AN EXAMİNATION OF MOLLA MUSA CELÂLI'S COMMENTARIES ON KURDISH WORKS.

Year 2023, Volume: 4 Issue: 4, 189 - 215, 24.12.2023

Nesim Sönmez

Abstract

In the field of classical literature, the language used in authored works can be complex. Classical poets employ unique expressions, introduce challenging concepts, and often work with symbols and imagery. This complexity can make it difficult for readers to understand these works, leading to the need for experts in the field to explain the meanings behind the words and concepts used by the poets. In classical Kurdish literature as well, many works are written in a complex language, and messages are often conveyed through symbols and imagery. The subject of this research is to examine and analyze Molla Musa Celâli's (1938-2021) commentaries (şerh) on some works written in the Kurmanji dialect of Kurdish. Ensuring a correct understanding of works authored in the classical literary genre and conveying the messages that authors intended to communicate to readers in an appropriate manner is of great importance in contemporary times. Therefore, introducing these commentaries in the relevant fields, making researchers and the public aware of them, and allowing them to benefit from these commentaries are crucial. The aim of this research is to determine which Kurdish works Molla Musa Celâli wrote commentaries on, the role of these commentaries in the field of literature, the methods he used in his commentaries, and any innovations he may have introduced in this field, if applicable. In this study, the qualitative research descriptive method was used, and various sources on the topic were compiled through a literature review model. The research results indicate that the commentaries he wrote for these works have contributed to a better and more accurate understanding of the works and have helped resolve some linguistic issues.

Keywords

Classical Kurdish Literature, Text Commentary, Molla Musa Celâli, Ahmed-i Hanî, Molla Halil es-Si‘irdî

MOLLA MUSA CELÂLÎ’NİN (GEÇİT) KÜRTÇE ESERLERE YAPTIĞI ŞERHLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Abstract

anlama geldiklerinin, sahanın uzmanları tarafından anlatılma ihtiyacını doğurmaktadır. Klasik Kürt edebiyatı sahasında da yazılan birçok eserin dili ağırdır ve çoğu zaman imgeler üzerinden mesajlar verilmiştir. Araştırmanın konusu, Molla Musa Celâlî’nin Kürtçenin Kurmanci lehçesiyle telif edilen bazı eserlere yaptığı şerhleri inceleyip analiz etmektir. Klasik edebiyat türünde telif edilen eserlerin günümüzde doğru bir şekilde anlaşılması ve müelliflerinin eserlerinde vermek istedikleri mesajların okurlara, amacına uygun bir şekilde aktarılmasını sağlamak büyük bir önem arz etmektedir. Dolayısıyla söz konusu eserlerin anlaşılması için yapılan şerhlerin ilgili sahalarda tanıtılması, araştırmacıların ve halkın yapılan bu şerhlerden haberdar olmalarını ve onlardan faydalanmalarını sağlamak önemlidir. Araştırmanın Amacı, Molla Musa Celâlî’nin hangi Kürtçe eserlere şerh yazdığı, yaptığı bu şerhlerin edebiyat sahasındaki yerinin ne olduğu, şerhinde hangi metot ya da metotları kullandığı, şayet varsa bu sahada yaptığı yeniliklerin neler olduğunu tespit etmektir. Çalışmada nitel araştırmanın betimleme yöntemi kullanılmış olup konu kaynaklar, tarama modeliyle bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda Celâlî’nin söz konusu eserler için yazdığı şerhin, eserlerin kolay ve sahih bir şekilde anlaşılmasına katkıda bulunduğu ve dilsel bazı sorunları çözdüğü sonucuna varılmıştır.

Keywords

Klasik Kürt Edebiyatı, Metin Şerhi, Molla Musa Celâlî, Ahmed-i Hanî, Molla Halil es-Si‘irdî

References

• Benek, A. (Direktör). (2017, Mayıs 29). Wext Çawa Derbas Bû—Beşa 292, TRT KURDİ.
• Celalî. (2009a). Nûru’l-Basar fî Menâkıbi’l-Eimmeti’l-İsney Aşer (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (t.y.). Şerhu Ebyâti Târihu’l-Hulefâ (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (1997). Bazı Şüphelere Cevaplar (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celâlî, M. M. (2003). Mecmuatu’l-Ulum. Şefkat Yayıncılık.
• Celalî, M. M. (2005). Mecmûatu’l-Kasâid (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2006a). Mecmuatu’l-Fetâvâ (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2006b). Mecmûatu’l-Fevaid (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2006c). Mecmuatu’l-Makâsid (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2007). Mevlid ve Divan (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2008a). Hâşiyetun ‘alâ İşârâti’l-İ’câz (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2008b). Kızıl İcaz Şerhi (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2008c). Şerhu Kasâidi İbnü’l-Fâriz (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009b). Celâu’l-Ayneyn fî Menâkıb-i’l-Hateneyn Osman zî’n-Nûreyn ve Alî Ebî’s-Sıbteyn (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009c). El-Envâru’s-Satıa Fi’l-Ecvibeti Ani’l-İ’tirâdâti’l-Vârideti Alâ’l-Hulefâi’l-Erbaati (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009d). Mecmuatu’r-Resâil (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009e). Nefyu’l-Ciheti ve’l-Hulûli ve’l-İttihâdi ve’l-Mekân ‘anil’llâhi’l-Vahidi’l-Kahhâri’r-Rahmân (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009f). Senau’s-Sakaleyn fî Menâkıb-i’ş-Şeyheyn Ebî Bekir Es-Sıddîk ve Ömer El-Farûk (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2009g). Ta’lîkât ‘Alâ Haşiyeti’l-Kızılcı ‘Alâ Tasrifi’l-Eşnevî (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2010a). Feyzu’l-Kadiri’l-Allâm Şerhu Nehci’l-Enâm (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2010b). Feyzu’l-Kadiri’l-Mennân Şerhu Aqîdeti’l-Îmân (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2010c). Feyzu’l-Kadîri’r-Rahmân Şerhu Newbihârâ Biçûkân (1. bs). Sembol Yayınları.
• Celalî, M. M. (2012). Mecmuatu’l-Fuyûzât (1. bs). İhvan Yayınları.
• Celalî, M. M. (2018a). Feyzu’l-Kadiri’l-Metin Şerhu Kitabu Mem ve Zin (1. bs, 1-2). İhvan Yayınları.
• Celalî, M. M. (2018b). Hediyyetu’l-Fakîr Fî Beyâni Ezkâri’l-Kadîr (1. bs).
• En’âm 6/125. (2012). Kur’an-ı Kerim. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Gecit, M. S. (2015). Beytüşşebap ve Molla Hüseyin Batevi Sempozyum Bildirileri. Molla Musa Celâlî ve Kürtçe Mevlit Üzerindeki Şerh Çalışması, 157-182.
• Geçit, M. S. (2017). Uluslararası Din Bilimleri Çalıştayında. Medrese Eğitiminde Yeni Bir Teklif: Molla Musa El-Celâlî Örneği, 491-503.
• Güler, H. (2019). Molla Musa el-Celâlî’nin Hayatı, Eserleri ve İslam Mezheplerine Bakışı [Yüksek Lisans Tezi]. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Hanî, A. (1992). Nûbar, Latin Alfabesine Çeviren, Zeynelabidin Zınar (1. bs). Fırat Yayınları.
• Hanî, A. (2008). Eqîdeya Îmanê, (Analiz ve Şerh: Kadri Yıldırım) (1. bs). Avesta Yayınları.
• Hanî, A. (2010). Mem û Zin (1. bs). T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İbn Manzûr, C. M. b. M.-E. (1890). Lisanu’l-Arab (1. bs, C. 2). Daru’l-Me‘arif.
• Melayê Cizîrî. (2011). Dîwana Melayê Cizîrî (Berhevkar: Tehsin İbrahim Doski) (1. bs). Sipîrêz.
• Sönmez, N. (2015). Hâfız-ı Şîrâzî – Melayê Cizîrî Karşılaştırması (Aşk, Gül, Bülbül, Rinde, Züht ve Dini Semboller Açısından). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(Ekim 2015), 137-149.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği [Doktora Tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Youssef, A. (2019). Molla Musa el-Celalî’nin Nahiv ve Sarf’taki Metodları [Yüksek Lisans Tezi]. Iğdır Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.