Kültürel Süreklilik Bağlamında Elektronik Kültür Ortamında Halaçça Yazınsal Üretim

Year 2022, , 94 - 108, 11.12.2022

Hasan Güzel

https://doi.org/10.58242/millifolklor.1038429

Abstract

Orta İran’da yüzyıllar boyunca büyük ölçüde izole bir şekilde varlığını sürdüren Halaç Türklerinde toplumsal düzenin temel bileşenleri olan insan-doğa ve insan-insan ilişkisi son yüzyılda büyük ölçüde değişime
uğramıştır. Köylerdeki sosyoekonomik koşulların kötüleşmesi ve kent yaşamının çekiciliği nedeniyle birçok
Halaç, atalarının yüzyıllar boyunca yaşadıkları toprakları bırakıp büyük kentlere göç etmiştir. Bu durum, sözlü
kültürün hâkim olduğu Halaç toplumunda kültürel özelliklerin yeni nesillere aktarılmasını zorlaştırmıştır. Halaç
dili ve kültürüne yönelik negatif tutumlar, dil başta olmak üzere Halaç kültürünün değişimine yol açmıştır.
Bunun üzerine bazı Halaç aydınları harekete geçmiştir. Dil ve kültür bilinci yüksek bu kişiler internet ortamında
Halaç diline ve kültürüne ait öğelerin paylaşıldığı telegram ve instagram sayfaları oluşturmuşlardır. Bu sayfalarda, unutulmaya yüz tutmuş gelenekler, ritüeller, oyunlar tanıtılmakta, ninni, atasözü, mâni türünde halk edebiyatı örnekleri paylaşılmaktadır. Dijitalleşmenin kültürel boyuttaki en önemli katkılarından biri de telegram ve instagram sayfalarında yeni halk şiiri örneklerinin ortaya çıkmasıdır. 20. yüzyılın sonlarına kadar birkaç şiir
dışında herhangi bir edebi metne sahip olmayan Halaçlar, özellikle Ali Asger Cemrasi ve Abdullah Vaşqani’nin
çabaları ile halk şiiri ile tanışmışlardır. Özellikle telegram ve instagramın sağladığı yeni özellikleri iyi bir şekilde kullanan Emir Muhammedbeygi, Hasan Telhabi ve Mehdi Hadigol gibi grup adminleri Halaç halk kültürünün birçok unsurunu içeren Halaçça şiirler yazmışlardır. Hadigol ve Hossein Telhabi’nin bireyin iç dünyasını yansıtan şiirleri olmakla birlikte bu yeni şiirde amaç Halaç kimliğini ön plana çıkarıp Halaç kültürünü yeni nesillere tanıtmaktır. Bunun için şiirlerinde dil, kimlik, gelenekler, yurt sevgisi gibi konular sıklıkla ele alınır. Bu çalışmada dijitalleşmenin Halaç halk kültürünün ve geleneklerinin tanıtılması, yeni kuşaklara ve farklı coğrafyalara aktarılması noktasındaki olumlu etkisine değinilmiş ve Halaç halk şiirine kimlik, kültürel bellek ve kültürel öğelerin sürekliliği çerçevesinde odaklanılmıştır. UNESCO tarafından tehlikedeki diller arasında yer alan ve Altayistik çalışmaları için büyük öneme sahip Halaç dilinde yazılan ve çoğunlukla daha önce herhangi
bir yerde yayımlanmamış şiir örneklerinin yer aldığı bu çalışma edebiyat, folklor ve dilbilim gibi farklı alanlara
veri sağlamaktadır. Çalışma alandan gözlemler ve mülakatlar ile desteklenmiştir.

Keywords

İran’daki Türkler, Halaçlar, Halk Şiiri, Kültürel Bellek, Elektronik Kültür Ortamı

Khalaj Literary Production In An Electronıc Cultural Environment In The Context of Cultural Sustainability

Abstract

Living largely isolated for centuries in central Iran, the Khalaj Turks have, in the last century, seen great
changes in the person-to-nature and person-to-person relations which form the basis of their social order. Because of a deterioration of the social conditions of their villages, and attracted by city life, many Khalaj have
left the lands of their ancestors and migrated to the big cities. This has made it difficult for the Khalaj to pass
on their cultural traits to new generations, as their culture is largely oral. Negative attitudes towards the Khalaj
language and culture have led to changes in Khalaj culture and particularly language. In the face of this, some Khalaj intellectuals have taken action. These people, who have a good knowledge of the language and culture, have created Telegram and Instagram pages sharing items on Khalaj language and culture. On these pages, about-to-be-forgotten traditions, rituals and games are described, and examples of folk literature like lullabies, sayings or poems are shared. Among the most important contributions in terms of digitalized culture are examples of new folk poetry which are appearing on Telegram and Instagram pages. Towards the end of the 20th century, the Khalaj had no literary texts apart from a few poems, but by the efforts of Ali Asghar Jamrasi and Abdullah Vasheqani in particular, they got to know folk poetry. Especially group admins such as Amir Mohammadbaygi, Hasan Talkhabi and Mahdi Hadigol, who have made good use of the new features provided by social networks such as Telegram and Instagram, have written poems in the Khalaj language which include many elements of Khalaj folk culture. As well as reflecting the internal world of an individual, the aim of the new poetry of Hadigol and Hossein Talkhabi is to present the Khalaj identity and to introduce Khalaj culture to new generations. For this, topics such as language, identity, traditions and patriotism are often dealt with in the poems. This study is concerned with the positive effects of digitalization in introducing Khalaj folk culture and traditions and transmitting them to new generations and different areas, and focuses on Khalaj folk poetry in the context of the sustainability of identity, cultural memory and cultural items. The Khalaj language is on the UNESCO list of endangered languages and is of great importance for Altaistic studies. This study contains examples of poetry written in the Khalaj language and mostly previously unpublished, and provides data to different areas such as literature, folklore and linguistics. It is supported with observations and interviews.

Keywords

Turks in Iran, Khalaj, folk poetry, cultural memory, electronic culture medium

References

• Assmann, Jan. Cultural Memory and Early Civilization.Writing, Remembrance, and Political Imagination. New York: Cambridge University Press, 2011.
• Bauman, Zgymunt and May, T. Thinking Sociologically, MA: Blackwell Publishing, 2001.
• Bosnalı, Sonel. “Halaççanın Yitim ve Değişim Sürecine Tasarlama Kipleri Açısından Bir Bakış”. bilig 53 (2010): 67-88.
• Davis, Fred. Yearning for yesterday: A sociology of nostalgia. New York: Free Press, 1979.
• Doerfer, Gerhard. “Khalaj and its Relation to the other Turkic Languages”. TDAY-Belleten 1977 (1978): 17-33.
• Doerfer, Gerhard and Tezcan, S. Folklore-Texte der Chaladsch. Wiesbaden: Harrasowitz, 1994.
• Doerfer, Gerhard. “İran’daki Türk Dil ve Lehçeleri ile Bunların Hayatta Kalma Şansı”, 3. Uluslararası Türk Dil Konferansı, Ankara: TDK, 1999.
• Gökdağ, B. Atsız. Halaç Türkçesi Metinleri. Qarşu Baluqqa Selam. Ankara: Vizyon, 2012.
• Gökdağ, B. Atsız and Doğan, T. İran’da Türkler ve Türkçe. Ankara: Akçağ, 2016.
• Jamrasi, Ali A. “Ali Asgar Cemrasi ile Halaç Türkleri ve Halaç Türkçesi Üzerine Bir Röportaj”, (reportage Umut Başar), Türk Yurdu 354 (2016): 60-62.
• Kasap, Özlem. Rı̇tüel / Rı̇tüellı̇k Kavramları ve Rı̇tüellı̇ğı̇n Anlamsal Değı̇şı̇mı̇ Üzerı̇ne. Milli Folklor 131 (Güz 2021): 123-130.
• Khajeh, Belal Hatami. İran’da Yaşayan Halaç Türklerinin Sosyo-Kültürel Yapısı. Hacettepe University MA Thesis, Ankara, 2013.
• Malinowski, Bronislaw. A Scientific Theory of Culture. New York: Oxford University Press, 1990.
• Marshall, Gordon. Dictionary of Sociology. New York: Oxford University Press, 2009.
• Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir? Ankara: Geleneksel Yayınları, 2009.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür-Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis, 1999.
• Özdemir, Nebi. “Sanal Dünyanın Köy Monografileri”. Milli Folklor 72 (2006): 23-46.
• Özdemir, Nebi. Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Geleneksel, 2008.