Okul Öncesi Çocuğa Sahip Annelerin Otizm Spektrum Bozukluğuna İlişkin Farkındalıklarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi

Year 2025, Volume: 16 Issue: 1, 603 - 618

Feyat Kaya , Hasan Ferşat Taşlıbeyaz

https://doi.org/10.51460/baebd.1585355

Abstract

Otizm spektrum bozukluğuna (OSB) sosyal etkileşim, iletişim yetersizlikleri ile sınırlı ve tekrarlayıcı davranış örüntüleriyle karakterize edilen nörogelişimsel bir yetersizliktir. Son dönemlerde OSB yaygınlık oranı dünya çapında hızla artmaktadır. Yaygınlıktaki bu artışın olası nedenleri arasında tanı ölçütlerindeki önemli değişiklikler, tanılamada doğru teşhisin konması, gelişmiş tanılama araçlarının kullanılması ve farkındalığın artması olarak gösterilmektedir. Bu çalışmada tipik gelişim gösteren okul öncesi çocuğa sahip olan annelerin OSB’ye ilişkin farkındalıklarının ve çeşitli değişkenlerle olan ilişkisinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma betimsel tarama modeli kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın katılımcılarını okul öncesi çocuğa sahip 196 anne oluşturmaktadır. Katılımcıların belirlenmesinde amaçsal örneklemede yer alan ölçüt örnekleme kullanılmıştır. Veriler, demografik bilgi formu ile Okul Öncesi Çocukların Annelerinin Otizm Farkındalığı Ölçeği kullanılarak toplanmış ve analiz edilmiştir. Araştırma bulguları, annelerin OSB farkındalığının yaş, eğitim düzeyi, meslek, yakın çevrede OSB olan bireylerin varlığı ve bilgi edinme kaynaklarına göre değiştiğini göstermektedir. Bulgular alanyazında var olan çalışmaların bulgularıyla karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıkları tartışılmıştır.

Keywords

Otizm spektrum bozukluğu, Annelerin otizm farkındalığı, Okul öncesi çocuklar, Davranış kalıpları

Ethical Statement

Bu araştırma, Hakkari Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu 16.07.2024 tarih ve 2024-104 oturum sayılı kararı ile alınan izinle yürütülmüştür.

Supporting Institution

Yok

Thanks

Yok

References

• Abusukkar, O. M. (2020). Suudi toplumunda otizm spektrum bozukluğuna ilişkin farkındalık düzeyleri: Açımlayıcı/Keşfedici bir çalışma. Ozel Egitim Dergisi, 21(2), 242-246. https://doi.org/10.21565/ozelegitimdergisi.513953
• Akgül, E. M., & Mertoğlu, H. (2020). Öğretmen yetiştirme programlarında otizm farkındalığı: fen bilgisi eğitimi örneği. Journal of Individual Differences in Education, 2(1), 31-41.
• Alpdoğan, Y., Sazak, E., & Omak, S. (2023). Investigation of knowledge and awareness of family physicians on autism spectrum disorder in Turkey. Journal of Kirsehir Education Faculty, 24(2).1406-1461. https://doi.org/10.29299/kefad.1268914
• Alsehemi, M. A., Abousaadah, M. M., Sairafi, R. A., & Jan, M. M. (2017). Public awareness of autism spectrum disorder. Neurosciences Journal, 22(3), 213-215. https://doi.org/10.17712/nsj.2017.3.20160525
• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.). Washington, DC: Author.
• Arif, M. M., Niazy, A., Hassan, B., & Ahmed, F. (2013). Awareness of autism in primary school teachers. Autism research and treatment, 2013(1), 961595. https://doi.org/10.1155/2013/961595
• Arslan, K. (2023). Otizmli bireylere yönelik toplumsal farkındalık düzeyinin incelenmesi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 11(34), 28-47. https://doi.org/10.33692/avrasyad.1167352
• Aydın, D., & Özgen, Z. E. (2018). Çocuklarda otizm spektrum bozukluğu ve erken tanılamada hemşirenin rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 93-101.
• Baloyi, O., Jarvis, M. A., Chironda, G., Mbeje, P., Ngcobo, S. J., Gqaleni, T., ... & Brysiewicz, P. (2024). Experiences of families with children diagnosed with autism spectrum disorder in world health organization afro‐regions: A scoping review. Nursing & Health Sciences, 26(2), e13123. https://doi.org/10.1111/nhs.13123
• Başarı, E., Şahin, K., & Karabulut, E. (2023). Otizm spektrum bozukluğu (OSB) eğitiminin üstün zekalı ve yetenekli çocukların velilerinin OSB farkındalık düzeylerine etkisi. İçel Dergisi, 3(2), 47-57.
• Biber, K., Cankorur, H., Akçay, Z. N., & Şumnulu, B. (2018). Çocukları okul öncesi eğitime devam eden annelere otizm spektrum bozukluğuna yönelik farkındalık eğitimi. Turkish Studies, 13(11), 345-362. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13556
• Bozdoğan, H. İ. (2022). Otizm spektrum bozukluğu tanısı olan bireylerin ebeveynleriyle tipik gelişim gösteren bireylerin ebeveynlerinin otizmle ilgili farkındalıkları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Medipol Üniversitesi.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Carpita, B., Migli, L., Chiarantini, I., Battaglini, S., Montalbano, C., Carmassi, C., ... & Dell’Osso, L. (2022). Autism spectrum disorder and fetal alcohol spectrum disorder: a literature review. Brain Sciences, 12(6), 792. https://doi.org/10.3390/brainsci12060792
• Centers for Disease Control and Prevention. (2022). Signs and Symptoms of Autism Spectrum Disorder. https:// www.cdc.gov/ncbddd/autism/signs.html
• Dillenburger, K., Jordan, J. A., McKerr, L., Devine, P., & Keenan, M. (2013). Awareness and knowledge of autism and autism interventions: A general population survey. Research in autism spectrum disorders, 7(12), 1558-1567. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2013.09.004
• Field, A. (2013). Discovering statistics using IBM SPSS statistics (4th ed.). SAGE Publication.
• Gölbaşı, H., Demirel, Y., Karaca, S. N., Çiçek, A. U., & Sarı, S. A. (2021). Sivas İl Merkezi’nde otizm spektrum bozukluğunun (OSB) yaygınlığı ve aile sağlığı merkezleri sağlık çalışanlarının OSB farkındalıkları. Cukurova Medical Journal, 46(3), 998-1008. https://doi.org/10.17826/cumj.904937
• Han, Z., Zhong, H., & Hansen, P. (2024). The complex information needs of Chinese parents of children with autism spectrum disorder. Online Information Review, 48(3), 601-618. https://doi.org/10.1108/OIR-04-2022-0247
• Hao, X., An, Q., Li, J., Min, H., Guo, Y., Yu, M., & Qin, J. (2022). Exploring high-order correlations with deep-broad learning for autism spectrum disorder diagnosis. Frontiers in Neuroscience, 16, 1046268. https://doi.org/10.3389/fnins.2022.1046268
• Hodgetts, S., Zwaigenbaum, L., & Nicholas, D. (2015). Profile and predictors of service needs for families of children with autism spectrum disorders. Autism, 19(6), 673-683. https://doi.org/10.1177/1362361314543531
• Huang, A. X., Jia, M., & Wheeler, J. J. (2013). Children with autism in the People’s Republic of China: Diagnosis, legal issues, and educational services. Journal of autism and developmental disorders, 43, 1991-2001. https://doi.org/10.1007/s10803-012-1722-6
• Hughes, M. M., Shaw, K. A., DiRienzo, M., Durkin, M. S., Esler, A., Hall-Lande, J., ... & Maenner, M. J. (2023). The prevalence and characteristics of children with profound autism, 15 sites, United States, 2000-2016. Public Health Reports, 138(6), 971-980. https://doi.org/10.1177/00333549231163551
• Hung, L. Y., & Margolis, K. G. (2024). Autism spectrum disorders and the gastrointestinal tract: insights into mechanisms and clinical relevance. Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology, 21(3), 142-163. https://doi.org/10.1038/s41575-023-00857-1
• Jones, S. C., & Harwood, V. (2009). Representations of autism in Australian print media. Disability & Society, 24(1), 5-18. https://doi.org/10.1080/09687590802535345
• Karasar, N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel.
• Karavuş, M., Altaş, Z. M., Hıdıroğlu, S., Arı, N., Bağrıaçık, F., Can, A., & Güner, Ç. Z. (2019, September). 6 yaş altı (okul öncesi) çocukların ebeveynlerinde otizm bilgi düzeyinin ölçülmesi. 3. Uluslararası 21. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi, Bildiriler Kitabı, s.1279-1280, Antalya, Kasım 26-30.
• Kars, S., & Akyürek, G. (2019). Otizmin basılı medyada temsili: Ulusal eylem planından sonraki sürecin incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 8(1), 187-194.
• Kurt, G., Ervüz, F. Ö., & Ervüz, C. (2023). Meslek yüksekokulu öğrencilerinin otizm spektrum bozukluğu olan çocuklara ilişkin farkındalıkları. TOGÜ Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(1), 37-48.
• Li, S. N., Chien, W. T., Lam, S. K. K., Chen, Z. Y., & Ma, X. (2024). Effectiveness of parent-focused interventions for improving the mental health of parents and their children with autism spectrum disorder: A systematic review and meta-analysis. Research in Autism Spectrum Disorders, 114, 102389. https://doi.org/10.1016/j.rasd.2024.102389
• Lord, C., Charman, T., Havdahl, A., Carbone, P., Anagnostou, E., Boyd, B., ... & McCauley, J. B. (2022). The Lancet Commission on the future of care and clinical research in autism. The Lancet, 399(10321), 271-334. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01541-5
• Macaroğlu-Akgül, E., & Mertoğlu, H. (2020). Autism awareness in teacher training programs: Science teaching example. Journal of İndividual Differences ın Education, 2(1), 31-41. Maenner, M. J. (2023). Prevalence and characteristics of autism spectrum disorder among children aged 8 years. Autism and Developmental Disabilities Monitoring Network, 11 sites, United States, 2020. MMWR. Surveillance Summaries, 72.
• Neng, B. (2021). Okul Öncesi Çocukların Annelerinin Otizm Farkındalığı Ölçeğinin Oluşturulması (Yayımlanmamış Yüksek Lisan Tezi) Marmara Üniversitesi.
• Neng, B., Sarısaltık, A., Hıdıroğlu, S., & Karavuş, M. (2023). Autism Awareness of Mothers Scale (AAMS): A study of validity and reliability. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, 5(2), 1-11. https://doi.org/10.37233/TRSPED.2023.0139
• Pirinççi, S., Aksu, M. H., Abacıgil, F., & Okyay, P. (2019). Tıp fakültesi 6. sınıf öğrencilerinde otizm spektrum bozukluğu ile ilgili bilgi ve farkındalık düzeyi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 26(3), 97-102. https://doi.org/10.4274/tjcamh.galenos.2016.2016.06.028
• Saçan, S., Adıbelli, D. & Öztürk, N. (2019). “How aware are educators about autism?”, International Social Sciences Studies Journal, 5(32), 1712-1722 https://doi.org/10.26449/sssj.1369
• Serter, S. S., & Yıldız, S. (2021). Sosyal medya kampanyası aracılığıyla otizm farkındalığının ölçümlenmesi ve arttırılmasına yönelik bir iletişim çalışması. Selçuk İletişim, 14(4), 1844-1878. https://doi.org/10.18094/josc.984751
• Shetty, A., & Rai, B. S. (2014). Awareness and knowledge of autism spectrum disorders among primary school teachers in India. International Journal of Health Sciences and Research, 4(4), 80-85.
• Surıa, H., Mardhıyah, R., Harun, N. A., Ismaıl, T. A. T., & Kamarulbahrı, T. M. S. T. (2024). Awareness, knowledge and attitude of autistic spectrum disorder among people in Pahang. Quantum Journal of Social Sciences and Humanities, 5(3), 185-191. https://doi.org/10.55197/qjssh.v5i3.383
• Tabachnick, B. G., & Fidell, L. S. (2014). Using Multivariate Statistics (Sixth Edition) USA: Pearson New International Edition.
• Tölük, B., Polat, Ö., & Yılmaz, S. (2021). Knowledge level and awareness of parents with 18-36 month-old children about autism spectrum disorder. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(3), 531-539. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.928293
• Türk Dil Kurumu. (2024). https://sozluk.gov.tr/
• Ulutaşdemir, N., Uzun, S., Top, F. Ü., Demir, S., & Kulakaç, N. (2021). Determination of the autism awareness in women who are future mothers. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10(2), 205-212.
• World Health Organization. (2021). Autism Spectrum Disorders. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/autism-spectrum-disorders#:~:text=Epidemiology,prevalence%
• Yazıcı, M. S., & Karsantık, İ. (2023). Otizm Farkındalık Ölçeğinin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 58(58), 18-40. https://doi.org/10.15285/maruaebd.1189906
• Yener, İ., & Geçer, E. (2021). Televizyon dizileri, toplumsal farkındalık ve otizm: “Mucize Doktor” dizisi örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 16(1), 146-162. https://doi.org/10.17550/akademikincelemeler.766630
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zülkar, Y., Söyünmez, S., Turan, F. D., & İşler Dalgıç, A. (2021). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ebeveynlerin istismar konusundaki farkındalıklar. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 12(4), 288-296. https://doi.org/10.14744/phd.2021.78055