Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Taşrada Sinema Seyri: Çankırı Örneği

Year 2015, Issue: 41, 257 - 276, 31.12.2015

Tunç Boran

Abstract

1895 yılında Paris’teki ilk gösteriminden kısa bir süre sonra sinema, Osmanlı devletinin merkezi İstanbul’a gelmiştir. Taşrada ilk film gösterimleri ve sinema salonları 1908 yılında Meşrutiyet’in ilanından sonra gerçekleşebilmiştir. Cumhuriyet’e kadar Anadolu’nun belli başlı büyük şehirlerinde sinema salonları açılmıştır. Ancak nüfusun önemli bir kısmını barındıran taşra şehirleri, sinemadan habersizdir. Cumhuriyet’ten sonra taşrada, sinema seyri yaygınlaşmıştır. Orta Anadolu’nun küçük ve yoksul bir şehri olan Çankırı’da da sinema seyri, Cumhuriyet’ten sonra başlamıştır. Sinema salonları, genel olarak bir özel sektör girişimidir. Taşranın pek çok yerinde olduğu gibi Çankırı’da da sinema işletmeciliğini üstlenebilecek özel sektör ve sermaye birikimi yok denecek durumdadır. Çankırı’da sinema işletmeciliği işini, devletin ve devlete bağlı örgütlenmeler olan Türk Ocağı ve Halkevinin üstlendiği görülmektedir. Sinemayı modern hayatın terbiye ve irfan ocağı olarak gören taşra aydınlarının girişimleri, sinemanın Çankırı’ya ulaşmasında etkili olmuştur. Ancak Çankırı’da sinema seyrinin, siyasi merkez Ankara’nın aldığı kararlar ile sekteye uğradığı görülmektedir. Bu çalışmada, Erken Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırdığımız 1923-1950 yılları arasındaki dönemde, Çankırı’da sinema seyrinin başlangıcı ve gelişimi aktarılacaktır.

Keywords

Taşra, Sinema Seyri, Çankırı, Halkevi

Cinema View at Rural Places in Pre-Republic Period: Çankırı

Abstract

Cinema view arrived Istanbul, the center of Ottoman Empire, shortly after its first run in Paris in 1985. First cinema view and cinema halls were realized in rural places in 1908 after the declaration of constitutional monarchy. Cinema halls were opened in some of Anatolia’s big cities till the declaration of republic but at rural places, in which most of the population lived, were unaware of the cinemas. Cinema view became widespread after the declaration of republic. Cinema view started in Çankırı, which was a small and poor city of Middle Anatolia, after the Republic. Cinema halls were generally run by private enterprise. At that time there was neither private sector nor fund for cinema industry in Çankırı, as in many rural places. Cinema industry was under the responsibility of government and such governmental organizations as TürkOcağı (place for Turks) and Halkevi (Community Center). Cinema, as a place of nurture and knowledge of modern life, became effective in Çankırı within the enterprise of rural intelligentsia. But cinema view in Çankırı was interrupted by the decisions taken by Ankara the center of politics. Here in this study, the beginning and the development of cinema view in Çankırı will be presented during the period known as pre-republic between the years 1923-1950.

Keywords

Rural Places, Cinema View, Çankırı, Community Center (Halkevi)

References

• BCA. Fon No:490.01-Kutu No:830-Dosya No: 278- Sıra No:2.
• BCA. Fon No:490.01-Kutu No:995-Dosya No: 847- Sıra No:2.
• BCA. Fon No:490,01-Kutu No:1035-Dosya No: 980- Sıra No:1.
• BCA. Fon No:490,01-Kutu No:1207-Dosya No: 3- Sıra No:2.
• BCA. Fon No:490,01-Kutu No:1216-Dosya No: 39- Sıra No:2.
• Abisel, N. (2006). Sessiz Sinema, Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Açıncı, A. S. (1934). “Çankırı’da Musiki İhtiyaçlar,” Çankırı’da Duygu Gazetesi, 7 Nisan.
• Açıncı, A. S. (1936). “Sesli Sinema,” Çankırı’da Duygu Gazetesi, 14 Mart.
• Aydın, H. (2008). “Sinemanın Taşrada Gelişim Süreci: Konya’da İlk Sinemalar ve Gösterilen Filmler (1910–1950)”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 19, Konya.
• Behiç, B. (1933). “Yabancı Gözüyle Çankırı -3-“, Duygu Gazetesi, 16 Aralık.
• Berktaş, E. (2010). 1940’lı Yılların Türk Sineması, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Beyoğlu, S. (2010). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Çankırı’da Sosyo-Ekonomik Hayat,” Milli Mücadele İstiklal Yolu ve Çankırı Sempozyumu, Çankırı: Yenigün Matbaası.
• Cansız, D. (2014). Halk Yolu Mecmuası 1923-1927, Çankırı: Çankırı Belediyesi Yayınları.
• Cevdet, A. (1931). “Çankırı İçin,” Çankırı’da Duygu Gazetesi, Sayı:15, 17 Ocak.
• Çakır, H. (1997). “1920’lerde Taşrada Sinema Hayatı”, Toplumsal Tarih, 8 (48), İstanbul: Tarih Vakfı Yayını.
• Çiçek, R. (1997). “Ankara Hükümeti’nin Dünya’ya Açılan Kapısı İnebolu-Ankara Yolu”, Atatürk Yolu, V (20), Ankara.
• Edhem, M. (1923). “Sinema”, Halk Yolu Mecmuası, 15 Nisan.
• Edhem, M. (1923). “Sinema”, Halk Yolu Mecmuası, 30 Nisan.
• Evren, B. (1995), Sigmund Weinberg, Türkiye’ye Sinemayı Getiren Adam, İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Fikret, N. (1933). “Tiyatroya Niçin Gidilir?, Duygu Gazetesi, 9 Eylül.
• Gökmen, M. (1991). Eski İstanbul Sinemaları, İstanbul: İstanbul Kitaplığı Yayınları.
• İşçen, Y. (2012). Ulus’un Eski Sinemaları, http://yavuziscen.blogspot.com, Erişim tarihi: 28.03.2015.
• Koloğlu, O. (2005). Abdülhamid Gerçeği, İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Onay, T., A. (1931). “Bir Bilanço,” Çankırı’da Duygu Gazetesi, 5 Eylül.
• Ortaylı, İ. (1987). İstanbul’dan Sayfalar, İstanbul: Hil Yayın.
• Osmanoğlu, A. (2008). Babam Sultan Abdülhamid, İstanbul: Selis Kitap.
• Özgüç, A. (1990). Başlangıcından Bugüne Türk Sinemasında İlkler, İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Özön, N. (1968). Türk Sineması Kronolojisi, Ankara: Bilgi Yayınları.
• Özuyar, A. (2007). Devlet-i Aliyye’de Sinema, Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Safa, P. (1937). “İnkılabı Nasıl Anlamışlar?”, Cumhuriyet Gazetesi, 12 Mart
• Safa, P. (1937). “Tarih Nerede?”, Cumhuriyet Gazetesi, 23 Mart.
• Türkoğlu, Ö. (2007). “Çankırı Basın Tarihine Dair Kısa Notlar ve İncegeliş Gazetesi,” Çankırı Araştırmaları Dergisi, Çankırı.
• Ziya, İ. (1924). “Kengırı Kasabası Her Türlü ve Ümran ve Temeddüne Elverişlidir”, Halk Yolu Mecmuası, 16 Haziran.
• Cumhuriyet Gazetesi, 1937-1941. Çankırı Gazetesi, 1928-1931. Çankırı’da Duygu Gazetesi, 1930-1938. Halk Yolu Mecmuası, 1923-1927