Cemâleddin el-Konevî'nin Namazda Ellerin Kaldırılması Meselesine Dair Risalesi

Year 2023, Volume: 8 Issue: 2, 155 - 180, 31.12.2023

Adem Çiftci

https://doi.org/10.20486/imad.1361269

Abstract

İlk dönemlerden itibaren ulema arasında ihtilafa neden olan rükûya giderken ve rükûdan doğrulurken ellerin kaldırılması meselesi, 8./14. asrın ortalarına doğru Şam ve Mısır bölgelerinde dönemin önde gelen Hanefî fakihlerinden Kıvâmüddîn Emîr Kâtib el-İtkânî tarafından tekrar gündeme getirilmiştir. Ellerin kaldırılmasının hükmüyle ilgili tartışma nihayetinde Hanefî birinin Şâfiî imama uyup uyamayacağı noktasında farklı bir meseleye evrilmiştir. İtkânî, Hanefî mezhebinin esas görüşü olduğunu iddia ettiği, rükûya giderken ve rükûdan doğrulurken ellerin kaldırılması durumunda namazın bozulacağı görüşünü ileri sürerek, Hanefî birinin Şâfiî imama uyamayacağını savunmuş, buna dair görüşlerini ve dayandığı delilleri içeren bir risale kaleme almıştır. Dönemin önde gelen Hanefî fakihlerinden Cemâleddîn el-Konevî ve Şâfiî fakihi Tâkiyyüddîn es-Sübkî ise İtkânî’ye reddiye olarak birer risale yazmışlardır. Bunlardan Cemâleddin el-Konevî, telif ettiği eserinde İtkânî’nin ileri sürdüğü görüş ve dayandığı delilleri tahlil etmiş, bunları naklî ve aklî olarak tenkide tâbi tutmuştur. Müellif daha sonra muteber ve mutemed Hanefî kaynaklarına müracaat ederek mezhebin esas görüşünü ortaya koymuştur. Bu çalışmada müellifin konuyla ilgili yaklaşımı ele alınacak ve akabinde de risalesinin tahkikli neşri gerçekleştirilecektir.

Keywords

İslam Hukuku, Hanefî Mezhebi, Şâfiî Mezhebi, Namazda Ellerin Kaldırılması, İtkânî, Cemâleddin el-Konevî

Ethical Statement

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Supporting Institution

Bu çalışma hazırlanırken herhangi bir dış fon alınmamıştır.

Thanks

Sn. Editörüm kolaylıklar diliyorum.

Jamāl al-Dīn al-Qūnawī's Treatise on the Raising of the Hands in Prayer

Abstract

The issue of raising the hands while going to and rising from rukū, which had been a source of dispute among the scholars since the early periods, was brought up again towards the middle of the 8th/14th century by Qwām al-Dīn Amīr Qātib al-Itkānī, one of the leading Hanafī jurists of the period in the Damascus and Egypt regions. The debate did not stop there and eventually evolved into a different issue on whether a Hanafī can follow the Shāfi‘ī imam or not. Itkānī defended the view, which he claimed to be the main view of the Hanafī madhhab, that if the hands are raised while going to and rising from the rukū, the prayer will be invalidated, and therefore a Hanafī cannot follow the Shāfi‘ī imam. He wrote a treatise containing his views and the evidence he relied on. The leading Hanafī jurists of the period, Jamāl al-Dīn al-Qūnawī and the Shāfi‘ī jurist Tāqiyy al-Dīn al-Subkī wrote a treatise as a refutation to al-Itkānī. Among them, Jamāl al-Dīn al-Qūnawī analyzed al-Itkānī’s views and the arguments he relied on and criticized them both naqlī (revealed knowledge) and aqlī (by reasoning). The author then presented the main opinion of the madhhab by referring to the authoritative and reliable Hanafī sources. In this study, we will analyze the author’s approach to the subject and then make a critical edition of his treatise.

Keywords

Islamic Law, Hanafī Madhhab, Shafi‘ī Madhhab, Raising Hands in Prayer, Itkānī, Jamāl al-Dīn al-Qūnawī

References

• Akgündüz, Ahmet. “İtkânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 23/464-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aynî, Bedrüddîn. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/2000.
• Bâbertî, Ekmeleddîn. Risâle fî ademi cevazi ref‘i’l-yedeyn fi’r-rüku‘. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 4800/6, 13b-16a.
• Bayder, Osman. “8./14. Yüzyılda Şam-Mısır Bölgesi Fakihleri Arasında Bir Tartışma: Refu’l Yedeyn Meselesi”. Dergiabant 7/13 (Mayıs 2019), 116-132 https://doi.org/10.33931/abuifd.540980
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Dekâ’iku üli’n-nühâ li-Şerhi’l-Müntehâ. Beyrut : Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Burhânüddîn el-Buhârî, (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz b. Mâze el-Mergînânî. ez-Zehîratü’l-Burhâniyye (ez-Zahîretü’l-fetâva). thk. Ebû Ahmed el-Âdilî vd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1440/2019.
• Burhânüddîn el-Buhârî, (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz b. Mâze el-Mergînânî. Tetimme (Tetimmetü’l-fetâvâ). İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan Vâlide Sultan, 165, 1a-226a.
• Burhânüddîn el-Buhârî, (Burhânü’ş-Şerîa) Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz b. Mâze el-Mergînânî. el-Muḥîṭu’l-burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nu‘mânî. thk. Abdülkerim Sâmî el-Cundî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdülazîm Mahmûd ed-Dîb. Beyrut: Dârü’l-Minhâc, 2007/1428.
• Dâvûdî, Şemsüddîn Muhammed b. Ali. Tabakâtu’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Erden, Yasin. “Cemâleddin Mahmûd el-Konevî’nin Hayatı, Eserleri ve Müntehabü Vakfey Hilâl ve’l-Hassâf İsimli Muhtasarı”. İslam Tetkikleri Dergisi 12/1 (Mart 2022), 235-292. https://doi.org/10.26650/iuitd.2022.1013346
• Furat, Ahmet Hamdi. “Cemâleddîn Konevî ve Kitâbu’l-İ‘câz Fi’l-İ‘tirâz ‘Alâ’l-Edilleti’ş-Şer‘iyye Adlı Risalesi”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2007), 275-299.
• Hakim, Muhammad Akram. Cemâleddin el-Konevî’nin (v. 770/1369) el-Gunye fi’l-Fetâvâ Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Doktora Tezi, 2016.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. el-Ukûdu’d-dürriyye fî tenkîhi’l-fetâva’l-Hâmidiyye. b.y.: Dâru’l-Ma‘rife, t.s.
• İbn Habîb el-Halebî, Ebû Muhammed Bedreddin Hasan b. Ömer. Tezkiretü’n-nebîh fi eyyâmi’l-Mansûr ve benîh. thk. Muhammed Muhammed Emin. Kahire: Matbaatü Dâri’l-Kütüb, 1986.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî - Abdülfettâh Muhammed Huluv. Riyâd: Dâru’l-Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Kutluboğa, Kâsım. Tâcü’t-terâcim fî ṭabaḳâti’l-Ḥanefiyye. thk. Muhammad Hayr Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1413/1992.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dekâik. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Râfi‘, Ebü’l-Meâlî Takiyüddîn Muhammed es-Sellâmî. el-Vefeyât. thk. Sâlih Mehdi Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1402/1982.
• İbn Rüşd el-Cedd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtûbî. el-Mukaddimât ve’l-mümehhidât. thk. Muhammed Huccî. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/1988.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 2269, 91a-111b.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Hayri Abdullah Efendi, 146, 154b-164b.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Atıf Efendi, 1739, 10a-30a.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail, 98, 115b-130a.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3706, 152b-163b.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 2725, 196b-205b.
• İtkânî, Kıvâmüddîn Emîr Kâtib. Mukaddime fî terki refi’l-yedeyn fi’s-Salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Feyzullah Efendi, 2128, 13a-22b.
• Kâdîhan, Ebü’l-Mehâsin Fahrüddîn Hasen b. Mansûr b. Mahmûd el-Özkendî el-Fergânî. Şerhu’l-Cami‘i’s-sağîr. Bursa: İnebey Kütüphanesi, Haraccı, 454/1, 1a-84a.
• Karâfî, Şihâbuddîn Ahmed b. İdris. ez-Zehîra. thk. Muhammed Huccî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekir b. Mes‘ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Kâtip Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâs, 1941.
• Kefevî, Mahmud b. Süleyman. Ketâʾibü aʿlâmi’l-ahyâr min fukahâʾi mezhebi’n-Nuʿmâni’l-muhtâr. thk. Saffet Köse vd. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2017.
• Keskin, Zahide. Uygulama ve Delilleri Açısından Namazda Ellerin Durumu. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Konevî, Ebü’l-Mehâsin (Ebü’s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes‘ûd. el-Mukaddime fî refi’l yedeyn fi’s-salât. Kayseri: Râşid Efendi Kütüphanesi, 1367, 222a-225a.
• Konevî, Ebü’l-Mehâsin (Ebü’s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes‘ûd. Risâle fî refi’l-yedeyn fi’s-salât. İstanbul: Beyazıt Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, 1344/1, 1b-5a.
• Konevî, Ebü’l-Mehâsin (Ebü’s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes‘ûd. Mukaddime fî ademi fesâdi’s-salâti bi refi’l yedeyn. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fâzıl Ahmed Paşa, 1606/23, 172b-175b.
• Konevî, Ebü’l-Mehâsin (Ebü’s-Senâ) Cemâlüddîn Mahmûd b. Sirâciddîn Ahmed b. Mes‘ûd. Risâle fî refi’l-yedeyn fi’s-salât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Câmi, 1186/3, 158b-161b.
• Kureşî, Abdulkadir. Cevâhiru’l-mudiyye fî tabakâti’l-Hanefiyye. thk. Abdülfettah Muhammed el-Hulv. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1993.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Abdülhay. el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. Kâhire: Matbaatü’s-Saâde, 1324.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühezzeb. Kâhire: İdâretü’t-Tıbâti’l-Münîriyye, 1344.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravdatü’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâviş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1412/1991.
• Pezdevî, Ebü’l-Hasan Ebü’l-Usr Fahrülislam Ali b. Muhammed b. Hüseyin. Usûlü’l-Pezdevî. thk. Saîd Bektaş. Medîne: Dâru’s-Sirâc, 2016.
• Râfiî, Abdülkerîm b. Muhammed. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavvaz. Beyrut: b.y. 1417/1997.
• Remlî, Şemsüddin. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Sadrüşşehîd, Ebû Hafs (Ebû Muhammed) Hüsâmüddîn Ömer b. Abdilazîz b. Ömer b. Mâze el-Buhârî. Şerhu’l-Cami‘i’s-sağîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 1358, 1a-175b.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefa el-Efgânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1973.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme. Şerhu’l-Cami‘i’s-sağîr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 565, 1a-277b.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1403/1983.
• Velvâlicî, Ebü’l-Feth Abdürreşîd b. Ebû Hanîfe. el-Fetâva’l-Vâliciyye. thk. Mikdâd b. Mûsa Füreyvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. “Cemâleddin el-Konevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 26/164-165. Ankara: TDV Yayınları, 2002.50.