İbn Kudâme’nin Hanbelî Mezhebi İçerisindeki Yeri ve el-Muğnî Adlı Eseri

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 423 - 449, 15.01.2022

Recep Kılıç Ahmet Çetinkaya

Öz

Hanbelî mezhebine katkıları olan âlimlerden birisi İbn Kudâme’dir. Hanbelî mezhebine birçok katkıda bulunan Kudâme ailesinin bir ferdi olan İbn Kudâme, güçlü münazara kabiliyeti ve çeşitli ilim dallarındaki yetkinliğinin yanı sıra özellikle fıkıh ve kelâm alanlarında daha meşhur olmuştur. Eserleri içerisinde onu en çok tanıtan, Hırakî’nin Muhtasar’ına, fıkıh ilminde ilerlemiş olanlar için yazdığı el-Muğnî adlı şerhtir. Geniş muhtevası, mezhep içi ve mezhep dışı görüşlere yer vermesi ve bu görüşleri delilleriyle ele almasıyla dikkat çeken bu eser, aynı zamanda kendisinden önce yazılmış eser ve görüşleri ele alıp değerlendirmesi ve kendisinden sonraki eserlere etkisi bakımından da ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada, hacimli olan bu eserin Kitabu’n-nikâh bölümünü ele alarak İbn Kudâme’nin mezhepteki yerini ve mezhebe katkılarını tespit etmeye çalıştık. Amacımız, ilgili bölüm özelinde İbn Kudâme’nin bu eserini kendisinden önceki ve sonraki benzer eserlerle mukayese ederek ibare, tercih, tahlil ve değerlendirme bakımından ne tür benzer ve farklı yönlerin olduğunu tespit etmek, bu tespitler çerçevesinde de İbn Kudâme’nin mezhep müktesebatına katkısını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, İbn Kudâme, el-Muğni, Tercih, Nikah

The Place of Ibn Qudama in the Hanbali Sect and His Work entitled al-Mughni

Öz

Hanbelî mezhebine katkıları olan âlimlerden birisi İbn Kudâme’dir. Hanbelî mezhebine birçok katkıda bulunan Kudâme ailesinin bir ferdi olan İbn Kudâme, güçlü münazara kabiliyeti ve çeşitli ilim dallarındaki yetkinliğinin yanı sıra özellikle fıkıh ve kelâm alanlarında daha meşhur olmuştur. Eserleri içerisinde onu en çok tanıtan, Hırakî’nin Muhtasar’ına, fıkıh ilminde ilerlemiş olanlar için yazdığı el-Muğnî adlı şerhtir. Geniş muhtevası, mezhep içi ve mezhep dışı görüşlere yer vermesi ve bu görüşleri delilleriyle ele almasıyla dikkat çeken bu eser, aynı zamanda kendisinden önce yazılmış eser ve görüşleri ele alıp değerlendirmesi ve kendisinden sonraki eserlere etkisi bakımından da ön plana çıkmaktadır. Bu çalışmada, hacimli olan bu eserin Kitabu’n-nikâh bölümünü ele alarak İbn Kudâme’nin mezhepteki yerini ve mezhebe katkılarını tespit etmeye çalıştık. Amacımız, ilgili bölüm özelinde İbn Kudâme’nin bu eserini kendisinden önceki ve sonraki benzer eserlerle mukayese ederek ibare, tercih, tahlil ve değerlendirme bakımından ne tür benzer ve farklı yönlerin olduğunu tespit etmek, bu tespitler çerçevesinde de İbn Kudâme’nin mezhep müktesebatına katkısını ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Ibn Qudama, al-Mughni, Marriage, Preference

Kaynakça

• Abdülazîz b. Abdurrahman Saîd. İbn Kudame ve asaruhü’l-usuliyye. 2 Cilt. [Riyad] : Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye, 1987.
• Apaydın, H. Yunus. “el-MÜSTASF”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-mustasfa
• Bağdadi, Ebu Abdullah Muhibbüddin Muhammed b Mahmûd b Hasan İbnü’n-Neccar. Zeylu Tarih-i Bağdad. 24 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Bağdadi, Ebû Ali Hasan b Ahmed b Abdullah İbnü’l-Benna el-. el-Mukni’ fî şerhi muhtasari’l-Hıraki. 4 Cilt. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1993.
• Bârûdî, Abdullah Ömer. el-Berkü’l-lemmâ’ fîmâ fi’l-Mugnî min ittifâk ve’l- iftirâk [ve’l-icmâ] : ve hüve fihrisun li-tilke’l-mesaili kema fi Kitabi’l-Mugnî. Beyrut : Dârü’l-Cinan, 1986.
• Bedran, Abdülkadir b Ahmed b Mustafa ed-Dumi Abdülkadir. el-Medhal ila mezhebi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1981.
• Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyin b Ali. es-Sünenü’l-kübra. 10 Cilt. Beyrut : Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhuti, Mansur b Yunus b Salahiddin. Keşşâfu’l-kınâ’ an metni’l-İknâ’. 6 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Cengiz Kallek, Yusuf Şevki yavuz. “EBÛ YA‘L el-FERR”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ebu-yala-el-ferra
• Ebû Zeyd, Bekr b Abdullah. el-Medhalü’l-mufassal ila fıkhi’l-imam Ahmed b. Hanbel ve tahricati’l-ashab. 2 Cilt. Riyad : Dârü’l-Âsıme, 1997.
• Ferhat Koca. “İBN KUDÂME, Muvaffakuddin”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-kudame-muvaffakuddin
• Ferhat Koca. “RAVZATÜ’n-NÂZIR”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 19 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ravzatun-nazir
• Ferra, İbnü’l-Ferra Muhammed b Hüseyin Ebû Ya’la. el-Mesailü’l-fıkhiyye min kitâbi’r-rivayeteyn ve’l-vecheyn. 3 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Maârif, 1. Basım, 1985.
• Ferra, İbnü’l-Ferra Muhammed b Hüseyin Ebû Ya’la el-. el-Câmiü’s-sagir fî’l-fıkh ala mezhebi’l-İmam Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. Riyad : Dâru Atlas, 2000.
• Ferra, İbnü’l-Ferra Muhammed b Hüseyin Ebû Ya’la el-. et-Ta’likatü’l-kebire fi mesâili’l-hilâf. 4 Cilt. Dımaşk : Darü’n-Nevadir, 1. Basım, 2014.
• Gamidi, Ali b Saîd. İhtiyaratu İbn Kudame el-fıkhiyye fî eşheri’l-mesaili’l-hilafiyye. 4 Cilt. Riyad : Daru Taybe, 1997.
• Haşimi, Şerif Muhammed b Ahmed b Muhammed b Ebû Musa. Kitâbü’l-irşad ila sebili’r-reşad. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Hıraki, Ebü’l-Kasım Ömer b Hüseyin b Abdullah Hıraki Bağdadi Hanbeli. Muhtasaru’l-Hırakî. Dâru’s-sahabe, 1993.
• Humeyd, Muhammed b Abdullah b Ali Amiri Necdi İbn. es-Sühubü’l-vabile ala daraihi’l-Hanabile. 3 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1996.
• İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Sikatüddin Ali b Hasan b Hibetullah. Târîhu medîneti dımaşk. 80 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Fikr, 1995.
• İbn Hamdân, Ebû Abdullah Necmeddin Ahmed b Hamdân el-Harrani. Sıfatü’l-fetva ve’l-müfti ve’l-müstefti. Beyrut : el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1976.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. İ’lâmu’l-muvakkiîn an rabbi’l-alemin. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1. Basım, 1991.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b Ömer. el-Bidâye ve’n-nihaye. 21 Cilt. Cize : Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b Ahmed b Muhammed b Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1997.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b Müflih b Muhammed Makdisî Râmînî. el-Fürû’ ve tashîhu’l-furû’. 11 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2003.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b Muhammed. el-Maksadü’l-erşed fî zikri ashâbi’l-İmâm Ahmed. Riyad : Mektebetü’r-Rüşd, 1990.
• İbn Müflih, Ebû İshak Burhaneddin İbrâhim b Muhammed. el-Mübdi’ fî şerhi’l-Mukni’. 8 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b Ahmed. ez-Zeyl ala Tabakâti’l-Hanâbile. 5 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Ubeykan, 2005.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b Alî b Muhammed Bağdâdî. Def’u şübheti’t-teşbih bi-ekeffi’t-tenzih. Beyrut : Dâru’l-imâmi’r-ruvvâs, 4. Basım, 2007.
• İbnü’l-Ferrâ, Muhammed b Hüseyin Ebû Ya’la. Şerhu muhtasari’l-Hırakî. 2 Cilt. Mekke: Ummu’l-kurâ Üniversitesi, 1986.
• İbnü’l-İmad, Ebü’l-Felah Abdülhay b Ahmed b Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. 11 Cilt. Beyrut : Dâru İbn Kesir, 1986.
• İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b Hasan b Ahmed. ed-Dürru’n-nakî fî şerhi elfâzi’l-Hırakî. 3 Cilt. Cidde : Dârü’l-Müctema’, 1991.
• İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b Hasan b Ahmed. Mu’cemü’l-kütüb. Kahire : Mektebetu İbn Sina, 1989.
• İsa Atcı. Ahmed b. Hanbel’den Gelen Çoklu Rivayetler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• İshak b. Mansur b. İbrahim Ebû Yakup el-Merrûzî. Mesâilu imam Ahmed b. Hanbel ve İshak b. Rahaveyh,. 9 Cilt. Medine: İmadetu’l-bahsi’l-ilmi, 1. Basım, 2002.
• Kelvezani, Ebü’l-Hattab Mahfuz b Ahmed b Hasan el-Hanbeli. el-Hidâye fî füru’i’l-fıkhi’l-Hanbeli. Kuveyt : Gurâs, 1. Basım, 2004.
• Koca, Ferhat. İslam hukuk tarihinde selefi söylem Hanbeli Mezhebi. Ankara : Ankara Okulu, 2011.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahi el-Himyeri. el-Muvatta’. 8 Cilt. Abu Dabi : Müessesetü Zâyid b. Sultan, 1. Basım, 2004.
• Merdavi, Ebü’l-Hasan Alaeddin Ali b Süleyman b Ahmed. el-İnsâf fî ma’rifeti’r-râcih mine’l-hilâf alâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. 12 Cilt. Beyrut : Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1986.
• Muhammed Ebû Zehra. Ahmed b. Hanbel : hayatı, görüşleri, fıkıhta yeri. Ankara : Hilal Yayınları, 1984.
• Muhammed Usame Onuş. Hırakî’nin el-Muhtasar’ı ve Hanbelî Mezhebine Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Muhammed Zuhaylî. Merci’u’l-ulûmi’l-islâmiyye. Şam: Dâru’l-marife, ts.
• Musa Haccâvî, Ebü’n-Neca Şerefeddin Musa b Ahmed b. el-İknâ’ li-talibi’l-intifa’. 4 Cilt. Beyrut : Dâru’l-marife, ts.
• Nusret Dede. İbn Kudâme’nin el-Muğnî Adlı Eserinde Usul-u Fıkhın Kullanımı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Doktora Tezi, 2012.
• Özel, Ahmet. Hanefi fıkıh alimleri ve diğer mezheplerin meşhurları. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
• Şükrü Özen. “HİLÂF - TDV İslâm Ansiklopedisi”. TDV İslam Ansiklopedisi, ts. Erişim 20 Mayıs 2021
• Şükrü Özen. “HIRAKĪ”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/hiraki
• Şükrü Özen. “İBN EBÛ YA‘L”. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim 20 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibn-ebu-yala
• Tufi, Ebü’r-Rebi’ Necmeddin Süleyman b Abdülkavi. Şerhu muhtasari’r-ravza. 3 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Ya’la, Ebü’l-Hüseyin İbnü’l-Ferra Muhammed b Muhammed b Hüseyin Bağdadi Hanbeli İbn Ebû. Tabakatü’l-Hanabile. 2 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Ma’rife, ts.
• Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. el-İber fî haberi men gaber. 4 Cilt. Beyrut : Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Zehebi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. Tezkiretü’l-huffaz. 4 Cilt. Beyrut : Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
• Zehebi, Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman ez-. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. 25 Cilt. Beyrut : Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zerkeşi, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b Abdullah. Şerhu’z-Zerkeşi ala muhtasari’l-hıraki fi’l-fıkhi ala mezhebi İmam Ahmed b. Hanbel. 7 Cilt. Riyad : Mektebetü’l-Ubeykan, 1. Basım, 1993.
• TDV İslam Ansiklopedisi. “MUHTASAR - TDV İslâm Ansiklopedisi”. Erişim 19 Ekim 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/muhtasar