The Effects of Ḥanafī and Ẓāhirī Methodists’ Opinions About the Indication of General Utterances in Qur’ān and the Subject of Their Specification by al-Khabar al-Wāhid on Islamic Law Regulations

Year 2020, Volume: 24 Issue: 1, 5 - 25, 15.06.2020

Mustafa Türkan

https://doi.org/10.18505/cuid.686572

Cited By: 2

Abstract

The subject of general utterances (al-lafdh al-āmm) being certain or presumptive in their usage as an indication to all their members is controversial amongst the methodists. Ḥanafī methodists suggest that the indication of general utterances to all of their members as certain and unless they are specified with a certain evidence, they can’t be specified with a presumptive evidence. Like the ḥanafī methodists, the ẓāhirī methodists also suggest that the general utterance is certain indicant for all of its members and can be specified only with another evidence in the same rank. The main difference between the two groups focuses on whether al-khabar al-wāhid (single prophetic narration) is a certain or a presumptive evidence in terms of certitude. According to ḥanafīs, al-khabar al-wāhid is a presumptive evidence and unless the general utterances in Qur’ān are specified initially with another certain evidence, they can’t be specified with al-khabar al-wāhid. However, al-khabar al-wāhid is a certain evidence according to ẓāhirīs and it can specify general utterances in Qur’ān. In this study, the comparison of the views of the methodists of two schools regarding the indication of general utterances in Quran and their specification (takhsīs) with al-akhbar al-wāhid is made and their influence on Islamic Law regulations is studied afterwards. In this study, the two sect’s approaches are compared over the provision of reading al-Fatehah during prayer, the number of milk sucking to establish the kinship, the rights of women divorced with bain talaq and the execution of the death penalty in the Harem region.
Summary: The purpose of this study is to try to demonstrate that an assertion in the Ph.D. thesis, The History and Doctrine of Ẓāhirī Madhhab, completed by Amr Osman in 2010 is incorrect. It can be summarized that in his study, Amr Osman claims that the affiliation of the schools to ahl-al-hadith and ahl-al-ra’y in conventional classification is wrong. According to him, contrary to what is known, the School of Ẓāhiriyya is closer to School of Ḥanafiyya rather than schools coming out of ahl-al-hadith. In this study, one of the arguments that he relied on to support his claim is studied in order to prove that his claim was inaccurate. Osman claims that ẓāhirīs are closer to ḥanifīs, based on the view that in both schools the general utterances embrace all of their members in their usage and they are a certain indicant to all of their members. At this stage, although the views of both schools are common, the ḥanifīs don’t accept the idea that the general statements of Qur’ān can be established with al-khabar-al-wāhid, those which they acknowledge as presumptive as of certitude. However, according to the ẓāhirīs, the certitude of al-khabar al-wāhid is as precise as the narrated report, so it can specify the general statements of Qur’ān which are in equal power. The related dispute between the schools has been reflected on many Islamic law regulations. Some of them are:
1. Ḥanafīs state that the correct Quranic prayer may be performed by reading any or a few verses of the Qur’ān in prayer, which is a practice based on the verse “Read what you can read from the Qur’ān now”. On the other hand, the ẓāhirīs have established the related order based on the report “There is no prayer without reading Umm Al-Quran (Surah al-Fatehah)” and it is obligatory (fardh) to read Surah al-Fatehah in prayers.
2. Because that the terms milk-mother and milk sister are in general form in the verse “It is forbidden to you to marry these people...Your milk-mothers who nursed you, your milk-sisters who nursed you” the ḥanafīs clarify that it is sufficient for a child to breastfeed only one time in order to form a milk-kinship. They do not act in accordance with the solitary report (al-khabar-al-wāhids) which indicate that the milk kinship specifying the verse shall only be formed with at least three or five breastfeeding. However, one of the ẓāhirīs, Dāwūd al-Ẓāhirī, has specified the verse with the report indicating that the kinship shall not be formed with less than three breastfeeding by the child, and Ibn Ḥazm has specified it with Salim hadith which indicates that the kinship shall be formed with five breastfeeding.
3. According to ḥanafīs, there is an alimony and inhabiting right of the widow woman to be procured by the husband within the period of delay who divorced her either with irreversible divorce (talāq al-bāin) or reversible divorce (talāq al-ric‘ī) according to the generalization of the verse “Give shelter to them (the women you have divorced) in some part of your household within your capacity.” They did not act with the report of Fātima binti Qays, who specified the generalization of the verse. On the other hand, the ẓāhirīs recognize the abovementioned rights only for the women who got divorced with irreversible divorce or the ones who are pregnant, specifying the verse with the report indicating that His Holiness the Prophet does not grant alimony and inhabiting to the woman who was divorced with reversible divorce.
4. According to ḥanafīs, the criminal who committed a crime that would require a death penalty and took refuge in the Harem region could not be executed while in Ḥarem, according to the common statement of the verse, “Whoever enters there, will be safe.” Dāwūd al-Ẓāhirī, one of the ẓāhirīs has specified the verse with the report indicating that His Holiness the Prophet has authorized the execution of the sentence to Ibn Khattal in Ḥarem on the day of the conquering of Mecca and he states that the death sentence can be executed wherever the criminal is caught, even if it is inside the Harem. Ibn Ḥazm shares the same view with ḥanafīs regarding the provision of this issue. However, the reason for his opinion stems from the fact that the report about Ibn Khattal was an event specific to that day.
As it is seen, even though the ḥanefīs and ẓāhirīs share the same opinion about the general utterances being a certain indicant to all their members, they have disagreements upon the argument about the general utterances of Quran being specified by al-khabar al-wāhid and many Islamic Law regulations have been issued by these schools based on such disagreements. According to us, in the final analysis, Amr Osman’s claim must be met with caution.

Keywords

Islamic Law, School of Ḥanafiyya, School of Ẓāhiriyya, General Utterance (al-Lafdh al-Āmm), Specification (Takhsīs), al-Khabar al-Wāhid (Single Prophetic Narration), al-Khabar al-Wāhid (Single Prophetic Narration)

Hanefî ve Zâhirî Usûlcülerin Kur’ân’ın Âmm Lafızlarının Delâleti ve Haber-i Vâhidle Tahsîsine İlişkin Görüşlerinin Fıkhî Düzenlemelere Etkisi

Abstract

Âmm lafızların kullanımda fertlerinin hepsine delâletinin kat‘îliği ve zannîliği hususu usûlcüler arasında tartışmalıdır. Hanefî usûlcüler âmm lafzın tüm fertlerine delâletini kat‘î olarak görür ve başlangıçta kat‘î bir delille tahsîs edilmedikçe zannî bir delille tahsîse uğratılamayacağı görüşünü savunurlar. Zâhirî usûlcüler de hanefîler gibi âmm lafzın fertlerinin tamamına delâletinin kat‘î olduğunu ve tahsîsinin yine kendi derecesindeki başka bir delille olabileceğini savunurlar. İki grup arasındaki temel fark haber-i vâhidin sübût itibarıyla zannî bir delil mi yoksa kat‘î bir delil mi olduğu meselesinde odaklanır. Hanefîlere göre haber-i vâhid zannî bir delildir ve Kur’an’daki âmm lafızlar başlangıç itibarıyla başka kat‘î bir delille tahsîs edilmezse haber-i vâhidle tahsîs edilemez. Zâhirîlere göre ise haber-i vâhid kat‘î bir delil olup Kur’an’daki âmm lafızları tahsîs edebilir. Bu çalışmada iki mezhebin usûlcülerinin Kur’an’daki âmm lafızların delâleti ve haber-i vâhidle tahsîsine ilişkin görüşlerinin mukayesesi yapılıp daha sonra aradaki ihtilafın fıkhî düzenlemelere etkisi incelenmektedir. Buna göre çalışmada namazda Fatiha suresini okumanın hükmü, hısımlık oluşturan süt emme sayısı, bâin talâkla boşanan kadınların hakları ve ölüm cezasının Harem bölgesinde infazı meseleleri üzerinden iki mezhebin yaklaşımları mukayese edilmektedir.
Özet: Bu çalışmanın amacı Amr Osman tarafından 2010 yılında tamamlanan The History and Doctrine of the Ẓāhirī Madhhab isimli doktora tezindeki bir iddianın hatalı olduğunu ortaya koymaya çalışmaktır. Amr Osman, çalışmasında özetle klasik sınıflandırmada mezheplerin ehl-i hadis ve ehl-i re’ye mensubiyetinin yanlış konumlandırıldığını iddia eder. Ona göre Zâhirî mezhebi bilinenin aksine ehl-i hadis içerisinden çıkan mezheplere değil Hanefî mezhebine daha yakındır. Bu çalışmada onun iddiasını desteklemek üzere dayandığı argümanlardan bir tanesi ele alınarak iddiasının isabetsiz olduğu ispatlanmaya çalışılmaktadır. Osman, Hanefî ve Zâhirî mezheplerinin âmm lafızların; kullanımda, tüm fertlerine şamil olması ve yine kapsamındaki tüm fertlerine delâletinin kesinliği yönündeki ortak görüşlerini esas alarak zâhirîlerin hanefîlere daha yakın olduklarını iddia eder. Bu aşamada her iki mezhebin görüşü ortak olsa da hanefîler sübûtunu zannî kabul ettikleri haber-i vâhidlerle Kur’an’ın umûmî ifadelerinin tahsîs edilebileceği görüşünü reddederler. Hâlbuki zâhirîlere göre haber-i vâhidlerin sübûtu tıpkı mütevâtir haberler gibi kesindir, dolayısıyla kendi kuvvetindeki Kur’an’ın umûmî ifadelerini tahsîs edebilir. Mezhepler arasındaki söz konusu ihtilaf birçok fıkhî düzenlemeye yansımıştır. İhtilaflardan bazıları şunlardır:
1. Hanefîler, “Artık, Kur’an’dan kolayınıza geleni okuyun” âyetinin umûmuyla amel ederek namazda Kur’an’ın herhangi bir ya da birkaç âyeti okunarak kıraat rüknünün ifa edilebileceğini belirtirler. Buna mukabil zâhirîler ilgili umûmî emri “Ümmü’l-Kur’ân’ı [Fatiha] okumayanın namazı yoktur.” haberine dayanarak tahsîs etmişler ve namazda Fatiha suresini okumanın farz olduğunu belirtmişlerdir.
2. Hanefîler, “Size şunlarla evlenmek haram kılındı: … sizi emziren sütanneleriniz, süt kız kardeşleriniz…” âyetinde sütanne ve süt kız kardeş ifadeleri umûmî olarak geçtiği için bir çocuğun bir sefer emmesiyle bile süt hısımlığının oluşacağını belirtirler. Onlar âyeti tahsîse götüren süt hısımlığının ancak üç ya da beş sefer emmekle oluşacağını bildiren haber-i vâhidlerle amel etmezler. Hâlbuki zahirîlerden Dâvûd ez-Zâhirî, âyeti çocuk üç defa emmedikçe süt hısımlığının oluşmayacağını bildiren haberle, İbn Hazm ise beş defa emmekle akrabalığın oluşacağını bildiren Salim hadisiyle tahsîs etmişlerdir.
3. Hanefîlere göre “Onları (boşadığınız kadınları) gücünüz nispetinde, oturduğunuz yerin bir bölümünde oturtun.” âyetinin umûmuna göre boşanan kadın için, ister bâin ister ric‘î talâkla boşansın boşayan kocası tarafından sağlanmak üzere iddet süresi içerisinde nafaka ve süknâ hakkı vardır. Onlar âyetin umûmunu tahsîs eden Fatıma binti Kays haberiyle amel etmemişlerdir. Zâhirîler ise âyeti bâin talâkla boşanan kadına Hz. Peygamber’in nafaka ve süknâ hakkı vermediğine dair haberle tahsîs ederek söz konusu hakkı sadece hamile kadınlar ve ric‘î talâkla boşanan kadınlar için tanımışlardır.
4. Hanefîlere göre ölüm cezası gerektirecek bir suç işleyip Harem bölgesine sığınan suçluya “Oraya kim girerse, güven içinde olur.” âyetinin umûmî ifadesine göre Harem’deyken ceza infaz edilemez. Zâhirîlerden Dâvûd ez-Zâhirî ise Hz. Peygamber’in Mekke’nin fethi gününde İbn Hattal’a Harem’de cezanın infaz edilmesini onayladığına dair haberle âyeti tahsîs etmiş Harem’de de olsa ölüm cezalarının suçlu nerede yakalanırsa orada infaz edilebileceğini ifade etmiştir. İbn Hazm, bu meselenin hükmüyle ilgili hanefîlerle aynı görüşe sahiptir. Fakat onun görüşünün gerekçesi İbn Hattal’la ilgili haberin o güne mahsus bir olay olmasından kaynaklanmaktadır.
Görüldüğü üzere hanefîlerle zâhirîler âmm lafızların tüm fertlerine delâletinin kesin olduğu hususunda aynı görüşü paylaşsalar da Kur’an’ın âmm lafızlarının haber-i vâhidlerle tahsîsi hususunda ihtilaf etmişler sonuçta da iki mezhep arasında bu ihtilaftan kaynaklanan birçok farklı fıkhî düzenleme sadır olmuştur. Son tahlilde Amr Osman’ın iddiası kanaatimizce ihtiyatla karşılanmalıdır.

Keywords

İslam Hukuku, Hanefî Mezhebi, Zâhirî Mezhebi, Âmm Lafız, Tahsîs, Haber-i Vâhid

References

• Alâüddîn el-Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr fî şerhi uṣûli’l-Pezdevî. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi”. Güncel Dinî Meseleler Birinci İhtisas Top-lantısı (Tebliğ ve Müzakereler) 02-06 Ekim 2002. 285-304. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Bedir, Murteza. Fıkıh Mezhep Sünnet Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi. İstanbul: Dem Yayın-ları, 2017.
• Bedrüddîn el-Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyin. el-Binâye şerḥu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Beyhakī, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. Thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 22 Cilt. b.y.: Merkezü Hicr, 2011.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru Tavkın-Necâh, ts.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. Thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1405.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. 4 Cilt. Kuveyt: Vezâratü’l-Evkâfi’l-Kuveytiyye, 1994.
• Cessâs, Ahmed b. Alî Ebû Bekr er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. Thk. İsmetullâh İnâyetullah Muhammed v.dğr. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2010.
• Çalış, Halit. “Serahsî’de İlim-Zan Bakımından Şer’i Deliller ve Yoruma Yansımaları”. Diyanet İlmi Dergi 49/2 (2013): 123-134.
• Dağ, Zuhal. “Alâuddîn Semerkandî’nin Mîzânu’l-Usûlü Temelinde Semerkant Ekolünün Irak Ekolüne Muha-lefet Ettiği Dil Bahisleri”. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 6/4 (2017): 143-162.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Taḳvîmü’l-edille fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Fıkıh Usulü”. Fıkıh Usulü İncelemeleri. Ed. Tuncay Başoğlu. 2. Basım Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Fevvâz, Abdullah Mustafa. “Taḫṣîṣü’l-ʿâmm bi-ḫaberi’l-vâhid ve’l-ḳıyâs”. ʿUlûmü’ş-Şerîʿa ve’l-Ḳânûn 33/2 (2006): 401-417.
• Güler, Zekeriya. Zâhirî Muhaddislerle Hanefî Fakihleri Arasındaki Münakaşalar ve İhtilaf Sebepleri. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Günay, Hacı Mehmet. “Süknâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 48-50. İstanbul: TDV Yayın-ları, 2010.
• Hacvî, Muhammed b. el-Hasen b. el-Arabî es-Seâlibî. el-Fikrü’s-sâmî fî târîḫi’l-fıḳhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Hâdimî, Nûreddîn. ed-Delîl ʿinde’ẓ-Ẓâhiriyye. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2000.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürrü’l-muḫtâr şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr ve câmiʿı’l-biḥâr. Thk. Abdü’l-Münʿım Halil İbrahim. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-İ‘râb ani’l-ḥîreti ve’l-iltibâsi’l-mevcûdeyn fî meẕâhibi ehl-i’r-re’y ve’l-ḳıyâs. Thk. Muhammed b. Zeynelabidin Rüstem. Riyad: Edvâü’s-Selef, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. el-Muḥallâ bi’l-âsâr. Thk. Muhammed Münîr ed-Dımeşkî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. en-Nübẕetü’l-kâfiye fî aḥkâmi uṣûli’d-dîn (en-Nübeẕ fî uṣûli’l-fıḳh). Thk. Muhammed Ahmed Abdü’l-Azîz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, 1405.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullāh b. Ahmed b. Muhammed el-Cemmâîlî el-Makdisî. Muġnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kâhire, 1968.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. el-Maʿârif. Thk. Servet Ukkâşe. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısrıyyeti’l-ʿÂmme li’l-Kitâb, 1992.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 2 Cilt. b.y.: Dâru İḥyâi’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râiḳ şerḥu kenzi’d-deḳāʾiḳ. (Mu-hammed b. Hüseyin et-Tûrî’nin tekmilesi ve İbn Âbidîn’in Minḥatü’l-Ḫâliḳ adlı hâşiyesi ile birlik-te)., 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muḳteṣıd. Beyrut: y.y., 2004.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâiʿu’ṣ-ṣanâiʿ fî tertîbi’ş-şerâiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
• Kılıçer, Mehmet Esat. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 520-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Koca, Ferhat. İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis (Daraltıcı Yorum). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 1996.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh Usulünün Mahiyeti ve Gayesi. 3. Basım Ankara: İSAM Yayınları, 2017.
• Kudûrî, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed. et-Tecrîd. Thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cuma Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvaṭṭâ (Yahyâ b. Yahyâ el-Leysî rivayeti). Thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ḳarbi’l-İslâmî, 1997.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb. el-Ḥâvi’l-kebîr fî fıḳhi mezhebi’l-imâm eş-Şâfi‘î (Şerḥu muḫtaṣari’l-Müzenî). Thk. Alî Muhammed Mu‘avviz - Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullāh b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr li-taʿlîli’l-Muḫtâr. 5 Cilt. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Müslim b. el-Haccâc, Ebü’l-Hüseyn el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’ṣ-ṣaḥîḥ. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Düvelî, 1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerḥu’l-mühezzeb (es-Sübkî ve el-Mutî‘î’nin ikmalleriyle birlikte). 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Osman, Amr. The History and Doctrine of the Ẓāhirī Madhhab. New Jersey: Princeton University, The Department of Near Eastern Studies, Doktora Tezi, 2010.
• Özdemir Özaykal, Merve. “Kur’ân’ın Umûm Bildiren İfadelerinin Haber-i Vâhidle Tahsisi Konusundaki Usûlî Tartışmalar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 31 (2018): 203-229.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Fahrü’l-İslâm Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm. Kenzü’l-vüṣûl ilâ maʿrifeti’l-uṣûl (Kāsım b. Kutluboğa’nın Taḫrîcü eḥâdîs̱i’l-Pezdevî’si ve Ebü’l-Hasan el-Kerhi’nin Uṣûl’ü ile birlikte). Karaçi: Matbaatu Câvîd Birîs, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. el-Maḥṣûl. Thk. Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî. 3. Basım 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Sarıtaş, Murat. Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafızların Delaletiyle İlgili Yaklaşımlarının Mukaye-sesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-uṣûl fî netâici’l-ʿuḳūl. Thk. Muhammed Zekî Abdülber. Katar: Matâbiu’d-Davhati’l-Hadîse, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1993.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Uṣûlü’s-Seraḫsî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-niḥal. Taʿlîk: Ahmed Fehmî Muhammed., 3 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdü’l-fuḥûl ilâ taḥḳīḳi’l-ḥaḳ min ʿilmi’l-uṣûl. Thk. Ahmed Azv İnâye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1999.
• Şeyhîzâde Damad Efendi, Abdurrâhmân Muhammed b. Süleyman. Mecmaʿu’l-enḥur fî şerḥi Mülteḳa’l-ebḥur. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Şimşek, Murat. “Hanefî Fakihlerin Haber Anlayışlarının Bir Göstergesi Olarak Nass Üzerine Ziyâde Mesele-si”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 13 (2009): 103-130.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, 1978.
• Yaman, Ahmet. “Fıkıh Usûlü İşlevini Tamamladı mı?”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 57 (2019): 25-46.