Hafiz-i Abru’s Life and Historiographical Direction

Year 2025, , 37 - 57, 15.01.2025

Abdurrahman Gülmez

https://doi.org/10.69576/ihya.1548781

Abstract

Shihab al-Din Abdullah b. Lutfullah b. Abd al-Rashid, known as Hafiz-i Abru (1361-1430), was an important historian and geographer who lived during the Timurid State period (1370-1507) and gained recognition through his life and works. As the official historian of the Timurid State, Hafiz-i Abru witnessed many wars, participated in diplomatic missions sent to various countries, and recorded the events he observed and experienced during his travels. In his works, Hafiz-i Abru addresses topics such as the definition of history, the responsibilities and duties of a historian, and the correct methods of recording historical events, thereby providing valuable lessons in historical methodology. His writings include detailed accounts of the history of pre-Islamic Iran, the history of the Prophets, the Umayyad Caliphate, the Abbasid Caliphate, the Ghaznavids, the Seljuks, the Mongols, the Ilkhanate, the reign of Öljaitü, the Muzaffarids, the Muluq-i Kart dynasty, and the Sarbadar rulers. His works, which describe the events of the Timur and Shahrukh periods, provide significant contributions to researchers studying this era. In his writings, the author endeavored to comprehensively explain the history and geography of medieval Iran. A review of the studies on Hafiz-i Abru’s works reveals that he has been the subject of considerable research by Iranian and Western historians and geographers, while receiving comparatively little attention from Turkish researchers. This study was written after a thorough examination of the author's Persian works, conducted one by one. The fact that Hafiz-i Abru’s works are primarily written in Persian and that only a few have been translated into Turkish made the research process challenging. In this research, the life and works of Hafiz-i Abru, who personally witnessed and recorded the significant events of his time, will be examined. The study will also explore the reasons behind his preference for writing in Persian, his historiographical approach, and his views on the significance and benefits of history.

Keywords

Islamic History, Hafiz-i Abru, Timurid Empire, Historiography, Majmaʿ al-Tawarikh al-Sultaniyya

Hâfız-ı Ebrû’nun Hayatı ve Tarihçilik Yönü

Abstract

Şihâbüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşîd, bilinen adıyla Hâfız-ı Ebrû (1361-1430), Timurlu Devleti döneminde (1370-1507) yaşamış, hayatı ve eserleriyle kendisinden söz ettirmiş önemli bir tarihçi ve coğrafyacıdır. Timurlu Devleti’nin resmî tarihçisi olan Hâfız-ı Ebrû birçok savaşa şahit olmuş, çeşitli ülkelere gönderilen elçilik heyetlerinde yer almış ve gittiği yerlerde gördüklerini ve yaşadıklarını kayıt altına almıştır. Eserlerinde tarihin tanımı, tarihçinin tutumu ve görevleri ile tarihî olayların ne şekilde kayıt altına alınması gerektiği gibi konulara değinen Hâfız-ı Ebrû tarihçilere adeta tarih metodolojisi dersleri vermektedir. Müellifin, İslam öncesi İran tarihi, peygamberler tarihi, Emevi Devleti, Abbasi Devleti Gazneliler, Selçuklular, Moğollar, İlhanlılar, Olcayto dönemi, Muzafferîler, Mülûk-u Kert hanedanı tarihi, Serbdâran ümerası tarihi, Timur ile Şahruh dönemi olaylarını anlatan eserleri bu dönemi çalışan araştırmacılara büyük katkı sağlayacak niteliktedir. Müellif eserlerinde daha çok ortaçağ İran tarihi ve coğrafyasını her yönüyle anlatmaya çalışmıştır. Hafız-ı Ebrû’nun eserleri hakkında yapılan inceleme ve araştırmalara bakıldığında çok sayıda İranlı ve batılı tarihçi ve coğrafyacının araştırmalarına konu olduğu dikkat çekse de söz konusu tarihçi ve eserlerinin Türk araştırmacıların ilgisini çekmediği görülmektedir. Bu araştırmada müellifin Farsça eserleri tek tek incelendikten sonra bu çalışma kaleme alınmıştır. Müellifin eserlerin Farsça olması ve Türkçe’ye çevrilen eserlerin az olması araştırmayı zorlaştırmıştır. Bu araştırmada dönemin olaylarına şahitlik eden ve bunu eserlerine yansıtan Hâfız-ı Ebrû’nun hayatı ve eserleri incelenerek müellifin eserlerini Farsça yazma sebebi, tarihçilik yönü, müellife göre tarihin önemi ve faydaları gibi hususlara değinilecektir.

Keywords

İslam Tarihi, Hâfız-ı Ebrû, Timurlu Devleti, Tarihçilik, Mecmaʿu’t Tevârîḫi’s Sulṭâniyye

References

• Ahenger, Nergis Rızakalizade. “Mütalaa-e Tatbîki’ Didgah-e Hâfız-ı Ebrû Ba Muverrihan Muselman Derbare Ehemmiyet ve Fevâid-i İlm-e Tarih”. Pejuheş-e Der Amuzeş-e Tarih 17 (1394), 47-71.
• Al Davud, Seyyid Ali. “Hâfız-ı Ebrû”. Dairetü’l-Maarif Bozurge İslamî. 5/1147. Tahran: Merkez-e Dairetü’l-Maarif Bozurge İslamî, 1398. https://lib.eshia.ir/12293/5/1147
• Barthold, Vasiliy Vladimiroviç. “Hâfız-ı Ebrû ve Asar-e O”. Mecelle-i Ferheng 19 (1375), 33-66.
• Beyânî, Hânbâbâ. “Şahnâme-i Baysungurî ve Hâfız-ı Ebrû”. Berresîhâ-ye Târîhî 3 (1350), 1-24.
• Gıyâsüddîn b. Hâce Hümâmiddîn Muhammed b. Hâce Celâliddîn Muhammed b. Hâce Burhâniddîn Muhammed-i Hüseynî Şîrâzî, Hândmîr. Tarih-i Ḥabîbü’s-siyer fî Aḫbâri Efrâdi’l-Beşer. çev. Muhammed Debirsiyakî. Tahran: Ketaphane-i Ğeyyam, 1380.
• İslam Ansiklopedisi. “Hâfız-ı Ebrû”. 15/89-90. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Keşaverz Kasımî, Zehra. “Zendegî ve Reveş Tarih Nigarî-e Şihabüddîn Hâfız-ı Ebrû”. Name Tarih-e Pejuheş 17 (1388), 118-142.
• Makhmudjonova, Gulzoda. Resimli Tarih Geleneğinin Önemli Bir Örneği: Hâfız-ı Ebrû, Külliyat-ı Tarih. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi, 2021.
• Masume Rızazade, Şefarodî. “Moverrıh ve Coğrafya Nevis-e İranî Sedde 8 ve 9”. Danişname Cihan-e İslam. 12/396-400. Tahran: Merkez-e Danişname Cihan-e İslam, 1393. https://rch.ac.ir/article/Details/9351
• Sasanpor, Şehrezad. “Vijegihaye Tariğnigariye İran Der Dore Timurî”. Pejuheşnameye Tariğe Fasılnameye Meskuyeh 24 (1392), 51-80.
• Şerefî, Mahbobeh - Hac-ı Eynî, Masome. “Beyneş ve Reveş Der Tariğ-e Hafız Ebru”. Mütalaat-e Tariğ-e İslam 24 (1394), 117-139.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Coğrafyay-ı Hâfız-ı Ebrû. çev. M. Sadık Seccadî. 3 Cilt. Tahran: İntişarat-e Miras-e Mektup, 1375.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Mecmaʿu’t Tevârîḫi’s Sulṭâniyye. çev. Muhammed Moderrisî Zencânî. Tahran: İntişarat-e İttilaat, 1364.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Penç Risaley-e Tarih-i. çev. Felix Tauer. Prag: İntişarat-e Ferhengistan-e Ulum-e Çekoslavakya, 1958.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Tarih-e Selatin-e Kert. Tahran: İntişarat-e Miras Mektup, 1389.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Zeyle Câmiʿu’t-tevârîh Reşîdî. Tahran: İntişârât-ı Danişgâh-ı Tahran, 1349.
• Şihabüddîn Abdullah b. Lütfullah b. Abdülreşid el- Hâfî, Hâfız-ı Ebrû. Zübdetü’t Tevârîh. çev. Seyyid Kemal Hacı Seyyid Cevadî. 4 Cilt. Tahran: İntişarat-e Vezaret ve Erşed-e İslamî, 1380.
• Tauer, Felıx. “Contınuatıon Du Zafarnama De Nızamuddın Şâmî Par Hâfız-ı Abrû”. Mecelley-e ütalaat-e Şarkî, 429-465.
• Tauer, Felıx. “Timurlular Devrinde Tarihçilik”. çev. Ahmet Ateş. Belleten Dergisi XXIX/113 (1965), 49-69.
• “Mâide Suresi 12-14. Ayet Tefsiri-Diyanet İşleri BaşKanlığı”. Erişim 23 Kasım 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/M%C3%A2ide-suresi/681/12-14-ayet-tefsiri
• “Şuarâ Suresi Tefsiri-Diyanet İşleri BaşKanlığı”. Erişim 23 Kasım 2024. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/sure/26-suara-suresi.