Antalya Madrasahs Between the 17th and 20th Centuries As Reflected in Archive Documents

Year 2019, , 103 - 125, 15.06.2019

Gülşen İstek

https://doi.org/10.18505/cuid.520904

Abstract

Antalya, which is today’s attraction center with its historical and
natural beauties, was described as “a city like heaven” since ancient times.
This city hosted many civilisations and states until the 13th century and
became an important seaport after The Seljuks took over the region. The Seljuks
applied civilization and urbanization policy also in Antalya, like other
regions they ruled. The mosques, madrasahs (Islamıc theology institutions),
schools, baths, caravansearis (hostels), hospices, and water cisterns in this
period changed the structure of the city and paved the way for improvements of
public life. During the Ottomans some of these social institutions were
kept  active while the others no longer
served to the public. However, with the construction of new social
institutions, urbanization was resumed. The madrasas were generally built near
or adjacent to the mosques, and had a significant role in developing the
society and cultural structure. Although the madrasas in Antalya were mainly
the institutions that maintain the education system, the research on these
madrasas mostly focuses on their architectural features. The majority of these
madrasas that are not comprehensively studied. Therefore, the functioning
structures and the problems of Antalya Madrasas (Antalya, Korkuteli and
Elmalı), which are reflected in the archive documents between the 17th and 20th
centuries and also both individuals and institutions that had influence on
these madrasas are going to be investigated in this study. Thus, this paper
will shed more light on Antalya Madrasas.

Summary: Antalya city, which was
completely under the Seljuk sovereignty during the reign of Sultan Alaeddin
Keykubat I (1219-1236), was named as Alâiyye dedicated to the Sultan's name and
became an important port city of the Seljuk State after then. In the process of
the fall of the Seljuk State and the beginning of the Emirates (Beylikler)
period, the city became a land of Teke-Oğulları, a part of a Hamid-oğulları,
and in 1390 the city became an Ottoman city after the struggle of Yıldırım
Bayazid with Teke-oğuları.

Antalya was home to the madrasahs, one of the formal education
institutions during both the Seljuk and the Ottoman Empire. The madrasahs were
built next to the mosque or in a detached area built by sometimes
administrators or statesmen, sometimes by members of the dynasty or by the
citizens who were wealthy. In Antalya, both single floor and second floor madrasahs
were built.

This study based on the documents from Prime Ministry Ottoman Archive,
the travel books of İbn Bibi and Evliya Çelebi, the works on Antalya Madrasahs
to be determine the madrasah in the districts of Antalya as Korkuteli and
Elmalı. In addition to the Seljuk madrasahs such as Imaret Madrasah, Atabey
Armagan Madrasah and Karatay Madrasah, there are also some madrasahs belonging
to the Ottoman period, in Antalya. As a matter of fact, the madrasahs increased
in number in the period of the Ottoman. Antalya madrasahs which are reflected
in archival documents for any reason are as follows: “Süleyman Madrasah”
located in Hatip Süleyman Street, “Madrasah built by Haci Mahmed” located in
Elmali Street, “Hacı Abbaszâde Hacı Süleyman Madrasah” in Süleyman Street, “İsmail
Efendi Madrasah” in Tahtapazarı Kızılsaray Street, Kasab Hacı Ahmed Madrasah,
Hacı Cafer Ağa Madrasah, Murad Ağa Madrasah, Esir Hacı Ali Madrasah, Hacı Hasan
Madrasah,“Madrasah built by Hasan Efendi” in Keçiyalar Street, in the Kadılar
Street of Gediz County “Madrasah built by Yusuf Efendi”, “Madrasah built by
Hızır Efendi” in Cami-i atik Street, Murat Pasha Madrasah, “Sefer Ağa Madrasah”
located outside the city wall, “Büyülü Minaret Madrasah, Hatuniye Madrasah,
Sheik Sinan Camii Madrasah located outside the city Wall, In addition to these
madrasahs mentioned in some studies in Antalya, it is also stated that there
are madrasahs such as Müsellim Madrasah, Kesik Minaret Madrasah, Karakas
Madrasah, Varsakli Mehmet Efendi Madrasah, Meydan Madrasah, Surmeli Madrasah,
Canmülk Madrasah, Ahi Kız Madrasah, Hacı Naim Efendi Madrasah, Susam Madrasah,
Çömlekçi Madrasah, Değirmenönü Madrasah, Ak Mescid Madrasah, Âşık Doğan
Madrasah and Çukur Madrasah.

According to archive documents, in the sub-district of Antalya, which is
used as a plateau or plateau area, some madrasahs were recorded as follows:
Pınarbaşı Madrasah, Hızır Efendi Madrasah, Mustafa Efendi Madrasah, Emir
Sinaneddin Madrasah, Hacı Menlü (Mevlüt) oğlu Ömer Medrese, Abu Bakr Agha
Madrasah, Koca Hafız Medrese, Hacı Mollaoğlu El-Hac Ömer Madrasah, Sheikh
İsmail Efendi Madrasah. However, Süleyman Fikri Erten, who works on Antalya,
stated that the number of madrasahs is eight as: Haci Ahmet Madrasah of
Kalkanlı, Sultan Hatun Madrasah, Koparanzade Hacı Hüseyin Madrasah, Karabayırlı
Hacı Hüseyin Madrasah, Kaşlı Ali Efendi Madrasah, Hacı Hüseyin Madrasah, Şalaka
Ahmet Madrasah and Oyunyeri Madrasah.

The madrasahs built in Elmalı, another distict of Antalya, were as
follows: Ketenci Ömer Paşa Madrasah, Esbak Mir-i Ahur Hacı Mehmet Bey Madrasah,
Haydar Baba Madrasah, Arifî Ahmed Paşa Madrasah, Hüseyin Efendi Madrasah,
Debbağ Baba Madrasah, Şeyh Ümmi Sinan Madrasah, Babazade Hacı Abdurrahman
Madrasah, Hacı Şeyh Efendi Madrasah, Mustafa Efendi Madrasah, Hasan Efendi Madrasah,
Salih Efendi Madrasah, Halil Efendi Madrasah, Çankırlı Madrasah, Osman Efendi
Madrasah and “Mehmet Efendi Madrasah in Örtekiz village”. In addition, two
madrasahs, except from these, were also found in the archive documents.

A madrasah was built almost at every Street of Antalya and the madrasahs
were usually named by the name of their builders. Madrasah students were
provided with a certain amount of scholarship to continue their education
according to the level of the education in the madrasahs and the level of the
courses taught, salaries of the scholars, the status of the builder of the
madrasah. The scholars who worked in the madrasahs worked with a document
called berat-i sharif and in the case of the disappearance of this document a
new berat-i sharif would be prepared by the Shaykh al-Islami. Scholars working
without this document were also determined.

In the scholar appointments foundation, board of trustees, müfti, and the
city regents were very influential. There were also some appointments resulted
from death, promotion besides leaving job with their own will.  There were some problems with the
appointments in Antalya and the foundation revenues to which the madrasah was
attached were delivered to certain individuals until these problems were
resolved.

In madrasahs of Antalya, science was given a great importance and all
kinds of monetary issues were tired to be eliminated with donations given to
both scholars and students. However, it is observed that madrasahs were
involved in some events in Antalya. As a matter of fact, among those who
participated in the Şah Kulu Rebellion that took place in 1510-1511, there were
also madrasah students and education training had therefore been disrupted for
a long time. it is known that the state sent orders to the judges (qadi) in the
region consecutively in order to prevent the rebellion. Also during this period
some madrasahs were used as the activity center of armed students or people who
disguised them.

One of the issues that negates the education and training in the
madrasahs in Antalya is that in 1890 the immigrants started to be hosted in
Antalya and the guests visiting were accommodated in madrasahs as there were no
other available places. This situation had been continued for a long time and
even telegrams have been sent about the students living on the sidewalks.

Another important issue that disrupts education was epidemic diseases. It
was reported that too many people died in the district of Istanoz because of
smallpox, there was no doctor and the health personnel should go to the region
urgently.

Despite all the problems experienced in madrasahs, they continued their
activities in Antalya and while continuing their activities under the control
of foundations in 1826, with the establishment of the Ministry of Foundations,
they were connected to this institution.

Keywords

The History of Islam, Antalya Madrasas, The Ottoman Archives of the Prime Minister’s Office, Korkuteli Madrasas, Elmalı Madrasas

17. ve 20. Yüzyıllar Arasında Arşiv Belgelerine Yansıyan Antalya Medreseleri

Abstract

Tarihi ve doğal güzellikleriyle günümüzün cazibe kenti olan Antalya,
milattan önceki dönemlerde de "cennet gibi bir belde" şeklinde tasvir
edilmiştir. XIII. yüzyıla kadar çeşitli medeniyetlere ve devletlere ev
sahipliği yapan bu şehir, Selçuklu Devleti'nin bölgeyi tam olarak ele
geçirmesinden sonra önemli bir liman kenti haline dönüşmüştür. Selçuklular,
hüküm sürdükleri bölgelerde uyguladıkları medeniyet tasavvurunu ve şehirleşme
politikasını Antalya'da da uygulamıştır. Bu dönemde yapılan camiler,
medreseler, mektepler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, imarethaneler ve su
sarnıçları şehrin dokusunu değiştirmiş ve imarını hızlandırmıştır. Osmanlılar
döneminde de söz konusu sosyal müesseselerin bazıları varlığını devam ettirirken
bazıları da faaliyetlerine son vermek zorunda kalmış, ancak bu dönemde de yeni
sosyal müesseselerin yapılmasıyla şehirleşme kaldığı yerden devam etmiştir.
Genellikle cami yanlarına veya bitişiğine yapılan medreseler, bir toplumun
gelişmesinde ve kültürel yapısında önemli etkenlerden biri olmuştur.  Antalya'daki medreseler de şehrin eğitim
sistemini ayakta tutan kurumlar olmasına rağmen, söz konusu medreseler üzerine
yapılan çalışmalar genellikle mimari alanda olmuş ve sadece üç-dört medrese
üzerinde ayrıntıya gidilmiştir. Bu nedenle hazırlanan bu çalışmada 17. ve 20.
yüzyıllar arasında arşiv belgelerine yansıyan Antalya medreselerinin (Antalya,
Korkuteli ve Elmalı) işleyiş yapıları, yaşadıkları sorunlar ve medreseler
üzerinde nüfuzu olan kimseler veya da kurumlar ortaya konulmaya çalışılacak ve
böylelikle Antalya medreseleri hakkında daha fazla bilgi sahibi
olunabilecektir.

Özet: Sultan I. Alâeddin Keykubat (1219-1236)
döneminde tam anlamıyla Selçuklu hâkimiyetine giren Antalya şehri,  Sultan’ın ismine ithafen “Alâiyye” olarak
adlandırılmış ve bu tarihten sonra da Selçuklu Devletinin önemli bir liman
kenti haline gelmiştir. Selçuklu Devleti’nin yıkılması ve Beylikler döneminin
başlaması sürecinde şehir, Hamid-Oğullarının bir kolu olan Teke-Oğullarına geçmiş
ve 1390 yılında Yıldırım Bayezid’in Teke-Oğulları ile mücadelesi neticesinde
Osmanlı hâkimiyetine girmiştir.

Antalya şehri hem Selçuklular hem de Osmanlı Devleti döneminde örgün
eğitim kurumlarından biri olan medreselere ev sahipliği yapmıştır. Cami bitişiğine
ya da müstakil bir alanda yaptırılan medreseler, bazen devlet yöneticileri ya
da devlet adamları bazen de hanedan mensupları veya maddi durumu yerinde olan
vatandaşlar tarafından yaptırılmıştır. Antalya’da tek katlı medreseler bina
edildiği gibi çift katlı medreseler de inşa edilmiştir.

Başbakanlık Osmanlı Arşivi, meşhur seyyahlar İbn Bibi ve Evliya
Çelebi’nin seyahatnameleri esas alınarak ve Antalya medreseleri üzerine yapılan
eserler araştırılarak yapılan bu çalışma neticesinde Antalya ve Antalya’nın
ilçeleri Korkuteli ve Elmalı’daki medreseler tespit edilmeye çalışılmıştır.
Antalya’da Selçuklulardan kalma medreseler olan İmaret Medresesi, Atabey
Armağan Medresesi ve Karatay Medresesi’nin yanı sıra Osmanlı Devleti döneminde
yaptırılan medreseler de mevcuttur. Nitekim medreselerin en fazla artış
yaşadığı dönem, Osmanlı devleti dönemidir. Herhangi bir sebepten ötürü arşiv
belgelerine yansıyan Antalya medreseleri şunlardır: Hatip Süleyman Mahallesinde
yer alan “Süleyman Medresesi”, Elmalı Mahallesindeki “Hacı Mehmed’in bina
eylediği medrese”, Süleyman Mahallesinde “Hacı Abbaszâde Hacı Süleyman
Medresesi”, Tahtapazarı Kızılsaray Mahallesinde “İsmail Efendi Medresesi”,
Kasab Hac8ı Ahmed Medresesi, Hacı Cafer Ağa Medresesi, Murad Ağa Medresesi,
Esir Hacı Ali Medresesi, Hacı Hasan Medresesi, Keçiyalar Mahallesinde “Hasan
Efendi’nin bina eylediği medrese”, Gediz kasabasının Kadılar Mahallesinde
“Yusuf Efendi’nin bina eylediği medrese”, Cami-i âtik Mahallesinde “Hızır
Efendis’nin bina eylediği medrese”, Murad Paşa Medresesi”, sur dışında yer alan
“Sefer Ağa Medresesi”, “Büyülü Minare Medresesi”, “Hacı Emin Medresesi”,
“Hatuniye Medresesi” ve sur dışındaki Köseler köyünde inşa edilen “Şeyh Sinan
Camii Medresesi” bulunmaktadır. Ayrıca zikredilen bu medreseler haricinde bazı
çalışmalarda Antalya’da; Müsellim Medresesi, Kesik Minare Medresesi, Karakaş
Medresesi, Varsaklı Mehmet Efendi Medresesi, Meydan Medresesi, Sürmeli
Medresesi, Canmülk Medresesi, Ahi Kız Medresesi, Hacı Naim Efendi Medresesi,
Susam Medresesi, Çömlekçi Medresesi, Değirmenönü Medresesi, Ak Mescid
Medresesi, Âşık Doğan Medresesi ve Çukur Medresesi gibi medreselerin de olduğu
belirtilmiştir.

Antalya’nın yaylak veya yayla bölgesi olarak kullanılan İstanoz
nahiyesinde ise arşiv belgelerine göre; Pınarbaşı Medresesi, Hızır Efendi
Medresesi, Mustafa Efendi Medresesi, Emir Sinaneddin Medresesi, Hacı Menlü
(Mevlüt) oğlu Ömer Medresesi, Ebu Bekir Ağa Medresesi, Koca Hafız Medresesi,
Hacı Mollaoğlu El-Hac Ömer Medresesi, Şeyh İsmail Efendi Medresesi bulunmaktadır.
Ancak Antalya üzerine çalışmalar yapan Süleyman Fikri Erten medrese sayısının 8
olduğunu ve medreselerin de Kalkanlı Hacı Ahmet Medresesi, Sultan Hatun
Medresesi, Koparanzade Hacı Hüseyin Medresesi, Karabayırlı Hacı Hüseyin
Medresesi, Kaşlı Ali Efendi Medresesi, İlpağı Hacı Hüseyin Medresesi, Şalaka
Ahmet Medresesi, Oyunyeri Medresesi ve Kalkanlı Hacı Ahmet Medresesi, olduğunu
belirtmiştir.

Antalya’nın diğer bir ilçesi olan Elmalı’da ise inşa edilen medreseler
şunlardır: Ketenci Ömer Paşa Medresesi, Esbak Mir-i Ahur Hacı Mehmet Bey
Medresesi, Haydar Baba Medresesi, Arifî Ahmed Paşa Medresesi, Hüseyin Efendi
Medresesi, Debbağ Baba Medresesi, Şeyh Ümmi Sinan Medresesi, Babazade Hacı
Abdurrahman Medresesi, Hacı Şeyh Efendi Medresesi, Mustafa Efendi Medresesi,
Hasan Efendi Medresesi, Salih Efendi Medresesi, Halil Efendi Medresesi,
Çankırlı Medresesi, Osman Efendi Medresesi ve Örtekiz Köyü’nde “Mehmet Efendi
Medresesi”. Ayrıca bu medreseler haricinde ismi verilmeyen iki medreseye de
arşiv belgelerinde rastlanılmıştır.

Antalya’nın her mahallesinde neredeyse bir medrese yaptırılmış ve
medreseler genellikle banilerin ismiyle adlandırılmıştır. Medreselerde eğitim
ve derecelendirme okutulan derslere, müderrislerin maaşlarına, medreseyi
yaptıran kişinin statüsüne göre derecelenmiş ve medrese öğrencilerine de
belirli oranda burs verilerek eğitimlerine devam etmeleri sağlanmıştır.
Medresede görev yapan müderrisler berat-ı şerif adı verilen bir belge ile
çalışmışlar ve bu belgenin kaybolması durumunda Şeyhülislamlık makamı
tarafından yeni bir berat-ı şerif hazırlanmıştır. Söz konusu belge olmadan
çalışan müderrislerin varlığına da rastlanılmıştır.

Müderris atamalarında; vâkıf, mütevelli heyeti, müftü ve şehir naibi
etkili olmuş ve ölüm, terfi ya da el çektirme gibi durumların yanı sıra
müderrisin kendi rızasıyla görevi bırakması sonrasında bu atamalar
gerçekleşmiştir. Atamalar hususunda Antalya’daki medreselerde de sorun yaşanmış
ve bu sorunlar halledilinceye kadar medresenin bağlı bulunduğu vakıf gelirleri
belirli kişilere teslim edilmiştir.

Antalya’daki medreselerde ilim tahsiline oldukça önem verilmiş ve ilme
mani olacak her türlü maddi husus hem müderrislere hem de öğrencilere verilen
bağışlarla giderilmeye çalışılmıştır. Ancak buna rağmen medreselerin Antalya’da
yaşanan bazı hadiselere karıştığı görülmektedir. Nitekim 1510-1511 yılında
cereyan eden Şah Kulu İsyanı’na katılanların arasında medrese öğrencilerin de
olduğu ve eğitim-öğretimin bu nedenle uzunca bir müddet aksadığı, devletin bu
isyancıların ayaklanmalarını önleyebilmek için ard ardına bölgede bulunan
kadılara talimat gönderdiği bilinmektedir. Ayrıca bu dönemde bazı medreseler
silahlı suhtelerin ya da onların kılığına girmiş insanların faaliyet merkezi
olarak kullanılmıştır.

Antalya’daki medreselerde eğitim-öğretimi aksatan hususlardan biri de
1890 yılında muhacirlerin Antalya’da misafir edilmeye başlanması ve yer
olmadığı için de gelenlerin genelde medreselerde misafir edilmesidir. Bu durum
uzunca bir müddet devam etmiş hatta medrese öğrencilerinin kaldırımda
kaldıklarına dair telgraflar gönderilmiştir.

Eğitim-öğretimi aksatan diğer bir önemli husus da; salgın hastalıklardır.
Özellikle çiçek hastalığından dolayı İstanoz nahiyesinde çok fazla insanın
öldüğü, doktorun bulunmadığı ve bölgeye ivedi bir şekilde sağlık personelinin
gitmesi gerektiği bildirilmiştir.

Medreselerde yaşanan her türlü olumsuzluğa rağmen Antalya’daki medreseler
faaliyetlerine devam etmiş ve vakıfların kontrolünde hayatlarını devam
ettirirken 1826 yılında Evkaf Nezareti’nin kurulmasıyla peyderpey bu kuruma
bağlanmıştır. 

Keywords

İslam Tarihi, Antalya Medreseleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Korkuteli Medreseleri, Elmalı Medreseleri

References

• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO). 107-8004 (H.26.04.1310)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA). Yer No: 30-18-1-2. 253/47/13.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi. Evkâf Nezâreti Defterleri (EV.d). 9785/3a (H.20.06.1251).
• BOA, Cevdet Tasnifi Maârif (C.MF.). 127/6304 (H.17.11.1276)
• BOA. Ali Emirî Tasnifi Sultan III.Ahmed (AE.SAMD.III). 176/17118 (H.05.01.1133)
• BOA. Ali Emirî Tasnifi Sultan III.Mustafa (AE.SMST.III). 114/8648 (H.08.11.1187)
• BOA. Ali Emirî Tasnifi Sultan III.Selim (AE.SSLM.III). 383/22102 (H.29.12.1207)
• BOA. C.EV. 471/23819 (H.29.07.1197)
• BOA. C.MF. 134/6656 (H.29.02.1171)
• BOA. C.MF. 4/154 (H.27.06.1187)
• BOA. C.MF. 46/2293 (23.03.1250)
• BOA. C.MF. 53/2647 (H.08.06.1252)
• BOA. C.MF. 9/414 (H.29.11.1172)
• BOA. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH.MKT). 1815-49 (H.23.07.1308)
• BOA. Dahiliye Nezâreti Muhaberât-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ). 21/35 (25.09.1327)
• BOA. Dahiliye Nezâreti Şifre Kalemi (DH.ŞFR.). 229/66 (R.19.09.1314)
• BOA. Evkâf (C.EV.). 372/18855 (H.29.06.1268)
• BOA. Hariciye Nezâreti Mektubî Kalemi (HR.MKT). 205/69.
• BOA. İbnülemin- Şükr ü Şikâyet (İE.ŞKRT). 3/637(H.02.01.1121)
• BOA. İbnülemin Tasnifi Evkâf (İE.EV.). 52/5792 (H.11.11.1124)
• BOA. İrâde Hususi (İ.HUS.). 5/60 (H.25.04.1310)
• BOA. Maliye Vâridât Muhasebesi Temettuât Defterleri (ML. VRD. TMT. d.). 9664/ 53.
• BOA. Sadâret - Mektubî Kalemi Umum Vilâyât (A.MKT.UM.). 199/40 (H.12.10.1271)
• BOA. Sadâret - Mektubî Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM.). 112/31. (H.13.10.1273).
• BOA. Yabancı Arşivler Bulgaristan Arşivi (YB.04). 5/80 (21.09.1304)
• BOA, Yıldız Perakende. Dahiliye Nezâreti Maruzâtı (Y.PRK.DH.). 10-32 (H.13.10.1315
• BOA. Yıldız Perakende. Umum Vilayetler (Y.PRK.UM). 21/64 (H.28.08.1308)
• BOA. C.MF. 136/6765 (H.29.12.1175)
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA.). 1069-37.
• VGMA. 531-569.
• VGMA. 531-70.
• Adıyeke, Nuri. “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”. OTAM 11/11 (2000): 769-823.
• Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası: Celali İsyanları. İstanbul: Barış Kitap, 1999.
• Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Ya-yınları, 1989.
• Atçeken, Zeki - Bedirhan, Yaşar. Selçuklu Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi. Konya: Eğitim Yayınları, 2012.
• Bakırer, Ömer - Caner, Çağla. “Anadolu Selçuklu Dönemi Yapılarından Medrese ve Camilerde Portal”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü 10 (Bahar 2009):13-31.
• Bayraktar, Faruk. İslam Eğitiminde Öğretmen- Öğrenci İlişkileri. İstanbul: Marmara Üniversi-tesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1984.
• Bozkurt, Nebi. "Medrese". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28: 338-340. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Çakmak, Abdullah - Yağcı, Mehmet. "Mübârizüddîn Ertokuş ve Osmanlı Dönemi Atabey Medre-sesi Evkafı". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/1 (Haziran 2017): 59-81.
• Çaycı, Ahmet. “Korkuteli (İstanoz) Tarihi ve Korkuteli Alaaddin Camii Üzerine Bir Araştırma”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 16 (Aralık 2004):107-128.
• Çelik, Şenol. “Teke-ili”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40:344-347. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Demir, Mahmut. “Kösedağ Savaşı Mağlubiyetinin II.Gıyaseddin Keyhüsrev’in Psikolojisine Yansıması: Antalya’daki İmar Faaliyetleri Örneği”. Antalya Kitabı: Selçukludan Cumhu- riyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya. edt. Bedia Koçakoğlu v.dğr. 43-54. Antalya: Palet Ya-yınları, 2018.
• Durgun, Hatice - Özer, Ali Rıza. “Elmalı Şehrinin Vakıflarına Dair Bir Değerlendirme”. Antalya Kitabı: Selçukludan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya. edt. Bedia Koçakoğlu v.dğr. 130-153. Antalya: Palet Yayınları, 2018.
• Durgun, Hatice. XIX. Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nın Sosyo- Ekonomik Yapısı (1839-1914). Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2014.
• Durukan, Aynur. "Anadolu Selçuklu Sanatı Açısından Vakfiyelerin Önemi". Vakıflar Dergisi 26,(1997):25-44.
• Ekiz, Abdullah. Dünden Bugüne Elmalı. Antalya: Akdeniz Yayınları, 2001.
• Erten, Süleyman Fikri. Antalya Livâsı Tarihi. İstanbul: Matbaha-i Amire, 1338- 1340.
• Erten, Süleyman Fikri. Antalya Tarihi. Antalya, 1948.
• Ertuğrul, Yasemin. Antalya Tarihi ve Kültürü. Bitirme Tezi, Yakın Doğu Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı, 2000.
• Evliya Çelebi. Seyahatname. haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Robert Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Eyice, Semavi. "Ömer Paşa Külliyesi". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34:78-80. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Gönüllü, Ali Rıza. "Antalya'da İskan Edilen Muhacirler (1878-1923)". Türkiyat Araştırmaları Dergisi 26 (2009): 293-325.
• Gündüz, Tufan. Osmanlı Teşkilat Tarihi. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• İbn Battûta Tancî, Ebû Abdullah Muhammed. İbni Battûta Seyahatnamesi. trc. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• İbn Bîbî. El-Evamirü'l-Ala'iyye fi'l-Umuril-Ala'iyye (Selçuk- Name). trc. Mürsel Öztürk. Anka-ra: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İstek, Gülşen. İlk Yenileşme Döneminde Avusturya'da Eğitim ve Osmanlı Sistemi ile Mukayese-si (1774-1824). Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi 2017.
• Karaca, Behset. XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2002.
• Kayaoğlu, İsmet. “Selçuklu Vakıflarına Genel Bir Bakış”. Vakıf Haftası Dergisi 2 (1985) : 22-25.
• Kırmızı, Mete. "Yivli Minare ve Külliyesi". Antalya 1. Selçuklu Eserleri Semineri Bildirileri (An-talya, 22-23 Mayıs 1986). 37-47. Antalya: Antalya Valiliği, Antalya, 1986.
• Kofoğlu, Sait. “Emîr Sinâneddin Medresesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11:145-146. Ankara: TDV Yayınları,1995.
• Köşklü, Zerrin. "Antalya/ Elmalılı Ömer Paşa Külliyesi". Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4/2 (Aralık 2003): 91-124.
• Ortaylı, İlber. Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi. Ankara: Cedit Neşriyat, 2008.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Sarıçam, İbrahim - Erşahin, Seyfettin. İslam Medeniyeti Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• Şenoğlu, Buket - Ortaçeşme, Veli. “Antalya’daki Selçuklu Dönemi Yapılarında Bahçe Mekânının Analizi”. Mediterranean Agricultural Sciences 29/2 (2016) : 55-63.
• Taneri, Aydın. “Ertokuş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11:312-313. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
• Tekindağ, Şehabettin. “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı” . Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3(Aralık 1967): 39.
• Turan, Osman. "Mübârizeddîn Er-Tokuş ve Vakfiyesi". Belleten 11/ 43 (1947): 415-445.
• Uzunçarşılı, İbrahim Hakkı. Osmanlı Devleti'nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Yayınları, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1969.
• Ünal, Rahmi Hüseyin. Osmanlı Öncesi Anadolu- Türk Mimarisinde Taçkapılar. İzmir Ege Üni-versitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1982.
• Yıldız, Hatip. Osmanlı Yenileşme Döneminde Diyarbekir Vilayetinde Eğitim (1870-1920). Ankara: TTK Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Leyla. Antalya: Bir Orta Çağ Türk Şehrinin Mimarlık Mirası ve Şehir Dokusu (16. Yüzyı-lın Sonuna Kadar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2002.
• Yıldız, Tuba Meryem. 1839- 1917 Arası Istanos (Korkuteli)’un İdari, Sosyal ve Ekonomik Du-rumu. Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2018.
• Zengin, Zeki Salih. II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.