Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Tarih Ders Kitaplarında Değişim ve Sürekliliğin İzini Sürmek: İttihat ve Terakki Cemiyeti Örneği

Year 2022, Volume: 9 Issue: 2, 770 - 791, 30.08.2022

Refik Turan

https://doi.org/10.30900/kafkasegt.982031

Abstract

Genel kabul gören yaklaşıma göre 1889 yılında İstanbul’da bir grup Askeri Tıbbiye Mektebi öğrencisi tarafından gizli bir cemiyet olarak kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti Osmanlı Devleti’nin son on yılında gelişen olaylara damgasını vurmuştur. Cemiyet, ayrıca Millî Mücadele’nin örgütlenmesinde rol oynadığı gibi Cumhuriyet Dönemi’nde kısa bir süre de olsa iç siyasetin önemli bir figürü olmuştur. Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi’nde liselerde okutulan tarih ders kitaplarında İttihat ve Terakki Cemiyeti ve ittihatçılara yaklaşımda meydana gelen değişimi ortaya koymayı amaçlayan tarama modelindeki bu araştırmada doküman incelemesi yönteminden yararlanılmıştır. Araştırmada temel materyal olarak Türkiye’deki liselerde 1931 yılı ile 2020 yılı arasında okutulan Tarih ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (ve Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük) ders kitaplarından yararlanılmıştır. Bu çerçevede araştırma, araştırma dönemini temsil ettiği düşünülen 20 ders kitabından oluşturulan bir örneklem üzerinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada elde edilen veriler nitel veri analiz tekniği olan betimsel analiz ile analiz edilmiş, ulaşılan bulgular oluşturulan kategoriler altında ele alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma sonucunda Cumhuriyet Dönemi’nde İttihat ve Terakki Cemiyeti ile ilgili konuların çerçevesi ve yaklaşım tarzının 1931 yılında yayınlanan Tarih ders kitaplarında belirlendiği, dönemin iç siyasi gelişmelerinin bir yansıması olarak bu ders kitaplarında İttihat ve Terakki Cemiyetine karşı olumsuz yaklaşımın günümüze doğru yaklaştıkça giderek zayıfladığı ve konuların çeşitlendiği anlaşılmaktadır. Genel olarak 1931 ders kitaplarında hissedilen Cumhuriyetçi kadro-İttihatçı karşıtlığının 2000’li yıllara yaklaştıkça yerini belli ölçüde Osmanlı-İttihatçı karşıtlığına bıraktığını söylemek mümkündür. 

Keywords

İttihat ve Terakki Cemiyeti, değişim ve süreklilik, tarih öğretimi, tarih ders kitapları, ittihatçılık

Tracing Change and Continuity in History Textbooks of the Republican Period in Turkey: The Case of the Union and Progress Society

Abstract

According to the generally accepted approach, the Union and Progress Society, which was established as a secret society by a group of military medical students in Istanbul in 1889, left its mark on the events that developed in the last ten years of the Ottoman Empire. The Society also played a role in the organization of the National Struggle and became an important figure in domestic politics, albeit for a short time, during the Republican period. The document analysis method was used in this survey model, which aims to reveal the change in the approach to the Union and Progress Society and unionists in the history textbooks taught in high schools in the Republican era in Turkey. History and the History of the Republic of Turkey (and the History of the Turkish Republic Revolution and Kemalism) textbooks taught in high schools in Turkey between 1931 and 2020 were used as the main material in the research. In this regard, the research was carried out on a sample of 20 textbooks thought to represent the research period. The data obtained in the research were analyzed with descriptive analysis, which is a qualitative data analysis technique, and the findings were evaluated by considering the categories created. As a result of the research, it is understood that the framework and approach to the issues related to the Union and Progress Society in the Republican period were determined in the History textbooks published in 1931, and as a reflection of the internal political developments of the period, the negative approach towards the Committee of Union and Progress in these textbooks gradually weakened and the subjects diversified as they approached the present day. It is possible to say that the opposition between the Republican staff and the Unionists, which was generally felt in the 1931 textbooks, gave way to the Ottoman-Unionist opposition to a certain extent as the 2000s approached

Keywords

İttihat ve Terakki Cemiyeti, değişim ve süreklilik, tarih öğretimi, tarih ders kitapları, ittihatçılık

References

• Ahmad, F. (2007). İttihat ve Terakki, 1908-1914. Ankara: Kaynak Yayınları.
• Akdin, İ., Çakmak, M. ve Genç, M. (2009). Türkiye Cumhuriyeti İnkılap tarihi ve Atatürkçülük 12 ders kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Akşit, N. (1972). Tarih III, yeni ve yakınçağlar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Alkan, N. (2012). Selanik’in Yükselişi, jön Türkler Abdülhamid’e Karşı, 1908 İhtilali. İstanbul: Timaş Yayınevi.
• Copeaux, E. (2006). Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk-İslam sentezine. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Çevik, A., Koç, G. ve Şerbetçi, K. (2020). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük 12 ders kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dilek, D. (2007). Tarih derslerinde öğrenme ve düşünce gelişimi. Ankara: Pegem Yayınevi.
• Ersanlı, B. (2003). İktidar ve tarih, Türkiye’de “resmi tarih” tezinin oluşumu (1929-1937). İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Goloğlu, M. (2007). Türkiye cumhuriyeti tarihi I (1924-1930), devrimler ve tepkileri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (1985). Bir siyasal örgüt olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hartwell, R. M. (1999). Tarih ve ideoloji. Liberal Düşünce Dergisi, 14, 134-143.
• İnalcık, H. (2016). Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu araştırmaları IV. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karabekir, K. (1995). İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1896-1909. İstanbul: Emre Yayınları.
• Karal, E. Z. (1945). Türkiye Cumhuriyeti tarihi. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Karal, E. Z. (1975). Türkiye Cumhuriyeti tarihi (1918-1965). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Karpat, K. (2010). Türk demokrasi tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kaya, R. (2015). Tarih öğretiminin amaçları. M. Demirel (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde. (ss. 37-54). Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Komisyon (1931a). Tarih III, yeni ve yakın zamanlarda Osmanlı-Türk tarihi. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Komisyon (1931b). Tarih IV, Türkiye Cumhuriyeti. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Komisyon (2013). Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Kopraman, K. Y., Yediyıldız, B., Alpaslan, Y., Ercan, Y., Ergenç, Ö., Genç, R., İzgi, Ö., Metin, H. ve Turgut, R. (1995). Tarih 2, ders geçme ve kredi yönetmeliğini uygulayan ortaöğretim kurumları için. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kuran, A. B. (2000). İnkılâp tarihimiz ve Jön Türkler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kurat, A. N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Küçük, C. (1991). Babıâli baskını. TDV İslâm Ansiklopedisi, 4, 389-390.
• Laçin, A., Önal, B., Demir, B., Erdem, E., Kaplan, M., Arıca, M., Gündoğdu, S., Aydemir, V., Karakaya, Y. ve Çakmak, Y. (2018). Ortaöğretim tarih 11 ders kitabı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Karasar, N. (1998). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Mansel, A. M., Baysun, C. ve Karal, E. Z. (1942). Yeni ve yakınçağlar tarihi. İstanbul: Maarif Matbaası.
• Mardin, Ş. (1995). Türk modernleşmesi, makaleler 4. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oktay, E. (1956). Tarih, lise III. sınıf. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Oktay, E. (1967). Tarih lise III, yeni ve yakınçağlar. İstanbul: Atlas Yayınevi.
• Pingel F. (2003). Ders kitaplarını araştırma ve düzeltme rehberi. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Southgate, B. (2012). Tarih: Ne ve neden? Antik, modern ve postmodern yaklaşımlar. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Safran, M. (2015). Türkiye’de tarih eğitiminin gelişimi. M. Demirel (Ed.), Tarih öğretim yöntemleri içinde (ss. 9-24). Ankara: Pegem Akademi Yayınevi.
• Serdarlar, N. ve Çetinkanat, F. (1964). Türkiye Cumhuriyeti tarihi. İstanbul: İnkılap ve Aka.
• Stradling, R. (2003). 20. yüzyıl tarihi nasıl öğretilmeli. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Su, M. K. ve Su, K. (1956). Türkiye Cumhuriyeti tarihi. İstanbul: Kanaat Yayınları.
• Su, M. K. ve Mumcu, A. (1985). Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük. Ankara: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
• Su, M. K. ve Mumcu, A. (1996). Lise ve dengi okullar için Türkiye Cumhuriyeti inkılap tarihi ve Atatürkçülük. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sungur, H. (2016). Geçmişten günümüze lise tarih ders kitaplarında ittihatçılık algısı. Turkish Studies, 11/11, 99-114.
• Tekeli, İ. (2010). Birlikte yazılan ve öğretilen bir tarihe doğru. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tosh, J. (2000). Tarihin peşinde. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1989). Türkiye’de siyasal partiler, C. III. İttihat ve Terakki bir çağın, bir kuşağın, bir partinin tarihi. İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Turan, V., Genç, İ., Çelik, M., Genç, C. ve Türedi, Ş. (2009). Ortaöğretim tarih 10. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Uğurlu, N. ve Balcı, E. (1989). Tarih lise 3. İstanbul: Serhat Yayınevi.
• Yazıcı, F. Ve Şimşek, A. (2011). Tarih öğretiminde nesnellik sorunu. Tarih Okulu, 11, 13-22.
• Yıldırım, E. E. (2014). İnönü döneminde tarih ve eğitim: Tarih anlayışında süreklilik ve değişimler. Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yüksel, E., Kapar, M. A., Bağcı, Ö., Bildik, F., Şahin, K., Şafak, L., Ardıç, M., Yıldız, S. ve Ardıç, Y. (2020). Ortaöğretim tarih 11. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı yayınları.
• Zürcher, E. J. (1992). Terakkiperver cumhuriyet fırkası. İstanbul: Bağlam yayınları.