Edebiyat ve Sinema Birlikteliğine Arketipsel Bir Bakış: Yılanı Öldürseler Örneği

Year 2021, Volume: 1 Issue: 2, 89 - 106, 28.12.2021

Gülenay Pınarbaşı

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca sanatlar arasında görülen etkileşimler, bugün medyalar arasında gerçekleşmektedir. Edebiyat ve sinema bu etkileşimin en yoğun karşılaşıldığı iki alandır. Teknolojik gelişmelerle birlikte keşfedilen sinema bir eğlence aracı olmakla beraber birçok sanat dalını kapsayan bir anlatı formu haline gelmiştir. Roman ve sinema arasında yaklaşık üç yüz yıllık bir zaman farkı vardır. Sinemanın sanatsal yönünü besleyen alan ise edebiyat olmuştur. Başlangıcından bugüne sinemada ana akım olarak romanvari yani romana özgü anlatım biçimi olmuş ve edebiyatta kullanılan arketipler ve prototipler öne çıkmıştır. Bu çerçeveden bakıldığında dünya sinemasında ve benzer olarak Türk Sinemasında edebi eserlerden istifade edilmiştir. Yaşar Kemal’in aynı adla sinemaya uyarlanan eseri Yılanı Öldürseler, Yaşar Kemal’in uyarlamalar için en beğendiği örnek olması sebebiyle incelemeye değer bulunmuştur. Diğer yandan günümüzde metinlerarasılık, disiplinler arası gibi yeni düşünme pratikleriyle şair ve yazarlar eserlerinde mitolojik unsurları kullanmaktadır. Yaşar Kemal, romanlarında halk edebiyatının motiflerini sıklıkla kullanmakla beraber, arketiplere de yer vermiştir. Yılanı Öldürseler romanı, mitolojik kökenli arketiplerle psikolojik bir çatışmayı anlatır. Bu çalışmada; adı geçen eser ve eserden uyarlanan film, Jung’un “ortak bilinçdışı” kavramı rehberliğinde arketipsel eleştiri yöntemiyle ele alınmış, kahraman, anne, yaşlı bilge adam, gölge yan ve yılan arketipleri incelenmiştir.

Keywords

Yaşar Kemal, Türk Sineması, Halk Edebiyatı, Arketip

An Archetypal View to the Coexistence of Literature and Cinema: The of Yılanı Öldürseler

Abstract

Interactions seen between arts throughout human history are taking place between media today. Literature and cinema are the two fields where this interaction is most intense. Cinema, which was discovered with technological developments, has become a narrative form that covers many branches of art, as well as being an entertainment. There is a time difference of about three hundred years between the novel and the cinema. The field that feeds the artistic aspect of cinema has been literature. From the beginning to the present day, the mainstream in cinema has been a novel-like expression style, and archetypes and prototypes used in literature have come to the fore. From this perspective, literary works have been used in world cinema and similarly in Turkish cinema. “Yılanı Öldürseler (If They Kill the Snake)” of Yasar Kemal, which was adopted to the cinema with the same name, was found worth examining because it is Yaşar Kemal’s favorite example for adaptations. On the other hand, poets and writers use mythological elements in their works with new thinking practices such as intertextuality and interdisciplinary. While Yaşar Kemal frequently uses the motifs of folk literature in his novels, he also included archetypes. The novel “Yılanı Öldürseler” talks about a psychological conflict with archetypes of mythological origin. In this study, the aforementioned work and the movie adapted from the work were handled with the archetypal criticism method under the guidance of Jung's concept of “common unconscious”, and the hero, mother, old wise man, shadow side and snake archetypes were examined.

Keywords

Keywords Yaşar Kemal, Turkish cinema, folk-literature, archetype

References

• Adanır, O. (2012). Sinemada Anlam ve Anlatım. İstanbul: Say Yayınları.
• Aktulum, K. (2018). Metinlerarasılık Görüngüsünde Gerçeklik ya da Metnin Göndergeselliği. Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 85: 233-256.
• Asad, T. (2007), Sekülerliğin Biçimleri, Hristiyanlık, İslamiyet ve Modernlik, İstanbul: Metis Yayınları.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi I., İstanbul.
• Barnard, A. (2016). Simgesel Düşüncenin Doğuşu. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Buffalo G. Firedancer, S. (2007). Şamanların Erk Hayvanları, (çev. B. Uluçer). İstanbul, Okyanyus Yayıncılık.
• Benjamin, W. (2012). Fotoğrafın Kısa Tarihi, Teknik Araçlarla Yeniden-Üretim (Çoğaltma) Çağında Sanat Eseri, (Çev. B. Akınhay), İstanbul: Agora Kitaplığı,
• Bonnefoy, Y. (1981). Mitolojiler Sözlüğü. Ankara: Dost Yayınevi.
• Campbell, J. (1992). Doğu Mitolojisi Tanrının Maskeleri 4, Ankara: İmge Kitabevi.
• Campbell, J. (2000). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çelebi, İ. (2012). “Uğursuzluk”, İslam Ansiklopedisi (Cilt 41). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk Kültürü’nde Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara.
• Demirci, K. (1998). “Hayvan”. İslam Ansiklopedisi (Cilt 4). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eliade, M. (2018a), Edebi Dönüş Miti. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Eliade, M. (2018b), İmgeler ve Simgeler. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Eliade, M. (2017), Okültizm, Büyücülük ve Kültürel Modalar. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Erbaş, A. (2000), “İfrit”, İslam Ansiklopedisi (Cilt 21). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Esen, Ş. (2000). 80’ler Türkiye’sinde Sinema. İstanbul: Beta Yayınları.
• Fordham, F. (2019). Jung Psikolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Say Yayınları.
• Fromm, E. (2015). Rüyalar Masallar Mitler. İstanbul: Say Yayınları.
• Güngör, H. (2010). Türk Din Etnolojisi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Gwendolyn, L. (2002). A Dictionary Of Ancient Near Eastern Mythology. New York: Taylor and Francis.
• Hall C., Nordby V. (2006). Jung Psikolojisinin Ana Çizgileri. İzmir: Cem Yayınevi.
• Jung, C. G. (2003). Dört Arketip, (Çev. Z. Aksu-Yılmazer). İstanbul: Metis Yayınları.
• İnanoğlu, T. (2004). 5555 Afişle Türk Sineması. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Kabacalı, A. (1992). Çağımızın Büyük Romancısı Yaşar Kemal. İstanbul: Tüyap Yayınları.
• Kalafat, Y. (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kaya, M. (2015a). Türk Romanlarında Destan Etkisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Kaya, M. (2015b). Mitolojiden Efsaneye. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Kemal, Y. (2011). Röportaj Yazarlığında 60 Yıl. İstanbul: YKY.
• Kemal, Y. (2016). Yılanı Öldürseler. İstanbul: YKY.
• Keleş, A. (2016). Franz Kafka’nın Dava ve Şato Romanlarının Film Uyarlamaları Örneğinde Edebiyat ile Film Arasında Medyalararasılık İlişkileri, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• McLuhan, M. (2005). Yaradanımız Medya. İstanbul: Merkez Kitapçılık Yayıncılık.
• Monaco J. (2000). Sinema Dili, Tarihi ve Kuramı, Sinema, Medya ve Multimedya Dünyası. İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Moore, R. (1995). Kral, Savaşçı, Büyücü, Aşık, İstanbul: Sistem Yayıncılık.
• Naskali-Gürsoy, E. (2009). Lanet Kitabı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ong, W. J. (2013). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Otto, R. (2014). Kutsal’a Dair. İstanbul: Altıkırkbeş Yayınları.
• Ögel, B. (2000). Türk MitolojisiI-II, Ankara.
• Özgüç, A. (2012). Ansiklopedik Türk Filmleri Sözlüğü. İstanbul: Horizon International Yayınları
• Özgüç, A. (2009). Türk Filmleri Sözlüğü 1917-2009. İstanbul: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı ve SESAM.
• Özön, N., (1981). Karagözden Sinemaya Türk Sineması ve Sorunları. İstanbul: Kitle Yayıncılık.
• Parkan, M. (1991). Brecht Estetiği ve Sinema. İzmir: İdeart Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1998). Folkloristik-26. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Storr, A. (2006). Jung’un Seçme Yazıları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Stevens, A. (1999). Jung. (çev. A. Çayır). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Şahin, O. (2004). Yaşar Kemal “Geniş Bir Nehrin Akışı”. İstanbul: Can Yayınları.
• Şoray, T. (2012). Sinemam ve Ben. İstanbul: NTV Yayınları.