NETÂYİCÜ’L-İ̒TİKÂDİYYE FÎ USÛLİ’L-FIRAKİ’L-İSLÂMİYYE İSİMLİ RİSÂLENİN İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ AÇISINDAN DEĞERLENDİRMESİ

Year 2016, Issue: 48, 365 - 386, 28.04.2016

Rifat Türkel

Abstract

İslam Mezhepleri ile ilgili günümüze kadar hicri
III. asır ve sonrası yazılan eserler ulaşmıştır. Daha sonraki dönemlerde bu eserler
üzerine çalışmalar yapılmış, Osmanlı döneminde çalışmaların artmasıyla beraber
yeni eserler ortaya çıkmıştır. Kütahya Vahid Paşa Yazma Eser Kütüphanesi’nde
bulunan en-Netâyicü’l-İ̒ʻtikâdiyye fî Usûli’l-Fıraki’l-İslâmiyye isimli
risâle, İslam Mezhepleri Tarihi ile ilgili Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde
yazılmış eserlerden birisidir. Bu sebeple çalışmamızda müellifi bilinmeyen bu
eseri farklı noktalardan inceleyerek değerlendirmeler yapmayı hedefledik. Bunun
için risalenin ilk önce İslam Mezhepleri Tarihi bilimi içerisindeki yerini ele
aldık. Akabinde içerisinde bulunduğu mecmua ile risâlenin genel özellikleri
hakkında bilgiler verdik. Daha sonra risalenin kaynakları açısından incelemesini
yaparak aidiyeti konusunda değerlendirmelerde bulunduk. Ayrıca risâlenin metodu
ve içeriğinden ayrıntılı olarak bahsettik. Bu esnada risalenin kaynakları ile
aidiyeti konusunda ilgili eserlerle birebir karşılaştırmasını yaptık. Buna göre
Netâyicü’l-İʻtîkâdiyye, Eş‘arî fırak
geleneğine ait bir risâle olup Ȃmidî, Ȋcî ve Cürcânî tarafından yazılmış
eserlerin birebir benzeri olmasa da devamı niteliğinde bir eserdir. Bu
özelliğiyle İslam Mezhepleri Tarihi açısından orijinal değildir. Ayrıca müellifi
bilinmeyen eserin Gümüşhânevî’ye ait kayıp Netâyicü’l-İʻtikâdiyye
isimli eser olması kuvvetle muhtemeldir. Diğer taraftan Netâyic, XIX. yüzyıl Mezhepler Tarihi çalışmaları ve eğitimi konusunda
da fikir vermektedir. 

Keywords

Netâyicü’l-İʻtikâdiyye fî Usûli’l-Fıraki’l-İslâmiyye, Eş‘arî Makâlât ve Fırak Geleneği, Gümüşhanevî, Sunkûrî

References

• Aydınlı, Osman, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslam Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı, Ankara 2008.
• Bulut, Halil İbrahim, Dünden Bugüne Siyasi-İtikâdi İslam Mezhepleri Tarihi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• Büyükkara, Mehmet Ali, “Bir Bilim Dalı Olarak İslam Mezhepleri Tarihi İle İlgili Metodolojik Problemler, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, I, İstanbul 2005, s. 441-491.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-Mevâkıf, thk. Mahmut Ömer ed-Dimyâtî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-VIII, Beyrut 1998.
• el-Âmidî, Seyfüddin, Ebkâru’l-Efkâr fî Usûli’d-Dîn, thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî, I-V, Matbaatü Dâri’l-Kütüb ve’l Vesâiki’l-Kavmiyye, Kahire 1424/2004.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 2014.
• el-Îcî, Adudüddîn, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Alemü’l-Kütüb, Beyrut ts.
• en-Netâyicü’l-i‘tikâdiyye fî Usûli’l-Fırakı’l-İslâmiyye, Kütahya Vahit Paşa Yazma Eser Kütüphanesi, no: 3121, vr. 108b.
• es-Sunkûrî, el-Hâc Hasan b. Ömer, Zübdetül-Akâid Nuhbetü’l-Fevâid, İbrahim Hakkı Litoğrafya Destgâhı, İstanbul 1281 (1864).
• Fığlalı, E. Ruhi, “Çevirenin Önsözü”, Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 2014.
• Gömbeyaz, Kadir, “Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevî’nin Kayıp Fırak Risalesi: en-Netâyicü’l-i‘tikâdiyye fî usûli’l-fırakı’l-İslâmiyye, I. Uluslararası Ahmed Ziyaüddin Gümüşhânevî Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (ed. İhsan Günaydın, Ali Kuzudişli, Adem Çatak), Ankara 2014, s. 741-755.
• Gömbeyaz, Kadir, İslam Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2015.
• Gümüşhanevî, Ahmed Ziyâüddin b. Mustafa, Câmiu’l-mütûn fî hakkı envâi’s-sıfâti’l-ilâhiyye ve’l akâidi’l-Mâtürîdiyye ve elfâzi’l-küfr ve tashîhi’l- a’mâli’l-acîbiyye, Dâru’t-Tıbâati’l-Âmire, İstanbul 1273 h. s. 1, 2.
• Koçoğlu, Kıyasettin, “Ahmed Ziyauddin Gümüşhanevî’nin İslam Mezheplerine Bakışı”, Milel ve Nihal, İstanbul 2010, c. 7, sy. 3, s. 109-144.
• Kutlu, Sönmez, “İslam Mezhepleri tarihinde Usûl Sorunu”, İslâmî İlimlerde Metodoloji (Usûl) Meselesi, I, İstanbul 2005, s. 391-440.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Tarih Araştırmalarında Usul, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 1991.
• Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, çev. Mustafa Öz, Litera Yayıncılık, İstanbul 2011, s. 145.
• Watt, W. Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev. Ethem Rûhi Fığlalı, İstanbul 1998.