İnsan Kaynakları Uygulamalarında Yapılan Ayrımcılıkların Doğallaştırılmasına Eleştirel Bir Bakış

Year 2021, Issue: 42, 115 - 142, 31.12.2021

Harika Özkan , Serap Benligiray

https://doi.org/10.35343/kosbed.915632

Abstract

Bu çalışmanın amacı eleştirel bir bakış açısıyla insan kaynakları uygulamalarındaki ayrımcı davranışları ortaya çıkarmak, bu davranışları yapanların gerekçelerini tespit etmek ve ayrımcılığı nasıl doğallaştırdıklarını belirlemektir. Bu amaçla yapılan araştırmanın evreninde tek bir kurumsal şirket yer almıştır. Veri toplama ve analiz aşamasında belge incelemesi, içerik analizi ve derinlemesine görüşme gibi nitel yöntemler kullanılmıştır. Ayrımcılıkların nasıl doğallaştırıldığının analizi John B. Thompson’un doğallaştırma yöntemlerine (meşrulaştırma, taslama, birleştirme, parçalama, şeyleştirme) dayanarak yapılmıştır. Sonuçta genel olarak 58 ifadede meşrulaştırmanın, 34 ifadede parçalamanın, 29 ifadede şeyleştirmenin, beş ifadede birleştirmenin ve dört ifadede de taslamanın (gibi göstermenin) kullanıldığı sonucuna ulaşılmıştır.

Keywords

Eleştirel Bakış, İKY, Doğallaştırma, Ayrımcılık

A Critical View on the Naturalization of Discrimination in Human Resources Practices

Abstract

The aim of this study is to reveal discriminatory behaviors in human resources practices with a critical perspective, to determine the reasons of those who do these behaviors and to specify how they naturalize discrimination. There was only one corporate company in the universe of the research conducted for this purpose. Qualitative methods such as document review, content analysis and in-depth interview were used during the data collection and analysis phase. The analysis of how discriminations are naturalized has been made based on John B. Thompson's naturalization methods ((legitimization, dissimulation, unification, fragmentation, reification). As a result, it was concluded that in general, legitimization was used in 58 statements, fragmentation in 34 statements, reification in 29 statements, unification in 5 statements, and dissimulation in four statements.

Keywords

Criticial View, HRM, Naturalization, Discrimination

References

• Adler, P. S., Forbes, L. C. and Willmott, H. (2008). Critical Management Studies. Academy of Management Annals, 1 (1), 119-179.
• Akgeyik, T. (2009). “Türkiye'de İş Etiği: İnsan Kaynakları Yönetimi Boyutuyla”. S. Orman ve Z. Parlak (Eds.), İşletmelerde İş Etiği içinde (s. 284-300). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• Akkaya, M. ve Yılmaz, A. (2015). İş İlanlarının Uygulama ve Hukuki Boyutu. http://www.slideshare.net/isveyonetim/i-lanlarnn-uygulama-ve-hukuki-boyutu. (Erişim tarihi: 07.07.2016).
• Akbulut, S. (2012). “Gerçekten Eşit miyiz? Acı(ma), Zayıf Gör(me) ve Yok Say(ma) Ekseninde Engelli Ayrımcılığı”. Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Derleyen Kenan ÇAYIR, Müge Ayan CEYHAN; 1. Baskı, İstanbul, 149-162.
• Alakavuklar, O. N. (2010). “Eleştirel Bakış Açısı: Türkiye İçin Bir Lüks Mü Yoksa Gereklilik Mi?”. 18. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi. Adana: Çukurova Üniversitesi İİBF İşletme Bölümü. (260-268).
• Alakavuklar, O. N. (2012). Yönetsel Kontrole Direncin Ahlakı. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı İşletme Programı, İzmir.
• Alparslan, A. M., Çetinkaya Bozkurt, Ö. ve Özgöz A. (2015). “İşletmelerde Cinsiyet Ayrımcılığı Ve Kadın Çalışanların Sorunları”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2 (3), 66-81.
• Altan, Ö. Z. (2007). Sosyal Politika. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını.
• Alvesson, M. and Deetz, S. (2005). “Critical Theory and Postmodernism: Approaches to Organization Studies”. C. GREY ve H. WILLMOTT (Eds), in Critical Management Studies – A Reader (60-164). Oxford, Oxford University Press.
• Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı (2010). Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1510-FRA-CASE-LAW-HANDBOOK_TR.pdf (Erişim tarihi: 05.07. 2019).
• Aydemir, E. (2013), “İnsan Kaynakları Yönetimi Yaklaşımlarında Özürlü Dostu Yeni Bir Model Önerisi (Küçükçekmece Belediyesi Üzerine Bir Çalışma)”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, 15 (1), 107-131.
• Bell, E., Kothiyal, N. and Willmott, H. (2017). “Methodology-as-Technique and the Meaning of Rigour in Globalized Management Research”. British Journal of Management, 28, 534–550.
• Benligiray, S. (2016). İnsan Kaynakları Yönetimi. Eskişehir: Nisan Kitabevi.
• Benligiray, S. ve Tez Özkan, H. (2014). “İş Dünyasındaki Ayırımcı Uygulamaların İş İlanlarındaki Yansımaları: Türkiye Örneği” 12. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildiri Kitabı, 2, 1407-1415.
• Bernhard, S. and Bernhard, S. (2016). “Do EU Anti-discrimination Provisions Make a Difference?”. Zeitschrift für Soziologie. 45 (1), 57-72.
• Bryant, G. (2015). “Can women drive trucks? That's a big 10-4”. Sydney Morning Herald, 26.
• Buz, S. (2015). “Yaşlı Bireylere Yönelik Yaş Ayrımcılığı”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi www.esosder.org Bahar-2015 Cilt:14 Sayı:53 (268-278)
• Büte, M. (2011) “Kayırmacılığın Çalışanlar Üzerine Etkileri İle İnsan Kaynakları Uygulamaları İlişkisi: Türk Kamu Bankalarına Yönelik Bir Araştırma”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15 (1): 383-404.
• Çetin, C. ve Özdemirci, A. (2011). İnsan Kaynakları Uygulamalarında Siyasi Ayrımcılık, Ayrımcılığın Türk Çalışma Hayatına Yansımaları.
• Deem R. (2003). “Gender, Organizational Cultures and the Practices of Manager-Academics in UK Universities”. Gender, Work and Organization, Vol. 10 No. 2, 239-259.
• Demir M.(2011). “İş Yaşamında Ayrımcılık: Turizm Sektörü Örneği”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (1).
• Develioğlu, K. ve Çimen, M. (2012). “Örgütsel Güvenin Kaynağı Olarak İşletmelerin Çalışanlara Karşı Sosyal Sorumlulukları”. Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi, 4 (2), 141-149.
• Dikili, A. (2013). “Eleştirel Yönetim Çalışmaları Ana Akım Yönetim Çalışmalarının Yönünü Değiştirebilir Mi?”. İş, Güç Endüstri İlişkileri Ve İnsan Kaynakları Dergisi, 15 (2), 52-62.
• Doğanay, S (2016). “İş Örgütlerinde Kontrol ve Rıza Mekanizmalarının İşleyişi: Türkiye’de Çağrı Merkezleri Örneği”. Yönetim ve Organizasyon Araştırmaları Dergisi, 1 (2), 31-58.
• Eagleton, T. (1996). İdeoloji (Çev. Muttalip Özcan) Ayrıntı Yayınları, 1. Basım, İstanbul.
• Eagleton, T. (2004). Kuramdan onra (Çev. Uygar Abacı). Literatür Yayınları, 1. Basım.
• Emre, O. (2010). İş İlanlarında Ayrımcılık: Kocaeli İli Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, İnsan Kaynakları Yönetimi Yüksek Lisans Programı, Kocaeli.
• Erdemir, E. (2013). “Postmodern Örgüt Kuramı”. Örgüt Kuramı, Editör: Deniz Taşçı ve Erkan Erdemir, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayını, 162-188.
• Fleischer C. H. (2004). Complete Hiring and Firing Handbook. Naperville: Sphinx Publishing.
• Göregenli M. (2012). “Ayrımcılığın Meşrulaştırılması”. Ayrımcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Derleyen Kenan ÇAYIR, Müge Ayan CEYHAN; 1. Baskı, İstanbul, 61-72.
• Green T. K. (2005). “Work Culture and Discrimination”. California Law Review, 93 (3), 623-684.
• Grey C. and Willmott H. (2005). “Introduction”. Critical Management Studies – A Reader. Editör: Christopher GREY and Hugh WILLMOTT, Oxford, 1-20.
• Hartmann, R. K. (2014). “Subversive functionalism: For a Less Canonical Critique in Critical Management Studies”. Human Relations, 67 (5), 611–632.
• Hollinshead, L. B. (2012). “States Target Hiring Discrimination Against the Unemployed”. Employment Relations Today, 39 (3), 73-82.
• http://ataozdemirci.net/pdf/SIYASI%20AYRIMCILIK.pdf
• http://deu.academia.edu/OzanNadirAlakavuklar/Papers/840562/ELESTIREL_BAKIS_ACISI_TURKIYE_ICIN_BIR_LUKS_MU_YOKSA_GEREKLILIK_MI (Erişim tarihi: 21. 07. 2019)
• http-1:https://www.yenibiris.com/ups-turkiye/kadin-sehirici-kurye-sofor-is-ilani/659321 (Erişim tarihi: 03.07.2019).
• http-2:https://www.insangucu.com.tr/2017/01/23/kadin-isciye-ise-alinirken-gebelik-testi-uygulanabilir-mi/ (Erişim tarihi: 15.09.2019).
• İncaz, S. (2011). “Cinsiyete Bağlı Yönetsel Farklılıklar ve Ayrımcılık İlişkisi”. Türk İş yaşamında Ayrımcılık, Editör: Erkan T. Demirel, Mehmet Tikici ve Canan Çetin, Nobel Akademik Yayıncılık, Eğitim, Danışmanlık Tic. Ltd. Şti, 25-43.
• Kırel, Ç., Kocabaş, F. ve Özdemir, A. A. (2010). “İşletmelerde Algılanan Cinsiyet Temelli Ayrımcılık: Eskişehir’de Özel Sektörde Bir Alan Araştırması”, Çimento İşveren Dergisi, Çimento Endüstri İşverenleri Sendikası. 24 (3), 4-15. http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/makale143.pdf (Erişim tarihi: 01.08. 2019).
• Kulualp, H. G. (2015). “Stratejik İnsan Kaynakları Yönetiminde Cam Tavan Sendromu Engellerini Aşmak”. Kamu-İş; İş Hukuku ve İktisat Dergisi, 14 (1), 99-123.
• Levay, C. (2014). “Obesity in Organizational Context”. Human Relations; 67 (5), 565-585.
• Lexico (Oxford) Dictionaries (2019). https://www.lexico.com/en/definition/naturalization (Erişim tarihi: 01.08.2019)
• Lipovsky, C. (2014). “Gender-Specification and Occupational Nouns: Has Linguistic Change Occurred in Job Advertisements Since the French Feminisation Reforms?”. Gender & Language. 8 (3), 361-392.
• Lukes, S. (2016). İktidar Radikal Bir Görüş, (Çev: M. Ratip), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Maurer, T. J. and Rafuse, N. E., (2001) “Learning, not litigating: Managing employee development and avoiding claims of age discrimination”. Academy of Management Executive. Nov2001, 15 (4), 110-121.
• Özkan, H. (2018). Eleştirel Yönetim Çalışmaları Bakış Açısıyla İnsan Kaynakları Uygulamalarında Ayrımcılık ve Doğallaştırılması, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı, Doktora Tezi.
• Parlaktuna İ. (2010). “Türkiye’de Cinsiyete Dayalı Mesleki Ayrımcılığın Analizi”. Ege Akademik Bakış, 10 (4), 1217 - 1230.
• Prieto, L. C., Phipps, S. T. A. and Osiri, J. K. (2009). “Workplace Diversity to Organizational Performance: A Conceptual Framework”. Journal of Diversity Management, 4 (4), 13-22.
• Scott, J. C. (1995). Tahakküm ve Direniş Sanatları Gizli Senaryolar, Çev. A. Türker. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scott, K. D. and Little, B. L. (1991). “Affirmative Action: New Interpretations and Realities”. Human Resource Planning. 14 (3), 177-182.
• Seymen Aytemiz, O. ve Bolat, T (2005). “Örgütlerde Bedensel ve Zihinsel Engelli İşgören Ayrımcılığı: Uygulamalı Etik Boyutuyla Bir Değerlendirme”. ÖNERİ: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6 (23): 35-45.
• Siebers, H. and Gastel v. J. (2015). “Why migrants earn less: in search of the factors producing the ethno-migrant pay gap in a Dutch public organization”. Work, Employment and Society. 29 (3), 371–391.
• Smith J. M. (2008). “Needful Discriminations”. Political Geography, 27 (3), 343-348.
• Spedale, S., Coupland, C. and Tempest, S. (2014). “Gendered Ageism and Organizational Routines at Work: The Case of Day-Parting in Television Broadcasting”. Organization Studies 2014, Vol. 35 (11), 1585–1604.
• Şimşek M. Ş. ve Öge H. S. (2007). Stratejik ve Uluslararası Boyutları İle İnsan Kaynakları Yönetimi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Taşçı D. (2013). “Örgüt Kuramlarına Giriş”. Örgüt Kuramı, Editör: Deniz Taşçı ve Erkan Erdemir, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi Yayını, 2-29.
• TDK (2019). http://www.tdk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 01.08.2019)
• Thompson, J. B. (2013). İdeoloji ve Modern Kültür – Kitle İletişimi Çağında Eleştirel Toplum Kuramı, (Çev. İ. Çetin), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yıldırım, A. (1999). “Nitel Araştırma Yöntemlerinin Temel Özellikleri ve Eğitim Araştırmalarındaki Yeri ve Önemi”. Eğitim ve Bilim, 23 (112), http://egitimvebilim.ted.org.tr/index.php/EB/article/view/5326/1485
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2006). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin. 6. Bs.
• Zinkard, A. B. (2016). Psychometric Testing: Reduce Turnover 4 Keys to Hiring Power Runners, http://employeeselect.com/articles/reduce-turnover, (Erişim tarihi: 26.10.2016).
• Zizzo D. J. (2011). “You Are Not in My Boat: Common Fate and Discrimination Against Outgroup Members”, International Review of Economics 58 (11), 91-103.