Does Religiosity Affect Subjective Well-Being? A Cross-Sectional Study on Hemodialysis (HD) Patients

Year 2019, , 1419 - 1444, 15.12.2019

Nevzat Gencer

https://doi.org/10.18505/cuid.601055

Cited By: 7

Abstract

The aim of this study, which is a field reseach, is to determine the
level of religiosity and subjective well-being (SWB) of patients with chronic
renal failure who are receiving hemodialysis treatment with a descriptive
approach and by using socio-psychological methods and to try to determine the
relationship between their religiosity and subjective well-being. The sample of
the study consists of 205 individuals who were determined by stratified random
sampling method from the patients treated in Turkish Ministry of Health, Hitit
University Çorum Erol Olçok Training and Research Hospital and Çorum District
Dialysis Units. 54.1% (n=111) of the participants are males and 45.9% (n=94)
are females. Data was collected via a “Religiosity Inventory”, developed by
Kula, and “Subjective Well-Being Scale”, developed by Dost, to determine
participants’ religiosity and subjective well-being as well as a personal
information form to determine demographic characteristics. Statistical analysis
of the data showed significant differences and relationships between
demographic variables, religiosity, and subjective well-being. Moreover, a
statistically significant relationship between the levels of religiousness and
subjective well-being of the participants was found and that religiosity
accounts for 31.9% of subjective well-being variance. The findings of the study
show that the major hypotheses and sub-hypotheses have statistically been
validated and that religiosity is a significant and important predictor of
subjective well-being.

Summary: Throughout history, existential questions and
the answers sought for these questions have remained important for human
beings. Human beings have always wondered about life, meaning of life, death,
after death and pursued meaning systems that will satisfy this curiosity. While
various thinkers and philosophers put forward opinions about the secrets of
life; religion has presented the transcendent dimension to the individual as a
source of meaning. Thus, the individual has found the definitive answer to many
of his questions about existence in religion, and this sense of certainty has
contributed positively to his psychological well-being.

However, human beings may also face disasters, diseases or adversities in
the natural flow of life and sometimes unexpectedly, such situations make them
desperate. Desperation creates a feeling of loneliness in the person and this
can trigger a sense of meaninglessness for him. The feeling of vacuum in the
inner world of the individual who struggles with difficulty or the sense of
meaninglessness somehow affects his subjective well-being.

From this perspective the subject of the study is the effect of
religiosity levels on subjective well-being of individuals who are struggling
with chronic renal failure and have experienced a compelling treatment process
such as hemodialysis. The aim of this study is to determine the level of
religiosity and subjective well-being of these patients. The sample of the
study consists of 205 individuals who were determined by stratified random
sampling method from the patients treated in Turkish Ministry of Health, Hitit
University Çorum Erol Olçok Training and Research Hospital and Çorum District
Dialysis Units.

The major hypothesis of the study is “The religiosity levels of
hemodialysis patients have a significant effect on their subjective
well-being.” Further sub-hypotheses are as follows:

1. Women’s religiosity is higher than men’s.

2. There is a significant relationship between the perception of
subjective happiness and religiosity levels of the participants.  The subjective happiness perception levels of
the individuals with high religiosity scores are also high.

3. There is no significant difference between the SWB levels of the
participants according to gender variable.

4. There is a significant relationship between the perception of
subjective religiosity and SWB levels of participants. According to this;
subjective well-being increases as the person’s self-religious perception
levels increase.

5. There is a significant positive relationship between the religiosity
scores of the participants and SWB scores.

6. Religiosity is a significant predictor of subjective well-being. Thus;
the SWB level is expected to increase as the religiosity scores increase.

The data of the study was obtained by using Personal Information Form
prepared by the researcher, Kula’s Religiosity Inventory and Dost’s Subjective
Well-Being Scale. The study was conducted in hospitals. After getting
the necessary legal permissions and consent of the patients, the patients were
informed about the study and the study was conducted on a voluntary basis.  The questionnaires were applied by the
researcher in person through face-to-face interviews with patients in
hospitals, sometimes on weekdays and sometimes on Saturdays. Together with the
physician of the hemodialysis unit, district hospitals were visited to reach
the target group receiving treatment in these districts.

In accordance with the relational screening model, the data of the study
was analyzed with SPSS 16.0 package program. The mean (x̄) and standard
deviation (ss) scores of the Religiosity Inventory and Subjective Well-Being
Scale were calculated according to independent variables and tables were
created. The significance of the difference between the two means obtained from
two independent sample groups was determined by independent samples t-test for
independent samples. One-way Varayns analysis (ANOVA) was used to test
hypotheses about whether there was a difference between the means of more than
two sample groups. In case of significant differences between means, LSD test
and Tamhane’s T2 test  from post-hoc
multiple comparison tests were usedand the direction of the differences were
determined as such. To determine the relationship between two continuous
variables, religiosity and subjective well-being, Pearson Moments Correlation
Analysis technique was used, and Simple Linear Regression analysis was
performed to determine how much religiosity explains the changes observed in the
dependent variable. The significance of the obtained statistics was tested at
0.05 level and bidirectional and the analysis values were presented in
sequential tables in accordance with the purpose of the research. It is
possible to summarize the findings of the study as follows:

•                 45.9% (n=94) of
the sample are women and 54.1% (n=111) are men. According to subjective
evaluations, 55.6% of the sample considers themselves as happy and very happy
and 79.5% defines themselves as religious and very religious. According to the
findings, subjective religiosity perception is higher in patients than
subjective happiness perception.

•                 The sample group
has a high level of religiosity ( x̄ =4,3713).

•                 There is a
significant difference between gender and general religiosity (t=2,933; p=,004;
p<0.05). Accordingly, women’s scores (x̄=4,4766) are higher than men’s (x̄=
4,2822).

•                 Significant
differences have been found between the subjective happiness perception of the
participants and the mean scores of general religiosity (F=3,458; p=,017,
p<0.05). Differences are among the groups that consider themselves “happy”
(x̄=4,4466) and “very happy” (x̄=4,5529) and the groups that regard themselves
as “a little happy” (x̄=4,2644).

•                 The sample group
has above-average ( x̄ =3,7673) SWB level.

•                 There is no
statistically significant difference between gender and SWB (t=1,230; p=,220;
p>0.05). However there is a difference in the SWB averages of male and
female participants,  women scored higher
(x̄=3,8309) in SWB than men (x̄=3,7135).

•                 A significant
relationship has been found between subjective religiosity perception and SWB
level of the sample (F=12,345; p=,000, p<0.05). SWB levels increased with
increasing subjective religiosity. Further, there is a significant relationship
between “slightly religious” (x̄=3,3439), “religious” (x̄=3,7737) and “very
religious” (x̄=4,1363)  groups and SWB
level. There is also a steady increase in the mean scores of SWB from “not at
all religious” to “very religious”. 

•                 A positive and
moderately significant relationship has been found between general religiosity
and general SWB  (r=,565, p<0.01).

•                 According to the
results of regression analysis to determine whether total religiosity in HD
patients is a significant predictor of subjective well-being; religiosity
explaines 31.9% of the variance in subjective well-being. This result shows
that one of the important determinants of SWB in HD patients is religiousness.
Religiosity is a significant and important predictor of subjective well-being, and
increased religiosity directly affects the SWB levels of HD patients. In
addition, the basic hypothesis and sub-hypotheses were validated statistically
at the end of the study.

Keywords

Psychology of Religion, Hemodialysis, Religiosity, Happiness, Subjective Well-Being, SWB, Religious Coping, Life Satisfaction

Dindarlık Öznel İyi Oluşu Etkiler Mi? Hemodiyaliz (HD) Hastaları Üzerinde Kesitsel Bir Çalışma

Abstract

Bir alan araştırması olan bu çalışmanın amacı betimsel bir yaklaşımla
sosyo-psikolojik metotlardan faydalanarak, hemodiyaliz tedavisi gören kronik
böbrek yetmezlikli hastaların dindarlık ve öznel iyi oluş (ÖİO) düzeylerini
belirlemek ve dindarlık düzeyleri ile öznel iyi oluşları arasındaki ilişkiyi
tespit etmeye çalışmaktır. Araştırmanın örneklemi T.C. Sağlık Bakanlığı, Hitit
Üniversitesi Çorum Erol Olçok Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Çorum İlçe
Diyaliz Ünitelerinde tedavi gören hastalardan tabakalı rastgele örnekleme
yöntemiyle belirlenen 205 kişiden oluşmaktadır. Araştırmaya katılan hastaların
% 54,1’i (111 kişi) erkek, % 45,9’u (94 kişi) da kadındır. Veriler demografik
özellikleri belirlemek için hazırlanan kişisel bilgi formunun yanı sıra
katılımcıların dindarlıklarını ve öznel iyi oluşlarını tespit etmek için Kula
tarafından geliştirilen "Dindarlık Envanteri" ve Dost tarafından
geliştirilen “Öznel İyi Oluş Ölçeği” aracılığıyla toplanmıştır. Verilerin
istatistiksel analizi demografik değişkenler, dindarlık ve öznel iyi oluş
arasında anlamlı farklılıklar ve ilişkiler göstermiştir. Ayrıca, katılımcıların
dindarlık düzeyi ile öznel iyi oluş düzeyleri arasında istatistiksel açıdan
anlamlı bir ilişkinin bulunduğu ve dindarlığın öznel iyi oluştaki varyansın %
31,9’unu açıkladığı saptanmıştır. Araştırma bulguları temel hipotez ve alt
hipotezlerin istatistiksel olarak doğrulandığını ve dindarlığın öznel iyi
oluşun anlamlı ve önemli bir yordayıcısı olduğunu göstermiştir.

Özet:
Tarih
boyunca varoluşsal sorular ve bu sorulara aranan cevaplar insan için önemini
korumuştur. İnsanoğlu hayatı, hayatın anlamını, ölümü, ölüm sonrasını hep merak
etmiş ve bu merakını giderecek anlam sistemlerinin peşine düşmüştür. Çeşitli
düşünürler, filozoflar hayatın sırlarına ilişkin görüşler ortaya koyarken; din,
aşkın boyutu bir anlam kaynağı olarak bireye sunmuştur. Böylece birey,
varoluşla ilgili pek çok sorusunun kesin cevabını dinde bulmuş ve bu kesinlik
duygusu onun psikolojik iyi oluşuna olumlu katkı sağlamıştır.

Ancak insan, yaşamın doğal akışı içerisinde ve bazen beklenmedik bir anda
bir takım felaketler, hastalıklar ya da olumsuzluklarla da karşı karşıya
kalabilmekte ve bu tür durumlar onu çaresiz bırakmaktadır. Çaresizlik, kişide
yalnızlık hissi oluşturmakta ve bu da onun için anlamsızlık duygusunu
tetikleyebilmektedir. Böylesi durumlarda birey, zaman zaman varoluşu
sorgulayabilmektedir. Zorlukla mücadele eden bireyin iç dünyasında oluşan
boşluk hissi ya da anlamsızlık duygusu onun öznel iyi oluşuna bir biçimde etki
etmektedir.

Bu pespektiften araştırmanın konusu, kronik böbrek yetmezliği gibi ciddi
bir hastalıkla mücadele eden ve hemodiyaliz gibi zorlayıcı bir tedavi süreci
yaşayan kişilerin dindarlık düzeylerinin öznel iyi oluşları üzerindeki etkisi
olarak belirlenmiştir. Çalışmanın amacı bu hastaların dindarlık ve öznel iyi
oluş düzeylerini belirlemektir. Araştırmanın örneklemi T.C. Sağlık Bakanlığı,
Hitit Üniversitesi Çorum Erol Olçok Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Çorum
İlçe Diyaliz Ünitelerinde tedavi gören hastalardan tabakalı rastgele örnekleme
yöntemiyle belirlenen 205 kişiden oluşmaktadır.

Araştırmanın temel hipotezi “Hemodiyaliz hastalarının dindarlık düzeyleri
hastaların öznel iyi oluşları üzerinde anlamlı bir etkiye sahiptir.” şeklinde
kurulmuştur. Diğer alt hipotezler aşağıdaki gibidir:

1. Kadınların dindarlığı erkeklere kıyasla daha yüksek düzeydedir.

2. Öznel mutluluk algısı ile katılımcıların dindarlık düzeyleri arasında
anlamlı bir ilişki vardır. Dindarlık puanı yüksek olan kişilerin öznel mutluluk
algı düzeyleri de yüksektir.

3. Cinsiyet değişkenine göre; katılımcıların ÖİO düzeyleri arasında
anlamlı bir fark bulunmamaktadır.

4. Öznel dindarlık algısı ile katılımcıların ÖİO düzeyleri arasında
anlamlı bir ilişki vardır. Buna göre; kişinin kendisini dindar görme düzeyleri
arttıkça, ÖİO düzeyi de artmaktadır.

5. Katılımcıların dindarlık puanları ile ÖİO puanları arasında pozitif
yönde anlamlı bir ilişki vardır.

6. Dindarlık öznel iyi oluşun anlamlı bir yordayıcısıdır. Buna göre;
dindarlık puanları arttıkça, ÖİO düzeyinin de artacağı öngörülmektedir.

Araştırmanın verileri, araştırmacı tarafından hazırlanan Kişisel Bilgi
Formu, Kula’nın Dindarlık Envanteri ve Dost’un Öznel İyi Oluş Ölçeği
kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma hastanelerde yapılmıştır. Gerekli yasal
izinler ve hastaların onamları alındıktan sonra hastalar çalışma hakkında
bilgilendirilmiş ve çalışma tamamen gönüllülük esasına göre yürütülmüştür.
Anketler hastanelerde bazen hafta içinde bazen de cumartesi günlerinde
hastalarla yüz yüze görüşmeler yoluyla bizzat araştırmacı tarafından
uygulanmıştır. Hemodiyaliz ünitesi doktoru ile birlikte tedavisini ilçelerde
alan hedef kitleye ulaşmak için ilçe hastaneleri ziyaret edilmiştir.

İlişkisel tarama modeline uygun olan çalışmanın verileri SPSS 16.0 paket
programı ile analiz edilmiştir. Dindarlık Envanteri ve Öznel İyi Oluş
Ölçeğinden alınan puanların ortalaması (x̄) ve standart sapma değerleri (ss)
bağımsız değişkenlere göre hesaplanarak tablolar oluşturulmuştur. İki bağımsız
örneklem grubundan elde edilen iki ortalama arasındaki farkın anlamlılığı
bağımsız örneklem için t-testi (independent samples t-test) ile belirlenmiştir.
İkiden fazla örneklem grubunun ortalamaları arasında fark olup olmadığı ile
ilgili hipotezleri test etmek için de tek yönlü Varayns analizi (ANOVA)
kullanılmıştır. Ortalamalar arası anlamlı farklılıkların oluştuğu durumlarda
ise “post-hoc” çoklu karşılaştırma testlerinden LSD testi ve Tamhane’s T2 testi
kullanılmış ve bu şekilde farklılıkların yönü tespit edilmiştir. İki sürekli
değişken olan dindarlık ve öznel iyi oluş arasındaki ilişkiyi tespit etmek için
Pearson Momentler Çarpımı Korelâsyon Analizi tekniği kullanılmış, dindarlığın
bağımlı değişken olan ÖİO üzerinde gözlenen değişimlerin ne kadarını
açıkladığını belirlemek için de Basit Doğrusal Regresyon analizi yapılmıştır.
Elde edilen istatistiklerin anlamlılığı 0.05 düzeyinde ve çift yönlü olarak
sınanmış ve analiz değerleri araştırmanın amacına uygun bir biçimde sıralı
olarak tablolar halinde sunulmuştur. Çalışmanın bulgularını şu şekilde
özetlemek mümkündür:

Örneklemin % 45,9’u (94 kişi) kadın, % 54,1’i (111 kişi) erkeklerden
oluşmaktadır. Öznel değerlendirmelerine göre örneklemin toplamda % 55,6’sı
kendisini mutlu ve çok mutlu olarak değerlendirmekte, % 79,5’i ise kendisini
dindar ve çok dindar olarak tanımlamaktadır. Elde edilen bulgulardan hastalarda
öznel dindarlık algısının öznel mutluluk algısına göre daha yüksek olduğu
anlaşılmıştır.

•                 Örneklem grubu
yüksek bir dindarlık düzeyine sahiptir ( x̄ =4,3713).

•                 Cinsiyet ile genel
dindarlık arasında anlamlı bir farklılık bulunmaktadır (t=2,933; p=,004;
p<0.05). Buna göre, kadınların puanları (x̄=4,4766) erkeklere göre daha
yüksektir (x̄= 4,2822).

•                 Katılımcıların
öznel mutluluk algıları ile genel dindarlık puan ortalamaları arasında anlamlı
bir farklılık tespit edilmiştir (F=3,458; p=,017, p<0.05). Farklılık;
kendisini “mutlu” (x̄=4,4466) ve “çok mutlu” (x̄=4,5529) olarak değerlendiren
grupla “biraz mutlu” (x̄=4,2644) olarak değerlendiren gruplar arasındadır.

•                 Örneklem grubunun
ortanın üzerinde bir ÖİO düzeyine ( x̄ =3,7673) 
sahip olduğu tespit edilmiştir.

•   Cinsiyet ile ÖİO arasında
istatistiksel düzeyde anlamlı bir farklılık ortaya çıkmamıştır (t=1,230;
p=,220; p>0.05). Ancak, kadın ve erkek katılımcıların ÖİO ortalamalarda
farklılık olduğu gözlenmiştir. Analiz sonuçları kadınların ÖİO ortalamalarının
(x̄=3,8309)  erkeklere göre (x̄=3,7135)
daha yüksek olduğunu göstermiştir.

•                 Örneklemin öznel
dindarlık algısı ile ÖİO düzeyi arasında anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır
(F=12,345; p=,000, p<0.05). Diğer bir anlatımla; katılımcıların kendilerini
dindar görme düzeyi arttıkça, ÖİO düzeyleri de artmaktadır. Ayrıca “biraz
dindar” (x̄=3,3439), “dindar” (x̄=3,7737) 
ve “çok dindar” (x̄=4,1363) 
gruplar ile ÖİO düzeyi arasında ileri düzeyde anlamlı bir ilişkinin
olduğu bulunmuştur. Olguların ÖİO puan ortalamalarında da “hiç dindar değil”
düzeyinden “çok dindar” düzeyine kadar düzenli bir artış söz konusudur.

•                 Genel dindarlık
ile genel ÖİO arasında pozitif yönde ve orta düzeyde anlamlı bir ilişki
bulunmuştur (r=,565, p<0.01).

•                 HD hastalarında
toplam dindarlığın öznel iyi oluşun anlamlı bir yordayıcısı olup olmadığını
belirlemek için yapılan regresyon analizi sonuçlarına göre; dindarlığın öznel
iyi oluştaki varyansın % 31,9’unu açıkladığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, HD
hastalarının ÖİO’larının önemli belirleyicilerinden birisinin dindarlık
özellikleri olduğunu göstermektedir. Dindarlık öznel iyi oluşun anlamlı ve
önemli bir yordayıcısıdır ve dindarlığın artması HD hastalarının ÖİO
düzeylerini doğrudan etkilemektedir. Ayrıca araştırma sonucunda temel hipotez
ile alt hipotezler istatistiksel olarak doğrulanmıştır.

Keywords

Din Psikolojisi, Hemodiyaliz, Dindarlık, Mutluluk, Öznel İyi Oluş, Dinî Başa Çıkma, Yaşam Doyumu

References

• Acaray, Arzu – Pınar, Rukiye. “Kronik Hemodiyaliz Hastalarının Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi”. C.Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 8/1 (2004): 1-11.
• Açıkgöz, Sakine. Toplumsal Değişim Sürecinde Kadın Dindarlığı (Adıyaman/Çelikhan Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Kayseri Üniversitesi, 2010.
• Akgül, Mehmet. “Yaşlılık ve Dindarlık: Dindarlık, Hayattan Zevk Alma ve Mutluluk İlişkisi-Konya Huzurevi Örneği”. Dinî Araştırmalar 7/19 (2004): 19-56.
• Arlı, Mine – Nazik, Hamil. Bilimsel Araştırmaya Giriş. Ankara: Gazi Kitabevi, 2001.
• Arslantürk, Zeki. Kutsalın Dönüşü. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 1998.
• Aydemir, Rüveyda Efdal. Dindarlık ve Mutluluk İlişkisi (İlk Yetişkinlik Dönemi). Yüksek Lisans Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, 2008.
• Ayten, Ali. Kendini Gerçekleştirme ve Dindarlık İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2004.
• Ayten, Ali. “Din ve Sağlık: Bireysel Dindarlık, Sağlık Davranışları ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/3 (2013): 7-31.
• Balcı, Ali. Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler. 2.Baskı. Ankara: 72TDFO Bilgisayar Yayıncılık, 1997.
• Balcı, Fatma. Psikolojik ve Öznel İyi Olma Hali İle Dinî İnançlar Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2011.
• Berman, Elisheva - Merz, Jon F. - Rudnick, Michael - Snyder, Richard W. - Rogers, Katherine K. - Lee, James - Johnson, David -Mosenkis, Ari - Israni, Ajay - Wolpe, Paul R. & Lipschutz, Joshua H. “Religiosity in a Hemodialysis Population and Its Relationship to SatisfactionWith Medical Care, Satisfaction With Life, and Adherence”. American Journal of Kidney Diseases 44, No. 3 (2004): 488-497.
• Boniwell, Ilona. “What is Subjective Well Being and Happiness+11 Interesting Facts About Happiness”. 2008, Erişim: 18 Haziran 2017. http://positivepsychology.org.uk/happiness-and-subjective-well-being/.
• Bradburn, Norman M. The Structure of Psychological Well-Being. Chicago: Aldine Publishing Company, 1969.
• Büyüköztürk, Şener. Sosyal Bilimler İçin Veri Analizi El Kitabı. 17. Baskı. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 2012.
• Chiang, Chih-Kang – Peng, Yu-Sen - Chiang, Shou-Shan - Yang, Chwei-Shiun – He, Yang-Hsun – Hung, Kuan-Yu – Wu, Kwan-Dun – Wu, Ming-Shiou – Fang, Cheng-Chung – Tsai, Tun-Jun – Chen, Wang-Yu. “Health-Related Quality of Life of Hemodialysis Patients in Taiwan: A Multicenter Study”. Blood Purif 22 (2004): 490-498.
• Ching, Weety Luk Suet. “The quality of life for Hong Kong dialysis patients”. Journal of Advanced Nursing 35/2 (2001): 218-227.
• Cirhinlioğlu, Fatma Gül - Ok, Üzeyir. “Kadınlar Mı Yoksa Erkekler Mi Daha Dindar?”. Zeitschrift für die Welt der Türken (Journal of World of Turks) 3/1 (2011): 121-141.
• Çekin, Abdulkadir. "Kur’an Kurslarına Giden Kadınların Dindarlık Algıları: Normatif Ve Popüler Dindarlık Üzerine Nicel Bir Çalışma", EKEV Akademi Dergisi 18/ 58 (2014): 523- 536.
• Çirkin, Zeynep – Göksel, Türkmen. “Mutluluk ve Gelir”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 71/2 (2016): 375-400.
• Diener, Ed. “Subjective Well-Being”. Psychological Bulletin 95/3 (1984): 542-575.
• Diener, Ed – Suh, Eunkook – Oishi, Shigehiro. “Recent Findings On Subjective Well- Being”. Indian Journal of Clinical Psychology 24 (1997): 25-41.
• Doğan, Mebrure. Dindarlık, Sabır ve Psikolojik İyi Olma Arasındaki İlişkiler. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2014.
• Ekşi, Halil. Başa Çıkma, Dinî Başa Çıkma ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2001.
• El Nahas, A. Meguid – Bello, Aminu K. “Chronic Kidney Disease: The Global Challenge”. Lancet 365 (2005): 331-340.
• Erdem, Neşe – Karabulutlu, Elanur – Okanlı, Ayşe – Tan, Mehtap. “Hemodiyaliz Hastalarında Umutsuzluk ve Yaşam Doyumu”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 1/1 (2004): 1- 14.
• Francis, Leslie J. “Dinde Cinsiyet Farklılıklarının Psikolojisi: Deneysel Araştırmalar Üzerine Bir İnceleme”. Çev.: Muammer Cengil, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/18 (2010/2): 199-211.
• Gataūlinas, Artūras. - Banceviča, M. “Subjective Health and Subjective Well-Being (The Case of EU Countries)”. Advances in Applied Sociology 4 (2014): 212-223.
• Gencer, Nevzat. Hemodiyaliz Hastalarında Dinarlık ve Öznel İyi Oluş. Doktora Tezi, Hitit Üniversitesi, 2019.
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Güven, Hülya. Depresyon ve Dindarlık İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2008.
• Hiçdurmaz, Duygu - Öz, Fatma. “Hemodiyaliz ve Sürekli Ayaktan Periton Diyalizi Uygulanan Hastaların Stresle Başa Çıkma Biçimleri”. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi 16, No. 3 (2009): 1-16.
• Ironside, Pamela M. – Scheckel, Martha – Wessels, Constance – Bailey, Mary E. – Powers, Sharon – Seeley, Deana K. “Experiencing chronic illness: Cocreating new understandings”. Quality of Health Research 13/2 (2003): 171-183.
• Jasarevic, Armin. Bosnalı Gençlerde Din ve Mutluluk İlişkisi Üzerine Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2014.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. 5. Basım. Ankara: 3A Araştırma Eğitim Danışmanlık Ltd., 1994.
• Kartopu, Saffet - Başkonuş, Leyla. "Ergen Suçluluğu Ve Dindarlık Lise Örneklemi Üzerinde Bir Araştırma". Gümüşhane Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/16 (2019): 185-217.
• Kasapoğlu, Figen – Kış, Ali. “Öznel İyi Oluşun Cinsiyet Açısından İncelenmesi: Bir Meta-Analiz Çalışması”. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 12/3 (2016): 770-782.
• Kayri, Murat. “Araştırmalarda Gruplar Arası Farkın Belirlenmesine Yönelik Çoklu Karşılaştırma (Post-Hoc) Teknikleri”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19/1 (2009): 51- 64.
• Kızılgeçit, Muhammed. Yalnızlık Umutsuzluk ve Dindarlık İlişkisi. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2011.
• Köklü, Nilgün – Büyüköztürk, Şener – Bökeoğlu, Ömay Çokluk. Sosyal Bilimler İçin İstatistik, Geliştirilmiş. 2. Baskı. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2006.
• Krause, Neal. “Religion and Health in Late Life”. Handbook of the Psychology of Aging. Ed. James E. Birren - K. Warner Schaie, 499-518, London: Elsevier Academic Press, 2006.
• Kula, Naci. Kimlik ve Din. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2001.
• Lindqvist, Ragny – Carlsson, Marianne – Sjöden, Per-Olow. “Coping strategies and quality of life among patients on haemodialysis and continuous ambulatory peritoneal dialysis”. Scandanivian Journal of Caring Sciences 12/4 (1998): 223-230.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Din. İstanbul: D.E.M. Yayınları, 2004.
• Martínez, Beatriz Bertolaccini - Custódio, Rodrigo Pereira. “Relationship between mental health and spiritual wellbeing among hemodialysis patients: a correlation study”. Sao
• Paulo Medical Journal 132, No.1 (2014): 23-27.
• Miller, Alan S. – Hoffmann, John P. “Risk and Religion: An Explanation of Gender Differences in Religiosity”. Journal for the Scientific Study of Religion 34, 1 (1995): 63-75.
• Myers, David G. – Diener, Ed. “Who is Happy?”. American Psychological Society 6/1 (1995): 10-17.
• Myers, David G. – Diener, Ed. “The Rursuit of Happiness”. Scientific American 274/5 (1996): 54-56.
• National Kidney Foundation, “K/DOQI Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease: Evaluation, Classification, and Stratification”, 2002, Erişim: 03 Haziran 2017, https://www. kidney.org/sites/ default/files/docs/ckd_ evaluation_ classification_stratification.pdf.
• Onay, Ahmet. Dindarlık, Etkileşim ve Değişim. İstanbul: D.E.M. Yayınları, 2004.
• Özdemir, Aydan A. Hemodiyaliz Tedavisi Gören Kronik Böbrek Yetmezliği Hastalarının Tedavilerinin Toplumsal Cinsiyet Yaklaşımı ile Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Başkent Üniversitesi, 2016.
• Öztürk, Eyüp Ensar. İyimserlik ve Dindarlık. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2013.
• Patel, Samir S. – Shah, Viral S. – Peterson, Rolf A. – Kimmel, Paul L. “Psychosocial variables, quality of life, and religious beliefs in ESRD patients treated with hemodialysis”. American Journal of Kidney Diseases 40/5 (2002): 1013-1022.
• Pilger, Caliope - Santos, Renata Ohana Pereira dos - Lentsck, Maicon Henrique - Marques, Sueli & Kusumota, Luciana. “Spiritual well-being and quality of life of older adults in hemodialysis”. Rev Bras Enferm [Internet] 70, No. 4(2017): 689-696.
• Reisoğlu, Serpil. Üniversite Öğrencilerinin Öznel İyi Oluşlarını Yordamada Beş Faktör Kişilik Özellikleri, Mizah Tarzları ve Duygusal Zekânın Rolü. Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2014.
• Robson, Colin. Bilimsel Araştırma Yöntemleri: Gerçek Dünya Araştırması, Çev: Şakir Çınkır - Nihan Demirkasımoğlu. Ankara: Anı Yayınları, 2015.
• Saltürk, Ayça G.D. Hemodiyaliz Hastalarında Yaşam Kalitesinin Diyaliz Yeterliliği İle İlişkisi. Uzmanlık Tezi, İstanbul Göztepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 2006.
• Saroglou, Vassilis. “Gençlerin Dinleri ve Kişilikleri: Belçika’da Yapılan Yeni İncelemeler”. Çev.: Veysel Uysal. İlahiyat Fakültesi Dergisi 19 (2000): 123-144.
• Sillick, Warren J. – Stevens, Bruce A. – Cathcart, Stuart. “Religiosity and happiness: A comparison of the happiness levels between the religious and the nonreligious”. The Journal of Happiness & Well-Being 4/1 (2016): 115-127.
• Strack, Fritz – Argyle, Michael - Schwarz, Norbert. “Introduction”. Subjective well-being: An Interdisciplinary Perspective. Ed. Fritz Strack - Michael Argyle - Norbert Schwarz. 1-3. Oxford England: Pergamon Press, 1991.
• Stone, Arthur A. - Mackie, Christopher. Subjective wellbeing: Measuring happiness, suffering, and other dimensions of experience. Washington D.C.: National Academies Press, 2013.
• Süleymanlar, Gültekin – Ateş, Kenan – Seyahi, Nurhan. Türkiye’de Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon 2015 Raporu. Ankara: Türk Nefroloji Derneği Yayınları, 2016.
• Süleymanlar, Gültekin – Ateş, Kenan – Seyahi, Nurhan. T.C. Sağlık Bakanlığı ve Türk Nefroloji Derneği Ortak Raporu. Ankara: Türk Nefroloji Derneği Yayınları, 2018.
• Taner, Dilber. Öğretmenlerin Umutsuzluk Düzeyi İle Okul Kültürü Arasındaki İlişki. Yüksek Lisans Tezi, Yedi Tepe Üniversitesi, 2008.
• Tiliouine, Habib. “Measuring Satisfaction with Religiosity and Its Contribution to the Personal Well-Being Index in a Muslim Sample”. Applied Research Quality Life 4 (2009): 91- 108.
• Tiliouine, Habib – Cummins, Robert A. – Davern, Melanie. “Islamic religiosity, subjective well-being, and health”. Mental Health, Religion & Culture 12/1 (2009): 55-74.
• Tix, Andrew P. – Frazier, Patricia A. “The Use of Religious Coping During Stressful Life Events: Main Effects, Moderation and Mediation”. Journal of Consulting and Clinical Psychology 66/2 (1998): 411-422.
• Turan, Yahya. "Yalnızlıkla Başa Çıkma: Yalnızlık, Dini Başa Çıkma, Dindarlık, Hayat Memnuniyeti ve Sosyal Medya Kullanımı". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22, No. 1 (2018): 395- 434.
• Tuzgöl Dost, Meliha. “Öznel İyi Oluş Ölçeği’nin Geliştirilmesi: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi 3/23 (2005): 103-110.
• Tülek, Nergis. Evli Bireylerin Öznel İyi Olma Düzeylerinin Yordanması. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2011.
• Uysal, Veysel. Geleneksellik-Çağdaşlık Bağlamında Türkiye’de Dindarlık ve Kadın. İstanbul D.E.M. Yayınları, 2006.
• Ünal, Gülseren – Bilge, Ayşegül. “Hemodiyaliz Tedavisindeki Son Dönem Böbrek Yetmezlikli Hastaların Ruhsal Durumlarının ve Yaşam Kalitelerinin Değerlendirilmesi”. Ege Tıp Dergisi 44/1 (2005): 35-38.
• World Economic Forum, “Religion and happiness. Is there a link?”, 2018, erişim: 3 Mayıs 2018, https:// www. weforum.org/agenda/2018/02/are-religious-people-happier-than- non-religious-people research-shows-it-isn-t-quite-so-simple.
• World Health Organizasion. “Preventing chronic diseases: a vital investment.”. t.y., Erişim tarihi: 03 Haziran 2017, http://www.who.int/entity/chp/chronic_disease_report/full_report.pdf.
• Yaparel, Recep. Yirmi-Kırk Yaşlar Arası Kişilerde Dinî Hayat ile Psiko-Sosyal Uyum Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1987.
• Yazgan, Eda Özge. Kemoterapi Alan Kanser Hastalarında Dinî İnanç ve Maneviyatın Depresyon Düzeyi ve Yaşam Kalitesine Etkisinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Yorulmaz, Özlem. “Relationship Between Religiosity and Happiness in Turkey: Are Religious People Happier?”. Çankırı Karatekin University Journal of The Faculty of Economics and Administrative Sciences 6/1 (2016): 801-818.