Ebü’l-Muîn en-Nesefî ve Hüsün-Kubuh Anlayışı

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 560 - 580, 25.07.2021

İkra Güvenkaya , Harun Çağlayan

Öz

Mâtürîdîliğin önemli simalarından Ebü’l-Muîn en-Nesefî, görüşleriyle Mâtürîdîlik ekolünün sistematiğini kurmasının yanı sıra aynı zamanda genel olarak Müslüman düşüncesi üzerinde de oldukça etkili olmuş bir bilgindir. Onun özgün fikirlere sahip olduğu kelâmî görüşlerinden biri de hüsün-kubuh konusundaki düşünceleridir.
Çalışmada, Nesefî’nin hüsün-kubuh (iyi-kötü) meselesi hakkındaki görüşleri, farklı değişkenler dikkate alınarak mukayeseli olarak analiz edilmiştir. Hüsün-kubuh meselesinde Nesefî’nin akıl-nakil dengesini kurması ve hikmet kavramına kazandırdığı yeni anlamlar dolayısıyla bu konuda kendisine başvurulması gereken kaynaklar arasında yer edinmesine neden olmuştur. Genel olarak Nesefî, hüsün-kubuh meselesinde iyi veya kötü tüm olayların Allah’ın izni ve yaratmasıyla gerçekleştiğini savunmaktadır. Onun bu şekilde düşünmesinin temel nedeni, kendisinin ve mezhebinin önderinin yaşadığı coğrafyadaki kadim inançların etkisi olduğu görülmektedir. Nitekim Horasan bölgesinde etkin olan dini inançların düalist bir nitelikte olması ve yeni Müslüman olmuş bölge halkının bilinçaltına yer etmiş iyi ve kötü şeylerin yaratıcısının iki farklı tanrı olduğu düşüncesinin izlerinin silinmesi kolay olmamıştır.
Nesefî, bir yandan iyi veya kötü tüm fiillerin yaratıcısının Allah olduğunu ifade ederken; diğer yandan akla ve özgür iradeye sahip olduğu gerekçesiyle insanların kendi eylemlerden dolayı sorumlu olacaklarını iddia eder. Ona göre bu durum, tevhit, ahlak ve adalete aykırı bir durum değildir. Çünkü Allah, insan fiillerini onların istek ve arzularına göre yaratmaktadır. Nesefî’nin hüsün-kubuh hakkındaki görüşleri, güncel açıdan halen tazeliğini koruyan kötülük meselesiyle de ilgili olmasından dolayı, sağlıklı bir şekilde ortaya konulması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hüsün-Kubuh, Ebü’l-Muîn en-Nesefî, Akıl-Nakil, Hikmet-Adalet

Abu Al-Mu‘īn Al-Nasafī and His Husn-Qubh Concept

Öz

Al-Mu‘īn Al-Nasafī, one of the important figures of Maturidism, is a scholar who, in addition to establishing the systematic of the school of Maturidism, has also been very influential on Muslim thought in general. One of his theological views, in which he had original ideas, is his thoughts on husn-qubh.
In the study, Al-Nasafī's views on the issue of husn-qubh (good-bad) were analyzed comparatively by considering different variables. Al-Nasafī's balance of mind and transmission in the question of husn-qubh and the new meanings he brought to the concept of wisdom caused him to take a place among the sources that should be consulted on this issue. In general, Al-Nasafī argues that all good or bad events in the issue of husn-qubh take place with the permission and creation of Allah. The main reason for his thinking in this way is seen to be the influence of the ancient beliefs in the geography where he and the leader of the sect lived. As a matter of fact, it was not easy to erase the traces of the religious beliefs that were active in the Khorasan region as dualistic and the idea that the creator of good and bad things was two different gods that were placed in the subconscious of the newly Muslims of the region.
On the one hand, Al-Nasafī states that the creation of all good or bad deeds is God; On the other hand, he claims that people will be responsible for their actions on the grounds that they have reason and free will. According to him, this situation is not against oneness, morality and justice. Because God creates human actions according to their wishes and desires. Because God creates human actions according to their wishes and desires. As Al-Nasafī's views on husn-qubh are also related to the issue of evil, which is still fresh from the current perspective, it is important to present it in a healthy way.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Al-Mu‘īn Al-Nasafī, Husn-Qubh, Reason-Tradition, Wisdom-Justice

Kaynakça

• Abdulcebbar, Kadı. Mu’tezile’de Din Usûlü (el-Muhtasar fî Usûli’d-Dîn). çev. Murat Memiş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
• Abdulcebbar, Kadı. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse (Mu’tezile’nin Beş İlkesi). çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 1. Basım, 2013.
• Akın, Murat. “Mu’tezile’ye Göre Ahlâkın Temellendirilmesinde Vahyin ve Aklın Alanları”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 18/1 (2018), 55-76.
• Arslan, Hulusi. “Yaratma ve Gâyelilik Bağlamında Mutezilenin Fayda Teorisi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 14/2 (2016), 343-360.
• Barlak, Muzaffer. Hüsün-Kubuh İyilik ve Kötülüğün Kaynağı. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2016.
• Bulut, Zübeyir. “Hüsün ve Kubuh Meselesinin Ahlak Teorilerine Temel Oluşturması Bakımından Analizi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015), 634-654.
• Çağlayan, Harun. “Bilgi Kaynağı Olarak Akıl”. Kelam Araştırmaları Dergisi 9/1 (2011), 233-262.
• Çağlayan, Harun. “Klasik Kelâm Eserlerinde Rızık ve Hükmü”. Disiplinler Arası Yaklaşımla Helâl Ürün ve Hizmetler 2. ed. Naim Deniz Ayaz vd. 145-166. Ankara: Grafiker Yayınları, 1.Basım, 2018.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün-Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çelebi, İlyas. “Klasik Bir Kelâm Problemi: Hüsün-Kubuh”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999), 55-90.
• el-Bağdâdî, Abdulkâhir. Ehl-i Sünnet Akâidi (Kitâbu Usûli’d-Dîn). çev. Ömer Aydın. İstanbul: İşaret Yayınları, 1. Basım, 2016.
• el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Eş’arî Kelâmı (el- Lüma fi Red alâ Ehli’z-Zeyğ ve’l-Bid’a). çev. Kılıç Aslan Mavil - Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2017.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. nşr. Emîn M. Abdülvehhâb – M. Sâdık el-Ubeydî. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1997.
• İlhan, Avni. “Aslah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/495-496. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• el-İsfehânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıp. el-Müfredât Fi Garibü’l-Kur’an (Kur’an Kavramları Sözlüğü). çev. Mustafa Yıldız. İstanbul: Çıra Yayınları, 1. Basım, 2017.
• Kanter, Özden. İslam’da Kelâma Semantik Yaaklaşım ve Rağıb el-Isfehânî’nin Kelâm Anlayışı. Samsun: Ma’ruf Yayınları, 2017.
• Kanter, Özden. Mitolojinin Anadolu İnançlarına Etkisi Bir Kültürel Teoloji İncelemesi. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2019.
• Kadayıf, Bahtiyar. “Tenzih Bağlamında Hüsün-Kubuh Meselesine Bir Bakış”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22/41 (Haziran 2020), 143-171.
• Karaağaç, Hilmi. “Kaderiyye / Mu’tezile’nin Mecûsîlikle İthamının Teolojik Arkaplanı”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 13/1 (2015), 191-212.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Ebü’l-Muîn en-Nesefî’nin Kötülük Problemi Üzerine Düşüncelerinin Kelâmî Açıdan Bir Tahlili”. Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu -Hanefîlik-Mâtürîdîlik-. ed. Cengiz Çuhadar vd. 1/49-74. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2. Basım, 2017.
• el-Mâtürîdî, Ebu Mansur. Kitâbü’t-Tevhid (Açıklamalı Tercüme). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2007.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Bahru’l-Kelâm (Mâtürîdî Akaidi). çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 1. Basım, 2010.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille Fî Usûli’d-Dîn (Tenkidli Neşir). nşr. Hüseyin Atay - Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2003.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tabsıratü’l-Edille Fî Usûli’d-Dîn (Tenkidli Neşir). nşr. Hüseyin Atay. 1 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
• en-Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tevhidin Esasları (Kitâbü’t-Temhîd). çev. Hülya Alper. İstanbul: İz Yayıncılık, 4. Basım, 2017.
• es-Sâbûnî, Nûreddin. Mâtüridiyye Akâidi (el-Bidâye fi Usûlid-Dîn). çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2015.
• eş-Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal (Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi). çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 3. Basım, 2011.
• Özdemir, Metin. “Kötülük Olgusuna İlahi Yasalar Bağlamında Bakış”. DergiPark. Erişim 28 Aralık 2020. https://dergipark.org.tr/tr/pub/intjscs/issue/8663/108087.
• Özdemir, Metin. İslam Düşüncesinde Kötülük Problemi. İstanbul: Furkan Yayınları, 2. Basım, 2014.
• el-Pezdevî, Ebu’l-Yusr Muhammed. Ehl-i Sünnet Akâidi (Usûlid-Dîn). çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 6. Basım, 2017.
• Râzî, Fahreddin. Kelâm’a Giriş (el-Muhassal). çev. Hüseyin Atay. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Sağlam, İbrahim. “Uğursuzluk Üç Şeydedir’ Rivayetinin İsnad ve Metin Yönünden Tahlili”. Kırıkkale İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2 / 3 (2017), 81-108.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Toprak, Süleyman. “Nesefî’nin Tabsıratü’l-Edille’sinde Kaza ve Kader”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1985), 123-135.
• Yalçın, Ebubekir - Arslan, Hulusi. “Ebu’l-Muîn en-Nesefî’de Hikmet Kavramı ve Kötülük Problemi”. Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi 10/1 (2019), 35-55.
• Yazıcıoğlu, M. Said. Mâtürîdî ve Nesefî’ye Göre İnsan Hürriyeti. Ankara: Otto Yayınları, 1. Basım, 2017.