İbn Kesîr’in el-Bidâye ve’n-nihâye’sinin Siyer Kısmında Bazı Sahîhayn Hadislerini Muhteva Tenkidinin Tahlili

Year 2024, Volume: 28 Issue: 1, 303 - 324, 15.06.2024

Mehmet Ali Çalgan

https://doi.org/10.18505/cuid.1430992

Abstract

Bu çalışmanın amacı İbn Kesîr’in (öl. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli tarih çalışmasının siyer bölümünde Sahîhayn hadislerini muhteva açısından tenkidinin araştırılması ve tahlilidir. Çalışmamızın konusu ise İbn Kesîr’in mezkûr eserinde yirmi Sahihayn hadisini Kur’ân-ı Kerîm (3 hadis), akıl (1 hadis), icmâ (1 hadis), sahih hadisler (7 hadis) ve sağlam târihî bilgilere (8 hadis) uygunluk/aykırılık kıstaslarını kullanarak tenkidi ve on dört hadiste izah getiremediği yanlışların birer hata olduğunu kaydetmesidir. İbn Kesîr’in incelenen hadislerin muhteva tenkidine müsait bir hâle gelmesine yol açan râvi tasarruflarına dair verdiği bilgiler ayrıca kıymetlidir. Bu çalışmanın kapsamını oluşturan hadislerden yedi tanesi hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim, altı tanesi sadece Sahîh-i Buhârî, yedi tanesi de sadece Sahîh-i Müslim’de yer almaktadır. Hem Sahîh-i Buhârî hem Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler Hayber’de müt‘a nikahının yasaklanışı, Rasulullah’ın (s.a.v.) umre ve hacca niyeti, Hz. Peygamber’in gümüş yüzüğü atması, kıblenin değişimi haberinin Kubâ’ya ertesi sabah ulaşması, namazda konuşma yasağının zamanı, ye’cûc ve me’cûc’un seddinin delinmesi ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) miras bırakmaması konulu hadislerdir. Sadece Sahîh-i Buhârî’de geçen hadisler isranın vahiy gelmesinden önce vukuu, Hamrâülesed seferine katılanların sayısı, Sa‘d b. Ebî Vakkas’ın İslam’a girişi, Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekir’e biatı, Recî‘ vak‘asıyla ilgili bazı bilgiler ve mirac hadisinde Beyt-i Makdis’e yolculuğun zikredilmemesi konulu hadislerdir. Son olarak, sadece Sahîh-i Müslim’de yer alan hadisler ise Huneyn savaşında müslümanların sayısı ve Taif kuşatmasının müddeti, yeryüzünün yedi günde yaratılışı, Amr b. Abese’nin İslam’a girişi, Bedir için Sa‘d b. Ubâde ile istişâre, sahâbînin sıcak kumlardan şikâyeti, Ümmü Habîbe ile evlilik ve kurban bayramında öğle namazının yeri konulu hadislerdir. Araştırmamızın yöntemi kaynak taraması ve sonuçların diğer şarihlerinkiyle mukayeseli tahlilidir. Araştırmamızın sonucunda eleştirilen hadislerin büyük bir kısmında İbn Kesîr’in değerlendirmelerinin İbn Hacer ve Nevevî gibi muhaddislerinkinden farklı olduğu görülmüştür. Çalışmamızın önemi İbn Kesîr’in tenkitlerinin muhaddislerin senedin sıhhatinin metnin sıhhatini temin etmeyeceğine dair tespitlerinin uygulamadaki somut delillerini oluşturmasıdır. Kısaca İbn Kesîr’in, eserine güçlü tenkit zihniyetini, özgün görüşlerini ve geniş ilmî birikimini başarıyla yansıttığı görülmektedir.

Keywords

Hadis, Metin Tenkidi, Muhteva Tenkidi, İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-nihâye

Analysis of Ibn Kathīr’s Content Criticism of Some of the Sahîhayn Ḥadīths in the Sīra section of Al-Bidāya wan Nihāya

Abstract

The purpose of this study is the examination and analysis of Ibn Kathīr’s (d. 774/1373) criticism of Sahihayn ḥadīths with respect to their content in the Sīra section of his history work called Al-Bidāya wan Nihāya. The subject of the study is Ibn Kathīr’s criticism of twenty Sahihayn ḥadīths using the criteria of conformity/contradiction with the Qurʾān, authentic ḥadīths, reasoning, historical facts and id̲j̲māʿ and his argument that the problems that he could not explain in fourteen ḥadīths were mistakes. The information that Ibn Kathīr provides about the rāwīs’ interventions which make the examined ḥadīths susceptible to content criticism, is also valuable. Seven of the ḥadīths that are in the scope of this study are in both Sahih al-Buk̲h̲ārī and Sahih Muslim, six are only in Sahih al-Buk̲h̲ārī and seven are only in Sahih Muslim. The ḥadīths in both Sahih al-Buk̲h̲ārī and Sahih Muslim include those ḥadīths on the following subjects: the prohibition of the nikah mut’ah in K̲h̲aybar, the intention of the Prophet (pbuh) for ʿumra and ḥad̲j̲d̲j̲, the Prophet throwing away the silver ring, the news of the change of ḳibla reaching Qubāʾ the next morning, the time of the ban on speaking during prayer and the piercing of the wall of Yād̲j̲ūd̲j̲ wa-mād̲j̲ūd̲j̲. The ḥadīths mentioned only in Sahih al-Buk̲h̲ārī include those on the following subjects: the realization of Isrāʾ before the revelation, the number of those who participated in the battle of Hamra al-Assad, Saʿd b. Abī Waḳḳāṣ’s entry into Islam, Ali’s allegiance to Abū Bakr, information about the expedition of al-Raji and the omission of the journey to Bayt al-Maqdis in the ḥadīth of the ascension. The ḥadīths mentioned only in Sahih Muslim include those on the following subjects: the number of the participants in the battle of Ḥunayn, the creation of the earth in seven days, ʿAmr b. ʿAbese’s entry into Islam, consultation with Saʿd b. ʿUbāda for the battle of Badr, ṣaḥāba’s complaint about the hot sands, marriage with Umm Ḥabība and the place of the ṣalāt aẓ-ẓuhr during the ʿĪd al-ʾAḍḥā. The method of the study is the examination of the text and comparative analysis of the results among ḥadīth commentators. The result of the study is that for most of the criticized ḥadīths, Ibn Kathīr’s evaluations differ from those of ḥadīth scholars such as Ibn Ḥad̲j̲ar and al-Nawāwī. The importance of the study stems from the fact that Ibn Kathīr’s criticism of the aforementioned Sahîhayn ḥadīths constitute concrete evidence of the statement of the ḥadīth scholars that the authenticity of the isnād does not ensure the authenticity of the matn. In short, it can be observed that Ibn Kathīr’s work successfully reflects his strong critical mentality, original views and extensive scientific knowledge.

Keywords

Ḥadīth, Matn Criticism, Content criticism, Ibn Kathīr, Al-Bidāya wan Nihāya.

References

• Algül, Hüseyin. “Kubâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 29 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/kuba--medine
• Aynî, Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ʿUmdetü’l-kârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdullah Muhammed Ömer. 25 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.
• Başnefer, Sa‘îd b. Abdulkâdir b. Sâlim. Menhecü’l-İmâmi’l-Buhârî fî arzi’l-hadîsi’l-ma‘lûl fi’l-Câmi‘i’s-Sahîh. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1437/2016.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâʿîl. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır. 8 Cilt. b.y.: Dârü Tavki’n-Necât, 1422.
• Hâkim, Muhammed b. Abdillâh en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990/1411.
• Hufeyzî, Hakîme – Umâre, Sihâm. “Cuhûdu’l-hâfız İbn Kesîr fi nakd merviyyâti’s-sîreti’n-nebeviyye”. Mecelletu Vahdeti’l-Umme, 7/14 (2020), 14-51.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ahmed b. ʿAli. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Abdulaziz b. Abdullah b. Bâz. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Mâʿrife, 1379.
• İbn Hacer el-ʿAskalânî, Ahmed b. ʿAli. Fethu’l-bârî bi şerhi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Nazar Muhammed el-Faryâbî. 17 Cilt. Riyâd: Dâru Taybe, 2005.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddin. es-Sîretü'n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekka vd. 2 Cilt. Kâhire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375/1955.
• İbnü’l-Esîr, İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. Üsdü’l-gâbe. thk. Adil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İmâduddîn İsmâil ed-Dımaşkî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Mecmûa mine’l-muhakkikîn. 20 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 2015.
• İbn Sa‘d, Muhammed b. Menî‘el-Basrî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Süheyl Keyyâlî. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2012.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. el-Câmi‘u's-sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l- ʿArabî, ts.
• Nevevî, Ebu Zekeriyya Yahya b. Şeref. el-Minhâc şerhu Sahîhi Muslim b. el-Haccâc. 20 Cilt. b.y.: Müessese Kurtuba, 1414/1994.
• Osmânî, Ahmed Şebbîr . Fethü’l-mülhim bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim. Dimeşk: Dâru’l-Kalem, 2006.
• Osmânî, Muhammed Takî. Tekmiletü Fethi’l-mülhim bi şerhi Sahîhi’l-İmâm Müslim. 6 Cilt. Dimeşk: Dâru’l- Kalem, 2006.
• Özaydın, Abdulkerim. “İbn Kesîr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 31 Ocak 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-Kesîr-ebul-fida
• Paksoy, Kadir. İbn Kesîr’in Hayatı, Eserleri ve Hadis İlmindeki Yeri. Şanlıurfa: Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Sifil, Ebubekir. “Bir İdracla Tarih Tahrif Olur mu?”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 8/2 (2022), 171-221.
• Sifil, Ebubekir. “Rivâyetler Işığında Hz. Ali’nin Hz. Ebû Bekr’e Bey’atı”. Hadis Tetkikleri Dergisi 20/2 (2022), 219-243.
• Sofuoğlu, Mehmet. Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi. 16 Cilt. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2013.
• Subkî, Hattâb. el-Menhelü’l-azbü’l-mevrûd şerhu süneni’l-imâm Ebî Dâvûd. Kâhire: Matbaatu’l-İstikâme, 1351.
• Süheylî, Abdurrahman b. Abdullah. er-Ravzü’l-ünüf. thk. Ömer Abdusselam Selâmi. 7 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t- Turâsi’l- ʿArabî, 1421/2000.
• Süneydî, Abdurrahman b. Ali. “Murâcaât İbn Kesîr ve nakduhû lî-mutûn merviyyâti’s-sîreti’n-nebeviyye”. Mecelle Âlemi’l-Kutub, 5/24 (2003), 383-405.
• Süneydî, Abdurrahman b. Ali. Menheciyyetu’t-te’lif fi’s-sîre inde İbn Kesîr (el-mektebetu’ş-şâmile nüshası). Medine: Mucemmaʿu’l-Melik Fahd li-Tıbâʿati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 1431.
• Şâmî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî. Sübülü’l-hüdâ ve’r-reşâd. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 12 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1414/1993.
• Şehrî, Gırmân b. Abdullah. Menhec İbn Kesîr en-nakdî li-merviyyâti’s-sîreti’n-nebeviyye fi’l-Bidâye ve’n- nihâye. Kasîm: Kasîm Üniversitesi, Doktora Tezi, 2017.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. thk. Abdulemîr Ali Mehnâ. Beyrut: Şeriketü’l-‘Alemî li’l- Matbûat, 2012.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer. Kitâbü’l-Megâzî. thk. Marsden Jones. Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 2006.
• Umerî, Eymen Mahmud Selîm. el-Menhecu’n-nakdî’l-hadîsî inde İbn Kesîr fî kitabihî el-Bidâye ve’n-nihâye. Ammân: Ürdün Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1998.