer bulduğu görülmektedir. Bu durum kanaatimizce bu konuda üç mezhebin daha ziyade genel bazı ilkelerden hareketle hüküm verdiklerini göstermektedir. Bu noktada kadının namazına ilişkin farklılıkların mesnedine ilişkin üç mezhep literatüründe zikredilen أستر لها (kadının tesettürüne daha uygundur)” ifadesi, fukahânın kadınların namazına dair ahkâmda tesettüre uygunluk ilkesini bir ölçüt olarak ele aldıklarını göstermektedir. Bu çalışmada, sünnî fıkıh literatüründeki veriler ele alınarak namazın rükünleri çerçevesinde kadınlara yönelik farklı hükümlerin serdedilmesinde fıkıh mezheplerinin hangi saiklerden hareket ettikleri ortaya konularak fukahânın konuya ilişkin yaklaşımları irdelenmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Namaz, Hüküm, Kadın, Erkek.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Müsned. nşr. Şuayb Arnaût vd.. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfu’l-ḳınâ‘ ‘an metni’l-İḳnâ‘. 6 Cilt. Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, 1403/1983.
• Burhâneddîn Buhârî, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nu‘mânî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2004.
• Burhanpurlu Şeyh Nizâmüddîn vd.. el-Fetâva’l-hindiyye. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1421/2000.
• Desûkī, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. Ḥâşiye ‘ale’ş-Şerḥi’l-kebîr. 4. Cilt. b.y.: Dâru İhyâi Kütübi’l-‘Arabiyye, ts.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. el-Merâsîl. nşr. Abdülazîz İzzüddîn es-Sirvân. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1406/1986.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. es-Sünen. nşr. Şuayb el-Arnaût vd.. 7 Cilt. Dımaşk-Hicaz: Dâru’r-Risâleti’l-‘Âlemiyye, 1430/2009.
• Fevzân, Sâlih b. Fevzân b. Abdillâh. Teysîru Zâde’l-Müstaḳni fi’l-fıḳhi’l-Hanbelî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ. İḳnâ‘ li-ṭâlibi’l-intifâ’. thk. Abdüllatîf Muhammed Mûsâ es-Sübkî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Ḥaddâdî, Ebû Bekr b. Muhammed b. Ali. Sirâcü’l-vehhâc. Dımaşk: Dâru’l-Kütübi’z-Zâhiriyyeti’l-Ehliyye, 2534, 1a-522b.
• Hâkim Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. el-Müstedrek. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2002.
• Hırakī, Ebü’l-Kāsım Ömer b. Hüseyin b. Abdillâh. Muḫtaṣaru’l-Hırakī. thk. İbrâhîm Muhammed Ebû Huzeyfe. Tanta: Dâru’s-Sahâbe, 1413/1993.
• İbn Abdülber Nemerî, Ebû Ömer Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-Kâfî fî füru‘i’l-Mâlikîyye. thk. Muhammed el-Morîtânî. 2 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Riyâdi’l-Hadîse, 1398/1978.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz ed-Dımaşkī. Reddü’l muḥ̣târ ‘ale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd.. 14 Cilt. Riyâd: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Asker Bağdâdî, Abdurraḥmân b. Muhammed b. Asker. İrşâdü’s-sâlik ilâ eşrefi’l-mesâlik. Kahire: Dâru’l-Fazîle, ts.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe el-Kûfî. el-Muṣannef. thk. Hamid b. Abdillâh el-Cum‘a vd.. 16 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1425/2004.
• İbn Ḳudâme, Muvaffakuddîn Ebû Muhammed Abdullâh b. Ahmed el-Cemmâîlî. Muġnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî vd.. 15 Cilt. Riyâd: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn Ömer b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. en-Nehru’l-fâᵓiḳ. nşr. Ahmed İzzû İnâye. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1422/2002.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el-Baḥrü’r-râᵓiḳ. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. 9 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1418/1997.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Eşbâh ve’n-Neẓâᵓir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411/1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Berekât Mecdüddîn Abdüsselâm b Abdillâh el-Harrânî. el-Muḥarrer fi’l-fıḳh ‘alâ meẕhebi'l-İmâm Aḥmed b. Ḥanbel. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1378/1959.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-‘âcizi’l-faḳīr. thk. Abdurrâzik Gâlib el-Mehdî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî el-Bağdâdî. Mecma‘u’l-baḥ̣reyn ve mülteḳa’n-neyyireyn. thk. İlyas Kaplan. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• İmam Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdris. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzî Abdülmuttalib. 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-Vefâ, 1422/2000.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed. Ġunyetü’l-mütemellî fî ş̣erḥi Münyeti’l-Muṣallî: Ḥalebî Kebîr. b.y.: Dâru Saâde, 1325.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâ’i‘u’ṣ-ṣanâ’i‘ fî tertîbi’ş-şerâ’i‘. thk. Ali Muhammed Muavvız vd.. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• Kurtubî, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣid. thk. Muhammed Subhî Hasen Hallâk. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1415/1995.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muavvız vd.. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1414/1994.
• Mergīnânî, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. el-Hidâye. thk. Nuaym Eşref Nûr Muhammed. 8 Cilt. Karaçi: İdâretü’l-Kur’ân ve’l-‘Ulûmi’l-İslâmiyye, 1417/1997.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd. el-İḫtiyâr li-tâ‘lîli’l-Muḫtâr. thk. Hâlid Abdurrahman el-Ak. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1423/2002.
• Molla Hüsrev. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm. 2 Cilt. Karaçi: Mîr Muhammed Kütüphâne, ts.
• Munawwar, Munir Ahmad. Mard Wa Aurat Ki Namaz Ke Farg Par Tafsili Jazia. b.y.: Mektebetü Ehlü’s-Sünne ve’l-Cemaat, ts.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Nazar b. Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1427/2006.
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ. el-Mecmû‘ Şerḥu’l-Müheẕẕeb. thk. Muhammed Necîb el-Muti‘î. 23 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn. thk. Züheyr eş-Şâviş. 12 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-Fetḥu’l-‘azîz fî Şerḥi’l-Vecîz (eş-Şerḥu’l-kebîr). thk. Alî Muhammed Muavvız vd.. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1997.
• Ṣaḥnūn, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd et-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-kübrā. 16 Cilt. b.y.: Vizâretü’l-Evkâfi’s-Suûdiyye, 1324/1906.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 31 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1409/1989.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Âmmâr b. Alî. Merâḳı’l-felâḥ bi-İmdâdi’l-fettâḥ. nşr. Ebû Abdirrahmân Salâh b. Muhammed b. ‘Aveyzâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2004.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmi‘u’ṣ-saḥîḥ. nşr. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Zeylaî, Abdullah b. Yûsuf. Naṣbü’r-râye li-eḥâdîs̱i’l-Hidâye. 5 Cilt. Cidde: Dâru’l-Kıble li-Sekâfeti’l-İslâmiyye, ts.
• Zeylaî, Ebû Muhammed Osman b. Ali b. Mihcen. Tebyînü’l-ḥaḳāᵓiḳ. 6 Cilt. Multan: Mektebetü İmdâdiyye, ts.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıḳḥu’l-İslâmî ve edilletuh. 4 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1405/1985.