Corpuses of Kurd (21-22-47) in Alexandre Jaba’s Manuscripts Collection (Nûbar and Eqîdeya Îmanê)

Year 2020, Issue: 1, 23 - 44, 20.06.2020

Kenan Subaşı

https://doi.org/10.5281/zenodo.3895042

Abstract

Nûbar and Eqîdeya Îmanê are seen as two very important works in the classical education model, and especially after reading the Qur'an among Kurds, it has become a tradition to read these two works. For this reason, these works have been very much copied after compiling, and there are many different manuscripts today. In this study, handwritten manuscripts were archived in the Kurdish collection of Alexandre Jaba under the names Kurd 21, Kurd 22, Kurd 47. The presentation was handled in terms of form and content. The characteristics of a classical manuscript, such as title, paper type and color, manuscript, date of writing, lines, columns, used ink colors, information on the cover, size and so on, are illustrated. In the content context, information about the subjects of handwriting, topics, titles and sections, footnotes, start and end forms of works and their contents are given. Prior to making these technical introductions, information about Alexandre Jaba and his collection of these manuscripts was first shared as a prolog. In addition, Ehmedê Xanî, who is the main writer and performer of the works in the handwriting, was introduced and then under a headline, a collection of handwritten manuscripts of Nûbara Biçûkan and recent editions of its were shared. Finally, by comparing these handwritten manuscripts which were introduced technically, it was tried to find out which is more smooth and close to the original.

Keywords

Manuscript, Alexandre Jaba

Destnivîsên Mecmû‘eyên Kurd (21-22-47) ên di Koleksîyona Alexandre Jaba de (Nûbar û Eqîdeya Îmanê)

Abstract

Bu çalışmada Alexandre Jaba’nın Kürtçe koleksiyonundan “Kurd 21”, “Kurd 22”, “Kurd 47” numaraları adıyla arşivlenen elyazmaların tanıtımı ve incelemesi yapıldı. Tanıtım şekil ve içerik itibariyle ele alındı. Şekilsel olarak klasik bir elyazmanın başlık, kâğıt cinsi, rengi, elyazmayı kaleme alan şahıs, eserin yazıldığı tarih, satırlar, sütunlar, kullanılan mürekkep renkleri, kapak üzerindeki bilgiler, ebat ve benzeri açılardan özellikleri aktarıldı. İçerik olarak da mecmuada yer alan eserlerin hangileri olduğu, konuları, başlık ve bölümleri, dipnotları, eserlerin başlangıç ve bitiş formları ve içerdikleriyle ilgili bilgiler verildi. Bu teknik tanıtımlar yapılmadan önce girizgâh olarak öncelikle Alexandre Jaba ve onun bu elyazmalarını toplama serüveniyle ilgili bilgiler paylaşıldı. Ayrıca elyazmalarda geçen eserlerin asıl yazarı ve icracısı olan Ehmedê Xanî tanıtıldıktan sonra bir başlık altında “Nûbara Biçûkan” adlı eserin tarihten günümüze çoğaltılan elyazmaları ve son dönemdeki basımları ile ilgili veriler paylaşıldı. Son olarak teknik olarak tanıtılan bu el yazmaların istinsah tarihleri, yazılış biçimleri, eksik olup olmamaları gibi özellikleri bakımından benzerlikleri ve farklılıkları göz önünde bulundurularak karşılaştırılmaları yapıldı ve hangisinin daha düzgün ve orijinaline yakın olduğu tespit edilmeye çalışıldı.

Keywords

Alexandre Jaba, Kurd 21, Kurd 22, Kurd 47, Ehmedê Xanî, Nûbara Biçûkan

Destnivîsên Mecmû‘eyên Kurd (21-22-47) ên di Koleksîyona Alexandre Jaba de (Nûbar û Eqîdeya Îmanê)

Abstract

BNûbar û Eqîdeya Îmanê du berhemên gelek girîng in di prosesa perwerdeya klasîk de û herwiha piştî xwendina Qur’anê xwendina van herdu berheman di nav Kurdan de weku çandeke berbelav tê dîtin. Lewma piştî telîfê gelek nusxeyên van berheman di nav Kurdan de hatine îstînsaxkirin. Destnivîsên ku di koleksîyona Kurdî ya Alexandre Jaba de bi navên Kurd 21, Kurd 22, Kurd 47 hatine tomarkirin, berhemên Ehmedê Xanî yên bi navê Nûbar û Eqîdeya Îmanê ne. Me di vê xebatê de van destnivîsên navborî nasandin û analîz kirin. Nasandina destnivîsan bi du awayî; ji alîyê teşe û naverokê ve hatiye kirin. Ji hêla teşeyê ve sernav, cins û rengê kaxizê, rengê nivîsê, kesê ku destnivîs îstinsax kirî ango mustensîx, tarîxa destnivîsê, rêzik, sitûn, rengê murekebê, agahîyên li ser bergê berhemê, hecm û xisûsîyetên bi vî rengî hatin ravekirin. Ji hêla naverokê ve jî di nav mecmu'eyan de kîjan berhem cih girtibin, mijarên wan, sernav û beşên wan, jêrenot, pasajên destpêk û dûmahîka wan hatin ravekirin. Berî ku ev danasînên teknîkî bên kirin, weku destpêk me di vê xebatê de qala Alexandre Jaba û serpêhatîya wî ya tomarkirina van destnivîsan kir. Herwiha piştî ku danerê van berheman; Ehmedê Xanî hat nasandin, di bin sernavekî din de me derbarê destnivîs û çapên Nûbara Biçûkan de yên ku ji berê ta niha hatine peydakirin û zêdekirin, hin agahî parve kirin. Herî dawî me van destnivîsên ku bi awayekî teknîkê hatin nasandin, ji hêla şêwaz û tarîxa îstinsaxa wan, ji hêla kêmasî û zêdehîyên wan ve berawird kirin. Me hin manendî û cudahîyên wan di encama vê berawirdkirinê de destnîşan kirin û li gorî vê yekê me destnivîsa tekûztir û ya bêtir nêzî ya resen, li gorî wan encaman dîyar kir.

Keywords

Alexandre Jaba, Kurd 21, Kurd 22, Kurd 47, Ehmedê Xanî, Nûbara Biçûkan

References

• ADAK Abdurrahman (2013) “Destpêka Edebiyata Kurdî ya Klasîk”, Nûbihar, ç. 1, Stenbol.
• AVCI Ziya (2009) “Mele Mehmûdê Bazîdî 1799-1867”, Kovara Bîr, h. 10.
• AYDENİZ Veysel (2013) “Seyyid Şefîk Arvasî”, Nûbihar, İstanbul. BOZARSLAN M. Emin (1978) “Yusuf Ziyaeddin Paşa Kürtçe-Türkçe Sözlük”, Çıra Yayınları, İstanbul.
• ÇELİK Murat (2015) “Adat û Rûsûmûtnameya Tewayifê Ekradiyeya Mela Mehmûdê Bazîdî (Metn-Lêkolîn)”, Teza Masterê ya Çapnebûyî, Zanîngeha Mardin Artuklu Enstîtuya Zimanên Zindî, Mardin.
• ERTEKİN M. Zahir (2017) “İlk Manzum Türkçe-Kürtçe Sözlük: Nûbihara Mezinan” e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (JOSR), Volume:9, Issue: 1(17), s.89-106.
• MALMİSANLI Mehmet (Haziran 1988) “Osmanlı Döneminde Yazılan Kürtçe Eserler”, Tarih ve Toplum Aylık Ansiklopedik Dergi, sayı 54, İstanbul.
• PERTEV Ramazan (2012) “Ferhenga Kerbelayî: Mîrsad’ul-Etfal / Şahrahê Kûdekan”, Nûbihar, Stenbol, 2012.
• PÎRBAL Ferhad (2000) “Mela Mehmûdî Bayezîdî (1799-1860) Yekemîn Çîroknûs û Pexşannûsî Kurd”, Weşanên Aras, Hewlêr. PÎRBAL Ferhad (2009) “Kurd Le Dîdî Rojhelatnasekanewe”, Endêşe, Silêmanî.
• ŞEMREXÎ Huseyn [amd.] (2014) “Nehcu’l-Enama Mela Xelîlê Sêrtê - Eqîdeya Îmanê ya Ehmedê Xanî”, Nûbihar, Stenbol.
• XANÎ Ehmedê (1367/1988) “Ferhenga Nûbiharê” amd. Perwîz Cîhanî, Întişarati Selaheddîn Eyyûbî, Ûrmiye.
• XANÎ Ehmedê (1992) “Nûbar” amd. Zeynelabidin Zinar, Fırat Yayınları, İstanbul.
• XANÎ Ehmedê (2008) “Nûbihara Biçûkan”, şrv. Huseyn Şemrexî, Nûbihar, Stenbol.
• XANÎ Ehmedê, “Haza Kîtabun Nûbar”, Zanista Akademiyê ya Petersburgê, Koleksiyona Alexandre Jaba, Arşîv No: Kurd 47.
• YILDIRIM Kadri (2008) “Nûbehara Biçûkan” Avesta, Stenbol.
• YILDIRIM Kadri (2014) “Ehmedê Xanî Külliyatı IV: Dîwan”, Avesta, İstanbul.
• “Xebatên li ser Ahmedê Xanî û Berhemên Wî” http://web.telia.com/~u63802125/Xaneper/Hemsida/pirtuk/xani/xebatxani.html (03.05.2017)