Ahmed el-Hamevî’nin Tezhîbü’s-sahîfe bi-nusreti’l-İmâm Ebî Hanîfe Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirmesi

Year 2021, , 1 - 53, 31.12.2021

Huzeyfe Çeker

https://doi.org/10.5281/zenodo.5803747

Abstract

İslam hukuk tarihinde ehl-i re’y ve ehl-i hadis şeklinde ifade edilen gruplaşma, mezheplerin de temelini oluşturan önemli bir fikri ayrışmadır. Her düşünce ayrılığında olduğu gibi bu ihtilafın tarafları da kendi görüşlerini savunmuşlar, karşı tarafın görüşlerini çürütme gayreti içerisinde olmuşlardır. Ancak taraflardan biri, bazen karşıt görüşü savunanların geneli ya da sembol isimleri hakkında çeşitli ithamlarda bulunma yoluna gitmiştir. Öte yandan ehl-i re’y, daha çok fıkhî faaliyetlerle meşgul oldukları için biyografi yazımı ile yeterince ilgilenmemiştir. Ehl-i hadis ise cerh-tadil kültürünün bir devamı olarak kişiler hakkında bilgi toplama ve aktarma işiyle daha fazla meşgul olmuştur. Bunun bir sonucu olarak geçmiş alimler hakkındaki bilgiler daha çok onların kayıtları üzerinden günümüze ulaşmıştır. Ehl-i hadisin re’y taraftarları hakkında yaptığı ithamlar da diğer bilgilerle birlikte muteber biyografi kaynakları içerisinde kendisine yer bulmuştur. Ehl-i re’yin en önemli isimlerinden biri olan Ebû Hanîfe de bu olumsuz propagandadan nasibini almış, meşhur tabakat kaynaklarında onun hakkında birçok menfi rivayet zikredilmiştir. Bu ithamların haksız olduğunu ortaya koymak isteyen Hanefî müellifler de eserler kaleme alarak zamanla bir reddiye literatürü meydana getirmişlerdir. Halen çoğunlukla yazma halinde olan bu literatürün örneklerinden biri de Ahmed el-Hamevî’nin (ö. 1098/1687) Tezhîbü’s-sahîfe bi-nusreti’l-İmâm Ebî Hanîfe’sidir. Bu kitap üzerinden ilgili literatüre dikkat çekmek amacıyla kaleme alınan bu makalede, öncelikle müellif hakkında bilgiler verilecek, eserin tanıtımı ve değerlendirmesi yapılacak, son kısımda tahkikli neşri yapılarak eserde savunulan fikirler araştırmacıların istifadesine sunulacaktır.

Keywords

İslam Hukuku, Hanefî Mezhebi, Ebû Hanîfe, el-Hamevî, Tezhîbü’s-sahîfe.

Critical Edition and Analysis of Aḥmad al-Ḥamawī’s Taḏhīb al-ṣaḥīfah bi-nuṣrat al-Imām Abī Ḥanīfah

Abstract

In the history of Islamic jurisprudence, the grouping expressed as ahl al-ra’y and ahl al-ḥadīth is an important intellectual separation that also forms the basis of juristic schools. As with any difference of opinion, the two parties have defended their own views and tried to refute the views of the other party. However, sometimes one of the parties had adopted the way of making various accusations about the general or symbol names of those who defend the opposite opinion. On the other hand, ahl al-ra’y was not interested enough in writing a biography because they were more engaged in fiqh activities. Whereas ahl al-ḥadīth has been more engaged in collecting and transmitting information about people as a continuation of the jarḥ and ta’dīl (criticism and justification of a transmitter) culture. Consequently, information about past scholars has mostly reached our days through their (i.e. ahl al-ḥadīth) records. Accusations made by ahl al-ḥadīth about the proponents of the ahl al-ra’y have also taken place in the reliable sources of biography, along with other informations. Abū Ḥanīfah, one of the most prominent figures of the ahl al-ra’y, also had been affected by this propaganda, many negative rumors about him were mentioned in famous biographical sources. Ḥanafī scholars, who wanted to prove that those accusations are unfair, had also written many works and created a sort of rejection literature. One of the examples of this literature, which is still mostly in handwriting form, is the work of Aḥmad al-Ḥamawī named Taḏhīb al-ṣaḥīfah bi-nuṣrat al-Imām Abī Ḥanīfah. In this article, which was written to draw attention to the relevant literature through the book of al-Ḥamawī (d. 1098/1687), first of all, information about the author will be given. Then, the introduction and evaluation of the work will be made. Lastly, the ideas defended in the work will be presented to the researchers by conducting an critical edition of the work in the last part.

Keywords

Islamic Law, Ḥanafī Law School, Abū Ḥanīfah, al-Ḥamawī, Taḏhīb al-ṣaḥīfah.

References

• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-’ârifîn esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1951.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Îzâhu’l-meknûn fi’z-zeyl ‘alâ Keşfi’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1945.
• Bardakoğlu, Ali. “Ebû Hanîfe (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/143-145. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Cebertî, Abdurrahmân b. Hasan. ‘Acâibü’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-ahbâr. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1978.
• Cebûrî, Abdullâh. Fihrisü’l-mahtûtâti’l-‘Arabiyye fî Mektebeti’l-Evkâfi’l-‘âmme fî Bağdâd. 4 Cilt. Bağdat: Matbaatü’l-İrşâd, 1973.
• Furkani, Mehterhan. “Tahkîku ’el-İbâne fi’r-red ‘ale’l-müşenni‘în ‘alâ Ebî Hanîfe’ li’l-Kâdî Ebî Ca’fer el-Belhî es- Sürmârî”. İslam Araştırmaları Dergisi 43 (2019), 73-181.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. “Mukaddime”. Gamzü ‘uyûni’l-besâir şerhu kitâbi’l- Eşbâh ve’n-nezâir. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1985.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. “Mukaddime”. Telkîhu’l-fiker bi-şerhi Manzûmeti’l- eser. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2009.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. “Mukaddime”. ed-Dürrü’l-ferîd fî beyani hükmi’t- taklîd. thk. Salâh Muhammed Ebu’l-Hâc. Amman: Merkezü Envâri’l-ulemâ li’d-dirâsât, 2020.
• Hamevî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed. Tezhîbü’s-sahîfe bi-nusreti’l-İmâm Ebî Hanîfe. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa, 624, 48b-55b.
• İbnü’s-Sellâr, Emînüddîn Ebû Muhammed Abdülvehhâb b. Bahtiyâr. Fihrisü mahtûtâti Mektebeti’l-Ezheri’ş- şerîf. 28 Cilt. Kahire: el-Ezheru’ş-şerîf - Sakîfetü’s-safâ el-ilmiyye, 2018.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu‘cemü’l-müellifîn terâcimü musannifi’l-kütübi’l-‘Arabiyye. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r- Risâle, 1993.
• Muhibbî, Muhammed Emîn. Hülâsatü’l-eser fî a‘yâni’l-karni’l-hâdiye ‘aşer. 4 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l- Vehbiyye, 1867.
• Sezgin, Fuat. Târîhu’t-türâsi’l-‘Arabî. çev. Mahmûd Fehmî Hicâzî. 8 Cilt. Riyad: İmâm Muhammed b. Suud Üniversitesi Yayınları, 1991.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Hamevî, Ahmed b. Muhammed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/456-457. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Ziriklî, Hayreddin. el-A‘lâm: kâmûs terâcim li eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-‘Arab ve’l-müsta‘ribîn ve’l- müsteşrikîn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-melâyîn, 2002.