Türk karikatüristlerin çizdiği çocuk kahramanlar aracılığıyla kentteki toplumsal değişimleri ve farklı dönemlerin mizah anlayışını değerlendirmek

Year 2025, Volume: 15 Issue: 1, 108 - 124, 27.03.2025

Gülnaz Çetinkaya

https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1622539

Abstract

Her dönem, mizah anlayışını ve toplumsal değişimleri yarattıkları kahramanları aracılığıyla yüzyılların ötesine taşır. Yaratılan kahramanlar, kendinden önceki dönemlerin mizah anlayışından izler taşırken farklı dönemlerde yüklendiği yeni işlevlerle toplumun sözcüsü olur, eğlenerek sorgulatır, güldürerek rahatlatır ve bir şeyler öğretir. Böylece kahramanlar, kuşakların beklentileri, hayalleri, isteklerinin, çatışmalarının taşıyıcısı ve aktarıcısı durumuna gelir. Sözlü gelenekten yazılı kültüre geçişte mizah kahramanlarının kendine yer bulduğu yeni alanlardan biri de mizah dergileri olmuştur. Tarihi 1800’lü yıllara dayanan Türk mizah dergileri ilk dönemlerde sözlü edebiyat geleneğinden beslenerek yarattığı kahramanlarla değişim, dönüşüm ve yenilikleri aktarmaya çalışmıştır. 1960’lardan sonra ise mizah dergilerindeki kahramanlar, toplumun içinden seçilmiş, belirli özellikleriyle ön plana çıkan kişiler olmuştur. Bu dergilerde çocuk kahramanlara da yer verilmiştir. Çocuk kahramanlar; içinde bulundukları toplumu, değişimleri anlamaya çalışan, sorgulayan, , zeki, hazır cevap ve kendi döneminin hayallerini, yaratıcılığını ortaya koyan bir özelliğe sahiptir. Bu makalede toplumsal değişim ve farklı dönemlerin mizah anlayışı, çocuk karikatür kahramanları aracılığıyla tespit edilecek ve tartışılacaktır. Makalede “Hüdaverdi”, “Avanak Avni”, “Fırat” ve “Kral Şakir”’ adlı çocuk karikatür kahramanları incelenecektir. Karikatürlerdeki içerikler göstergebilim, metin merkezli bakış açısına dayalı içerik analizi ve kültürel çözümlemelerle ele alınacaktır. Karikatürler aracılığıyla kentteki toplumsal değişimlere dair kültürel süreklilik, değişim ve dönüşüm bağlamlarında tespitler yapılacaktır. Sonuçta bu çalışmayla dönemlerin beğeni, zevk ve düşüncelerini şekillendiren kitlelerin büyük çoğunluğunun çocuk ve gençler olduğuna, karikatürlerin pedagojik, sosyolojik ve kültürel anlamda veriler sunduğuna ve bu verilerin hem toplumsal değişimleri hem de değişen mizah anlayışını tespit etmede kullanılacak bir kaynak olduğu ortaya konacaktır.

Keywords

mizah, çocuk, karikatür, dönem, değişim

To evaluate the social changes in the city and the sense of humour of different periods through the child heroes drawn by turkish cartoonists

Abstract

Each period carries the sense of humor and social changes beyond centuries through the heroes they create. While the heroes created bear traces of the sense of humor of the previous periods, they become the spokesperson of the society with the new functions they assume in different periods, they make people question by having fun, relax by making them laugh and teach something. Thus, heroes become the carriers and transmitters of the expectations, dreams, desires and conflicts of the generations. One of the new areas where humorous heroes found a place in the transition from oral tradition to written culture was humor magazines. Turkish humor magazines, whose history dates back to the 1800s, tried to convey change, transformation and innovations with the heroes they created by feeding on the oral literature tradition in the early periods. After the 1960s, the heroes in humor magazines were selected from the society and became prominent people with certain characteristics. Child heroes were also included in these magazines. Child heroes have a characteristic that tries to understand the society they are in, the changes, questions, is intelligent, has quick answers and reveals the dreams and creativity of their own period. In this article, social change and the sense of humor of different periods will be determined and discussed through children's cartoon characters. The children's cartoon characters named "Hüdaverdi", "Avanak Avni", "Fırat" and "Kral Şakir" will be examined in the article. The contents in the cartoons will be addressed with semiotics, content analysis based on text-centered perspective and cultural analyses. Determinations will be made in the context of cultural continuity, change and transformation regarding social changes in the city through cartoons. As a result, this study will reveal that the majority of the masses that shape the taste, pleasure and thoughts of the periods are children and young people, that cartoons provide pedagogical, sociological and cultural data and that this data is a source to be used in determining both social changes and the changing sense of humor.

Keywords

humour, children, carton, period, change

References

• Acar, S. (2012). Fırat’ın annesinin konuşmaları birebir benim annem. https://www.milliyet.com.tr/cumartesi/firat-in-annesinin-konusmalari-birebir-benim-annem-1635377
• Alver, K. (2019). Mahalle. K. Alver (Ed.), Kent Sosyolojisi içinde (ss. 213-231). Çizgi Kitabevi.
• Barthes, R. (2009). Göstergebilimsel serüven (M. Rıfat, S. Rıfat, Çev.).YKY Yayınları.
• Castells, M. (2013). Ağ toplumunun yükselişi/ enformasyon çağı: ekonomi, toplum ve kültür (E. Kılıç Çev.). İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Certeau, M. (2008). Gündelik hayatın keşfi I (L. A. Özcan, Çev.). Dost Kitabevi.
• Çetinkaya, G. (2006). Gırgır dergisi’nin Türk halk bilimi açısından incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Çetinkaya, G. (2020). Hafızanın dönüşen mekânları seyahat blogları: kent kültürünü seyahat bloglarından okuma denemesi. Milli Folklor, 32(16), 138- 151.
• Çeviker, T. (1993). Gelişim sürecinde Türk karikatürü. Adam Yayınları.
• Danış M. S., & Karakaş, M. (2021). Türkiye’de gecekondu araştırmaları. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(2), 394-410. DOI: 10.32709/akusosbil.885410
• Eker, G.Ö. (2010). Futbolun dayanılmaz çekiciliği, büyülenen taraftar portresi, fanatizm ve Beşiktaş. Milli Folklor, 22(85), 173-182).
• Ercan Akkar M. (2016). Endüstri sonrası kentlerin değişen ve dönüşen kamusal mekânları. Planlama, 26(3), 193-203. doi: 10.14744/planlama.2016.21931
• Eroğlu, G. (2011). Abajur hakkında ne biliyoruz? Vocational Education, 6(1), 23-35.
• Gökmen, G. P. (2011). Türkiye’de apartmanlaşma süreci ve konut kültürü. Güney Mimarlık, 5, 12-17.
• Gürpınar, S. (2024) On parmağında on bir marifet olan adam: Oğuz Aral. https://www.istdergi.com/index.php/sehir/karikatur-illustrasyon/parmaginda-bir-marifet-olan-adam-oguz-aral
• Lefebvre, H. (2007). Modern dünyada gündelik hayat. (I. Gürbüz, Çev.). Metis Yayınları.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. (I. Ergüden, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Özdemir, N. (2019). Kuşaklararasılık ve kültürel değişme. Çocuk ve Medeniyet. 4(7), 125-149.
• Özdemir, N. (2020). Yaratıcı kentler ve yaşayan kültür. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(4), 1-22.
• Özel, Y. (2020). Berjer koltuğun hikâyesi. International Journal of Social and Humanities Sciences , 4(2), 137-164.
• Sanders, B. (2019). Öküzün A’sı. (S. Tahir, Çev.) Ayrıntı Yayınları.
• Özünel, Ö. E. (2021). Eşiktekiler: gecekondu folklorunda insan-zaman-mekân. Geleneksel Yayıncılık.
• Parmaksız, M. Y. (2019). Belleğin mekânından mekânın belleğine: kavramsal bir tartışma. İlef Dergisi. 6, 7-26.
• Senem, K. (2018). Benjamin ve Flaneur olarak çocuk. Arkhe Logos Dergisi, 6, sny.
• Stavrides, S. (2016). Müşterek mekân. ( C. Saraçoğlu, Çev.). Sel Yayıncılık.
• Su Ener A. (2020). Halka Latin harflerini öğreten bir mizah gazetesi :Yeni Köroğlu. Türklük Bilimi Araştırmaları, 47(57), 57-88.
• Şengül, H. T. (2017). 1920’den günümüze Türkiye’de toplumsal yapı ve değişim. F. Alpkaya, B. Duru (Der.), Türkiye’de Kentleşme Deneyiminin Dönemlenmesi. içinde (ss. 407-453).Phoenix Yayınevi.
• Tekeli, İ. (2009). Modernizm, modernite ve Türkiye’nin kent planlama tarihi. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tibbalds, F. (1992). Making people-friendly towns. Essex: Longman.
• Turner, V. (1977). The ritual process. Cornell University Press.
• Uğur, Y. (2005). Şehir tarihi ve Türkiye’de şehir tarihçiliği: yaklaşımlar, konular ve kaynaklar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 6(9), 9-26.
• Yaşaroğlu, V. (2013) Kral şakir geri dönüşüm. Eksik Parça Yayınları.
• Yeten, G.(2022) Kültür aktarımı bağlamında “Kral Şakir çizgi film serisi”analizi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Aydın Üniversitesi.
• Yıldırım, D. (1991). Dede korkut’tan ozan barış’a dönüşüm. Türk Dili, 1(570), 505-530.
• Yücel, C. (2020).20. Yüzyıl dünya ve Türkiye kentleşmesi üzerine bir derleme. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 200-230.