Mistik Tecrübe ve Kişilik İlişkisi Üzerine: Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencileri Örneklemi

Year 2018, Volume: 22 Issue: 1, 33 - 61, 15.06.2018

Mustafa Ulu

https://doi.org/10.18505/cuid.394028

Cited By: 3

Abstract

Bu çalışmada din psikolojisinin en önemli konuları arasında yer alan ancak Türkiye’de yeteri kadar incelenmemiş bir konu olan mistik tecrübeye odaklanılmış ve olgunun kişilik özellikleri ile arasındaki ilişki belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırmada Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 345 öğrenciden anket yöntemiyle veri toplanmıştır. Çalışmada “Mistik Tecrübe Ölçeği”, ile “HEXACO Kişilik Envanteri”kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde Korelasyon ve Regresyon analizleri ile t-Testi ve Tek Yönlü ANOVA teknikleri kullanılmıştır. Sonuçlar mistik tecrübe açısından katılımcıların en yüksek ortalamaya Olumlu Etki (m=3,69; sd.=,77); en düşük ortalamaya Zamansal&Mekansal Nitelik (m=2,94; sd.=,89) faktörlerinde sahip olduklarını; buna ek olarak Ego Niteliği, Akli Nitelik ve Anlatılamazlık faktörlerinde birbirlerine yakın değerler elde ettiklerini göstermektedir. HEXACO’da ise öğrenciler, en yüksek ortalamayı Dürüstlük-Alçakgönüllülük (m=3,76; sd.=,55); en düşük ortalamayı Dışadönüklük (m=3,04; sd.=0,65) faktörlerinde elde etmişlerdir. Mistik tecrübe ile en çok ilişkili olan kişilik boyutlarının ise Sorumluluk ve Deneyime Açıklık olduğu görülmektedir. Regresyon analizine göre ise Uyumluluk, Sorumluluk ve Tecrübeye Açıklık faktörlerinin mistik tecrübeyi anlamlı bir şekilde yordadığı görülmüştür.

Özet: Mistik tecrübenin farklı zaman dilimlerinde farklı sosyal, kültürel ve dini yapılarda tekrar eden bir mefhum olması ve içerisinde gizemli bir unsur bulundurması, din psikolojisinin ilk teşekkül ettiği dönemlerden beri mistisizmin alanın temel konuları arasında yerini almasını sağlamıştır. Alanın kurucu kitabı olarak kabul edilen The Varieties of Religious Experience’in bölümlerinden birisi de mistisizm’dir. Genel olarak “mistik tecrübe”, daha geniş bir alan olan “dini tecrübe”nin bir alt kategorisi olarak kabul edilmektedir. Bu sebeple dini tecrübenin sahip olduğu özellikleri o da taşımaktadır. Literatürde bu ortak özelliklerden dolayı birbirlerinin yerine kullanıldıkları da görülmektedir.

Eğer dini tecrübe bireyin kutsal ile karşılaşma anında yaşadığı tecrübe olarak tanımlanacak olursa bu tür bir tecrübe iki yolla edinilebilir. Bu yollardan ilki olan “din temelli mistik tecrübe”de kurumsal ya da yerleşik din anlayışlarının ve kutsal metinlerin etkili olduğu; ikinci yol olan “din dışı ya da doğal mistik tecrübe”de ise bireysel ihtiyaçların önemli bir rol oynadığı manevi arayışların etkili olduğu ifade edilebilir.

Kişilik, genelde sosyal ve sağlık bilimlerinde özelde ise temel konuları arasında yer alması sebebiyle psikolojide önemli değişkenlerden biri olarak kullanılmaktadır. Kişilik konusundaki araştırmaların ortak vurgusu, olgunun son derece karmaşık olduğudur. Yaygın kullanımına rağmen kavramın soyutluğu, araştırmacıların bakış açılarının çeşitliliğinden etkilenmiş ve bu durum ise tanım noktasında net bir görüş birliğine varılamamasını beraberinde getirmiştir. Buna rağmen son dönemlerde olgunun araştırılabilmesi için temel varsayımı kişiliğin belirli faktörler altında kategorize edilebileceği olan boyutsal yaklaşımlar tercih edilmeye başlanılmıştır. Bu çalışmada da bu yaklaşımlardan birinin sonucu olarak üretilen HEXACO kullanılmıştır.

Bu çalışmanın örneklemini, 2017-2018 eğitim öğretim yılında Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde öğrenim gören 345 öğrenci oluşturmaktadır. Örneklemin cinsiyet dağılımına bakıldığında erkek öğrencilerin oranı %21,2 (n=73); kız öğrencilerin oranı ise %78,8 (n=272) olarak görülmektedir. Bu, fakültedeki güncel durumu yansıtmaktadır. Örneklemin yaş ortalaması ise 21,13 (sd.=1,761) olarak belirlenmiştir. Yaş aralığı ise 18-26’dır. Örneklemin sınıf dağılımı ise Hazırlık sınıfı %23,5 (n=81); birinci sınıf %15,4 (n=53); ikinci sınıf %19,4 (n=67); üçüncü sınıf %18,3 (n=63); dördüncü sınıf %23,5 (n=81)’tir. Sınıf değişkeni açısından dağılımların homojen olmasına dikkat edilmiştir.

Mistik tecrübe eğiliminin belirlenmesinde Ralph Hood tarafından Walter T. Stace’in ortaya koyduğu mistisizm kriterini ölçmek amacıyla geliştirilen “Mistik Tecrübe Ölçeği” kullanılmıştır. Ölçeğin Türk kültürüne uyumu ile geçerlilik ve güvenilirlik çalışması, Mehmet Süheyl Ünal tarafından yüksek lisans tezi olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmada ölçeğin Alpha katsayısının ,89 olduğu ifade edilmiştir. Bu çalışmada ise ölçeğin Cronbach Alpha güvenilirlik katsayısı ,91 olarak bulunmuştur. Kişilik özelliklerini belirlemek için Lee ve Ashton tarafından geliştirilen HEXACO kullanılmıştır. Ölçek, Wasti, Lee, Ashton ve Somer tarafından Türkçeye uyarlanmıştır. Ölçek her bir harfi ölçmeyi amaçladığı faktöre karşılık gelecek şekilde H (Honesty-humility/Dürüstlük-Alçakgönüllülük), E (Emotionality/Duyarlılık), X (eXtraversion/Dışadönüklük), A (Agreeableness/Uyumluluk), C (Conscientiousness/Sorumluluk), O (Openness to experience/Deneyime Açıklık) olarak isimlendirilmiştir. Ölçek her biri 4 alt faktör içeren toplam 6 faktörden oluşmaktadır.

Çalışmanın amacına uygun olarak veriler analiz edilirken mistik tecrübe eğilimleri ile kişilik özellikleri arasında bir ilişki olup olmadığını, ilişki varsa gücünü ve yönünü belirlemek için Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Analizi gerçekleştirilmiştir. Daha sonra ise Çoklu Doğrusal Regresyon Analizi ile değişkenlerin birbirlerini açıklama güçleri belirlenmeye çalışılmıştır. Ortalamalar arasında anlamlılık seviyesinde ilişkilerin olup olmadığını belirlemek amacıyla Tek yönlü ANOVA tekniği kullanılmıştır. Ayrıca çalışmada ilgili değişkenlerin betimsel istatistiklerine de yer verilmiştir.

Araştırma sonuçları, mistik tecrübe açısından katılımcıların en yüksek ortalamaya Olumlu Etki (m=3,69; sd.=,77); en düşük ortalamaya ise Zamansal/Mekansal Nitelik (m=2,94; sd.=,89) faktörlerinde sahip olduklarını göstermektedir. Ayrıca katılımcılar, Ego Niteliği, Bilişsel Nitelik ve Anlatılamazlık faktörlerinde yakın değerler elde etmişlerdir. Demografik değişkenlerden cinsiyet açısından sadece Birleştirici Nitelik (t=1,770; p=,028) açısından anlamlı bir farklılaşma olduğu görülmektedir. Sınıf değişkeni açısından anlamlı bir farklılık olup olmadığının belirlenmesi için ANOVA analizi gerçekleştirilmiştir. Bu analiz sonucunda, mistik tecrübenin bütün faktörleri birbirlerinden istatistiksel açıdan anlamlı bir şekilde farklılaşmaktadır. Sınıf değişkeni açısından ise birinci sınıfların diğer sınıflara oranla negatif olarak farklılaştıkları görülmektedir. Verilere göre hazırlık ve birinci sınıfta mistik tecrübe ölçeğinden alınan puanlar yüksekken ilerleyen sınıflarda ortalamalar düşmektedir. Mistik tecrübe ile yaş arasında ise anlamlı bir ilişki belirlenememiştir. Mistik tecrübe faktörlerinin kendi aralarındaki korelasyon incelendiğinde, faktörlerin tamamının birbirleri ile anlamlı bir ilişki içerisinde oldukları görülmektedir. En yüksek korelasyon Dini Nitelik ile Anlatılamazlık (r=,661); en düşük korelasyon ise Birleştirici Nitelik ile Zamansal/Mekansal Nitelik (r=,346) arasındadır.

Kişilik özelliklerini belirlemek için geliştirilen HEXACO’nun altı faktörü arasında öğrenciler en yüksek ortalamaya Dürüstlük-Alçakgönüllülük (m=3,76; sd.=,55); en düşük ortalamaya ise Dışadönüklük (m=3,04; sd.=0,65) faktöründe sahip olmuşlardır. Cinsiyet açısından Dürüstlük-Alçakgönüllülük (t=,606; p=,004), Duyarlılık (t=,334; p=,000) ve Sorumluluk (t=,022; p=,033) faktörlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık vardır. Sınıf ve yaş değişkenleri ile kişilik özellikleri arasında anlamlı bir farklılık belirlenememiştir. Doğrusal Regresyon analizine göre, kişilik özelliklerinden Uyumluluk, Sorumluluk ve Deneyime Açıklık, mistik tecrübenin istatistiksel açıdan yordayısıdır.

Analiz sonucunda mistik tecrübe ile en çok ilişkili olan kişilik boyutlarının ise Sorumluluk ve Deneyime Açıklık olduğu görülmektedir. Mistik tecrübe ile kişilik özellikleri karşılaştırıldığında Deneyime Açıklık faktörünün mistik tecrübenin Anlatılamazlık dışındaki bütün faktörleri ile ilişkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Her ne kadar ilişki korelasyon açısından zayıf olarak nitelendirilse de arada pozitif ilişkiler olması önemli bir bulgudur. Yani kişilik özellikleri geliştikçe mistik tecrübe düzeyi de artmaktadır. Bu konuda literatürde benzer bir çalışmanın bulunmayışı karşılaştırma yapma imkanını ortadan kaldırmaktadır.

Keywords

Din Psikolojisi, Mistik tecrübe, Kişilik, HEXACO, Mistisizm, HEXACO, HEXACO

On The Relationship of Mystical Experience and Personality: A Sample of Erciyes University Theology Faculty Students

Abstract

This study has focused on the mystical experience which is one of the most important topics of psychology of religion, but it is a subject not examined enough in Turkey and also tried to determine the relationship between personality traits and personality. Data were collected from 345 students who were studying at Erciyes University Faculty of Theology by questionnaire method. “The Mysticism Scale”which is developed by Ralph Hood and widely used in international literature to measure the mystical experience and “HEXACO Personality Inventory”were used to measure the personality traits of students. In addition to descriptive statistics of demographic characteristics of the sample, The Pearson Moments Multiplication Correlation Analysis, Independent Sample t-Test and One-Way ANOVA techniques were used in the analysis. Findings show that participants have the highest average to Positive Affect and the lowest average to Temporal/Spatial Quality factor. In addition, they obtained close values in Ego Quality, Noetic Quality and Ineffability factors. When the students were evaluated in terms of gender, it was seen that there was a difference in level of significance only in terms of Unifying Quality. ANOVA analysis was carried out to determine whether there was any variation in class variable. As a result of this analysis, it is seen that all of the factors are significantly differentiated in terms of class variable. There is no difference in level of significance between age and mystical experience factors, the last independent variable. When looked at the correlations among mystical experience factors, it is understood that all of the factors are in a meaningful relationship with each other. Among the six factors of HEXACO, the students have the highest average on Humility-Honesty; the lowest average on eXtraversion. In terms of gender, there is a statistically significant difference in the level of Humility-Honesty, Emotionality, and Conscientiousness. There is no significant difference between class and age variables and personality traits. According to Linear Regression analysis, Agreeableness, Conscientiousness and Openness to Experience factors of personality traits are predictive of mystical experience in a statistically significant level.

Summary: The fact that the mystical experience is a repetitive phenomenon in different social, cultural and religious structures in different periods and has a mysterious element in it has caused that mysticism has taken its place among the basic subjects of the field since the first periods of psychology of religion. One of the sections of The Varieties of Religious Experience, which is regarded as the main source of the area, is mysticism. In general, "mystical experience" is considered as a subcategory of "religious experience", which is a wider area. For this reason, it also carries the characteristics of religious experience. Due to these common features, it can be seen that they are used in place of each other in the literature.

If the religious experience is defined as the experience of the individual at the time of encounter with the sacred, such experience can be obtained in two ways. In the “religion-based mystical experience”, which is the first way, institutional or established religious thoughts and understandings and holly writings are influential. The second way, “non-religious or natural mystical experience”, can be said to be spiritual quests that individual needs play an important role in them are effective.

Personality is used as one of the basic variables in social and health sciences in general, and in psychology because it is among the main subjects in particular. The common emphasis of research on personality is that the phenomenon is extremely complicated. Despite its widespread use, the abstraction of the concept has been influenced by the diversity of the researchers' perspectives and this has led to a lack of clear consensus on the definition. However, in order to investigate the phenomenon in recent periods, dimensional approaches that their basic assumption is personality can be categorized under certain factors have begun to be preferred. In this study, HEXACO was used, because it was thought that it could make a more detailed measurement of personality.

The sample of this study is composed of 345 students studying at Erciyes University Theology Faculty in 2017-2018 academic year. When looked at the gender distribution of the sample, the rate of male students was 21.2% (n=73); and the rate of female students was 78.8% (n=272). This reflects the current situation in the faculty. The average age was 21,13 (sd=1,761). The age range is 18-26. Class distribution was 23,5% (n = 81) in Preparatory class; 15.4% (n = 53) in first-grade; 19.4% (n = 67) in second-grade; 18.3% (n=63) in third grade (n = 63); and 23.5% (n = 81) in the fourth grade. It has been noted that distributions are homogeneous in terms of class variables.

The "Mystical Experience Scale" which is developed by Ralph W. Hood to measure the criteria which are offered by Walter T. Stace and which must be in the mystical experience has been used in determining the tendency of mystical experience. Hood et al. have reported reasonable reliabilities for subscales based on 3-factor solution. Alpha coefficients of the original scale were ,76, ,69, and ,76 for the extrovertive mysticism, introvertive mysticism and religious interpretation respectively. The adaptation of the scale to Turkish culture and the validity and reliability study were carried out by Mehmet Süheyl Unal as a graduate thesis and it was stated that the Alpha coefficient was ,89. In this study, the Cronbach Alpha reliability coefficient of scale is ,91. HEXACO, developed by Lee and Ashton, was used to determine personality traits. The scale was adapted to Turkish by Wasti, Lee, Ashton and Somer. The scale consists of Honesty-humility (H), Emotionality (E), eXtraversion (X), Agreeableness (A), Conscientiousness (C), and Openness to experience (O) factors.

Pearson Moments Multiplication Correlation Analysis was performed to determine if there is a relationship between mystical experience tendencies and personality traits when the data were analyzed in accordance with the aim of the study. Later, it was tried to determine the power of explaining the variables with Multiple Linear Regression Analysis. In addition, One-way ANOVA was used to determine whether there was any relationship between significance levels. Moreover, descriptive statistics of relevant variables are included in the study.

Findings show that participants have the highest average to Positive Affect (m=3,69; sd.=,77) and the lowest average to Temporal/Spatial Quality (m=2,94; sd.=,89) factor in terms of mystical experience. Additively, they obtained close values in Ego Quality, Noetic Quality and Ineffability factors. When the students were evaluated in terms of gender, it was seen that there was a difference in level of significance only in terms of Unifying Quality (t=1,770; p=,028). ANOVA analysis was carried out to determine whether there was any variation in class variable. As a result of this analysis, it is seen that all of the factors are significantly differentiated in terms of class variable. From the standing point of class variable, it is seen that the first grades differed negatively compared to the other classes. According to the data, the scores on the mystical experience scale for preparation and first grade are high while the averages for the next grade are falling. There is no difference on level of significance between age and mystical experience factors, the last independent variable. When looked at the correlations among mystical experience factors, it is understood that all of the factors are in a meaningful relationship with each other. The highest correlation is between Religious Quality and Ineffability (r=,661); the lowest correlation is between the Unifying Quality and the Temporal/Spatial Quality (r=,346).

Among the six factors of HEXACO that have been developed to determine the personality traits, the students have the highest average on Humility-Honesty (m=3,76; sd.=,55); the lowest average on eXtraversion (m=3,04; sd.=0,65). In terms of gender, there is a statistically significant difference in factors of Humility-Honesty (t=,606; p=,004), Emotionality (t=,334; p=,000), and Constientiousness (t=,022; p=,033). There is no significant difference between class and age variables and personality traits. According to Linear Regression analysis, Agreeableness, Constientiousness and Openness to Experience factors of personality traits are predictive of mystical experience in a significant level statistically.

Personality dimensions that are most related to mystical experience as a result of analysis are Conscientiousness and Openness to Experience. When the mystical experience is compared with the personality traits, it is concluded that Openness to Experience factor is related to all the factors of the mystical experience except for the Ineffability. Although the relationship is regarded as weak in terms of correlation, it is an important finding that there are positive relations in between. In other words, as personality traits evolve, the mystical experience level also increases. The lack of a similar work in the literature in this respect removes the possibility of making comparisons

Keywords

Psychology of Religion, Mystical experience, Mysticism, Personality, HEXACO

References

• Akdemir-Süleyman, Betül. "Mistisizmin Felsefî Okuması: Walter T. Stace’in Mis-tik Tecrübeye İlişkin Düşüncelerinin Bir Değerlendirmesi". İslâm Araştır-maları Dergisi 37 (2017): 119-148.
• Albayrak, Ahmet. "Dinî Tecrübenin Dışa Vurum Problemi". Milel ve Nihal 2 (2005): 65-79.
• Albayrak, Ahmet. "Din Görevlilerinin Mistik Tecrübe Düzeyleri". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009): 153-185.
• Andresen, Jensine. "Mystical Experience". Encyclopedia of Science and Religion. Ed. J. Wentzel Vrede Van Huyssteen. 585. New York: Thompson Gale, 2003.
• Ayten, Ali. "William James (1842-1910) ve Din Psikolojisinde Tecrübe Merkezli Bir Yaklaşım". İslami Araştırmalar 19/3 (2006): 454-464.
• Ayten, Ali - Düzgüner, Sevde. Tasavvuf Psikolojisine Giriş: Bireysel Arınma ve Güzel Ahlak. İstanbul: Sufi Kitap, 2017.
• Beit-Hallahmi, Benjamin - Argyle, Michael. The Psychology of Religious Behaviour, Belief and Experience. London: Routledge, 1997. Certel, Hüseyin. Din Psikolojisi. Ankara: Andaç Yayınları, 2003.
• Coe, George Albert. The Psychology of Religion. Chicago: Chicago University Press, 1917.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa M. "Sembolik Dile Sahip Olması". Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. 42-48. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Ertürk, Ramazan. Sufi Tecrübenin Epistemolojisi. Ankara: Fecr Yayınları, 2004.
• Forsyth, James. Psikolojik Din Kuramları. Ed. Mustafa Ulu. Trc. Necmi Karslı. 152-195. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Gültekin, Mücahit. Bilimsel Araştırmalarda Kadın-Erkek Farklılıkları. Bursa: Aile Akademisi Derneği, 2014.
• Happold, Frederick Crossfield. Mysticism: A Study and an Anthology. Harmondsworth: Penguin Books, 1963.
• Hill, Peter - Hood, Ralph W. Measures of Religiosity. Birmingham: Religious Education Press, 1999.
• Hood, Ralph W. - Morris, Ronald J. - Watson, Paul J. "Further Factor Analysis of Hood's Mysticism Scale". Psychological Reports 73/3 (1993): 1176–1178.
• Hood, Ralph W. - Francis Leslie J. "Mystical Experience: Conceptualizations, Measurement and Correlates", APA Handbook of Psychology, Religion, and Spirituality, Ed. Kenneth I. Pargament. 391-405. Washington: American Psychological Association, 2013.
• Horozcu, Ümit. Din Psikolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• James, William. The Varieties of Religious Experience: A Study in Human Nature. Centenary Edition. London, New York: Routledge, 2002.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi: Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 2011.
• Kayıklık, Hasan. Tasavvuf Psikolojisi. Ankara: Akçağ Yayınları, 2009.
• Köse, Ali. Neden İslam'ı Seçiyorlar? İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Kötehne, Gülsu. Religious Orientation and Personality. Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1999.
• Lee, Kibeom - Michael C. Ashton. "Psychometric Properties of the HEXACO Personality Inventory". Multivariate Behavioral Research 39/2 (2004): 329-358.
• Leuba, James H. The Psychology of Religious Mysticism. London: Routledge, 2002.
• Loewenthal, Kate Miriam. Din Psikolojisi: Kısa Bir Giriş. Trc. Mustafa Ulu. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Matthews, Gerald - Deary, Ian J. - Whiteman, Martha C. Personality Traits. Cambridge: Cambridge University Press, 2009.
• Meadow, Mary Jo - Kahoe, Richard C. Psychology of religion: Religion in Individual Lives. Cambridge: Harper & Row, 1984.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Kişilik ve Din. İstanbul: Dem Yayınları, 2004.
• Moore, Peter. "Mysticism [Further Considerations]". Encyclopedia of Religion. Ed. Lindsay Jones. 6355-6359. Detroit: Thomson Gale, 2005.
• O’Leary, David. "Mysticism”. Encyclopedia of Religious and Spiritual Development, Ed. Elizabeth M. Dowling - W. George Scarlett. 305-306. California: Sage Publications, 2006.
• Peck, Morgan Scott. Az Seçilen Yol. İstanbul: Akaşa Yayıncılık, 2009.
• Piedmont, Ralph L. "Personality and its Assessment". The Revised NEO Personality Inventory, 1-34. Boston: The Springer Series in Social/Clinical Psychology, 1998.
• Piedmont, Ralph L. "Understanding Personality and Its Assessment From a Trait Perspective". The Counsellor’s Guide to Clinical, Personality, and Behavioural Assessment, Ed. Bradley T. Erford. 65-90. Pennsylvania: Lahaska/Harcourt-Brace, 2005.
• Spilka, Bernard - Brown George O. - Cassidy, Stephen A. "The Structure of Religious Mystical Experience in Relation to Pre- and Postexperience Lifestyles". The International Journal For The Psychology of Religion 2/4 (1992): 241-257.
• Stace, Walter Terence. Mysticism and Philosophy. London: Palgrave Macmillan, 1960.
• Şahin, Hasan - Sevim, Seyfullah. Tasavvuf. Ankara: İlâhiyât, 2002.
• Şimşek, Halil İbrahim. "Tasavvufun Menşei Meselesi". Tasavvuf El Kitabı. Ed. Kadir Özköse. 21-24. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Taymur, İbrahim, ve M. Hakan Türkçapar. "Kişilik: Tanımı, Sınıflaması ve De-ğerlendirilmesi". Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 4/2 (2012): 154-177.
• Thalbourne, Michael A. "The Psychology of Mystical Experience". Exceptional Human Experience 9 (1991): 168-186.
• Tóth, Anna Judit. "Mystical Experience in Theurgical Practice". The Immediacy of Mystical Experience in the European Tradition. Ed. Miklós Vassányi - Eniko Sepsi - Anikó Daróczi. 23-30. Cham, Switzerland: Springer, 2017.
• Turan, Yahya. "Kişilik ve Dindarlık Üzerine Bir Alan Araştırması". Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 20 (2009): 279-295.
• Tüzer, Abdüllatif. Dini Tecrübe ve Mistisizm. İstanbul: Dergah Yayınları, 2006.
• Ulu, Mustafa. "Kişilik ve Şiddet İlişkisi Üzerine Psikolojik Bir Araştırma". bilimname 32 (2016): 57-81.
• Ulu, Mustafa, ve Meryem Berrin Bulut. "Üniversite Öğrencilerinin Kişilik Özel-liklerinin HEXACO ile Ölçülmesi". bilimname 34 (2017): 443-463.
• Uysal, Veysel. Din Psikolojisi Açısından Dini Tutum Davranış ve Şahsiyet Özellikleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Ünal, Mehmet Süheyl. Mistik Tecrübe Ölçeği'nin Güvenilirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2000.
• Ünal, Mehmet Süheyl. Dinî ve Mistik Tecrübe Yazıları: Psikolojiden Sosyolojiye, Nicel-den Nitele. Rize: STS Yayınları, 2011.
• Wasti, Arzu S., Kibeom Lee, Michael C. Ashton, ve Oya Somer. "Six Turkish Personality Factors and the HEXACO Model of Personality Structure". Journal of Cross-Cultural Psychology 39/6 (2008): 665-684.
• Yaden, David B., Johannes C. Eichstaedt, H. Andrew Schwartz, Margaret L.Kern, Khoa D. Le Nguyen, Nancy A. Wintering, Ralph W. Hood Jr., ve Andrew B. Newberg. "The Language of Ineffability: Linguistic Analysis of Mystical Experiences". Psychology of Religion and Spirituality, 2015: 1-9.
• Yüksel, Ayşe Şule - Karacoşkun, Mustafa Doğan. "Tasavvuf Psikolojisi". Din Psiko-lojisi El Kitabı, Ed. Mustafa Doğan Karacoşkun. 215-233. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.